W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 15.10.2024
POLSKI przym. od *POLSKA
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy: lp M. m polski; ż polska; n polskie; D. ż polski // polskiej; n polskiego; C. m polskiemu; ż polskiej; B. m żyw polskiego; ż polską; n polskie; N. m polskim // polskiem; ż polską; Ms. m polskim; ż polskiej; n polskim; lm M. nmos polskie; D. polskich; C. polskim; B. mos polskich; nmos polskie; Ms. polskich; ~ odmiana niezłożona lp C. m albo n polsku
Znaczenia:
1. »charakterystyczny dla Polski, odnoszący się do Polski, występujący w Polsce, związany z Polską«: Zachciało mu się Polskiego czosnku. PasPam 52. Widać było ieszcze Granicę Polską. PasPam 54. Wchodząc tedy iuz za Granicę [...] zaspiewało Wszystko Woysko Polskiem Trybem O Gloriosa Domina. PasPam 54. Dwa szelągi lipskie [...] czynią 4 grosze Polskie. PasPam 64v. I tak Sobie o tym dyszkuruięmy żes my y podpili iak to Moda Polska. PasPam 75. Gdy by był w Polskich Sukniach iechał ledwie by był Woyska niedogonił. PasPam 76. Starych Polskich Woięnnikow Trybęm [...] za Dyrektora obrali sobie Gradywa. PasPam 85v. Sama tedy Wolność Polska niemiała wtym komplacencyiey. PasPam 100v. Wielkie Bog Wszechmogacy nad Narodem Polskiem pokazał miłosierdzie. PasPam 108v. Pisał krol przez Xiędza Piekarskiego że by się Woiewoda zemknął z Ludzmi ku Granicy Polskiey. PasPam 159. Na stępuiecie na powagę Maiestatow dwoch Monarchow Polskiego y Moskiewskiego. PasPam 167. Tobie zacny Panie trzeba unas bydz krolem Polskim. PasPam 190v. Nieobralismy na krolestwo [...] Krolewicza ale Szlachcica Polskiego. PasPam 190v-191. Urazy [...] daruięmy [...] Woysku [...] Polskiego y Cudzozięmiego zaciągu. PasPam 210v. Obiecuięmy ze za Panowania naszego mimowolną Elekcyią na krolestwo Polskie nikogo [...] nie dopusciemy. PasPam 213v-214. W tym się ma pokazac Polska Generositas ze to krola powinna obierać wszystka Nobilitas. PasPam 231. Cieszy się Orzeł Polski ze Syna takiego Ma. PasPam 269v. Polskim Damom trudno denegować Zeby się niemiały zczym swiatu popisować. PasPam 274v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: polska szabla »wojsko polskie; oręż polski«: Tamtę Prowincyią nie szpada Niemiecka ale Polska zawoiowała Szabla. PasPam 71v. Owi tedy co niechcieli szable Polskiey czekać na Lądzie a uderzyli się w Donay iedni tonęli drudzy napływawszy się wracali nazad do Lądu. PasPam 265v. ▲ architekt polski: DOwiodłem w Náuce 22. Zábáwy I Części I. Architektá Polskiego, że Bieg nieustánny iest niepodobny bez likworu tákiego, ktoryby nie większey siły nád dwá rázy potrzebował [...] nád siłę [...]. SolArchB 341. [Spis książek] Geometria i Architekt Polski. 56. ▲ autorament polski (sz. zm.): Nieuchodzą skrupułu Officyerowie Cudzoziemskiego Autoramentu co y Polskiego. JabłSkrup 95. [...] Posłowie ná Seym Pacificationis od Woyska Koronnego ná Kole Generalnym we Lwowie [...] obrani Z Authoramentu Polskiego. GazPol 1735 61 2 nlb. ▲ balsam polski: Bázylia ziéle/ Bázyliká/ waziłék/ bálsam polski. Ocimum, vel Ocymum [...]. Kn 18. Balsam Polski ziele, (ocimum). Basilien-Kraut. basilic une plante. T III 20.. ▲ polski [bankiet]: Weźmy Cudzoziemski bánkiet, weźmy Polski [bankiet], prawda że Cudzoziemcy więcey cukrow i konfitor poiedzą, niż my, ále gdyby ráchowáć przyszło, coby u niech kosztowáły mięsa, zwierzyny, i gdyby ták opłácáli zapráwy i wina, iako my ich płaciemy, pewnie by na to więcey wyszło, niż tám ná cukry. MłodzKaz II, 348. ▲ polska Bellona: Polską naszę Bellonę na Theatrum Swiata Sarmackiego prowadzę. PotWoj 6. ▲ Biblia polska (sz. zm.): A czemuż to D. Lutherus w Niemieckiey Biblijey śmiał te położyć słowá: [...] Máją kosztowne trzewiki ná nogách swoich. A w stárey Biblijey Polskiey te się słowá naydują: Trzewiczkámi skrzypájąc. GdacPrzyd 17. Co się tknie nowey Biblijey Polskiey we Gdańsku y Amsterdámie wydrukowáney/ w tej się zgołacz nie wspomináją trzewiki; jákoć y in Bibliis Tremellii o tym głucho. GdacPrzyd 18. A gdy jeszcze dáley Prorok S. onym Dármopyszkom Syońskim grozi [...] Dnia onego (są słowá w starey Biblijey Polskiey) y w Biblijey Wuykowey/ Odeymie Pan ochędostwa trzewikow: Tedy zásię Tremmellius, Piscator, y nowa Biblija Polska żadney wzmianki nie czynią. GdacPrzyd 20. Opráwiam (wiążę) polską Biblią. ErnHand 193. ▲ boty polskie, buty polskie: Buty dwa Polskie na wýsokim napiętku. ArchRadziw 1638 79, 1. Suknie choc naypięknieysze Kazano robic krotko, y boty choc Polskie to zdługiemi Cholewami. PasPam 79-79v. Tam [w muzeum w Amsterdamie] boty czarne Polskie, kłubok, aliàs kaptur Bazyliański y kobza Kozácka wystawione ad spectaculum. ChmielAteny II 249. ▲ charcica królikowata polska: Kośka Charcica Królikowata Polska odziana. ArchRadziw 1638 380, 2. ▲ polski język: Te księgi, na Moskwie za kapelana służące, na Polski język przełożyłem. BotŁęczRel 3. Niepoprawne zródło . ▲ królestwo Polskie: To królestwo polskie jest równe i sposobne do agrykultury. AquaPrax 430. Za Panowania naszego mimo wolną Elekcyią na królestwo Polskie nikogo quoquo modo wsadzac nie dopusciemy. y owszem przeciwko temu ktory by tego attentowac wazył się Contra Hostem Patriae procedemus. PasPam 213v-214. Pierwsza albowiem była i najpotężniejsza wszystkich panów Kondeusza Francuza na Królestwo Polskie promocyja, którą najbardziej Prażmowski, arcybiskup gnieźnieński, z inszymi swymi asseklami trzymał. JemPam 380-381.
Związki frazeologiczne: tytułować się imieniem narodu polskiego »nazywać się Polakiem«: Przez Inwencyią niektorych Subiektow Polskich Szelągi Wołoskie wprowadzono do Polski [...] za ktorą niecnotę niegodni się ci Inwentowie Tytułować Imięniem Narodu Polskiego y znaczny Bogu muszą oddawać Rachunek. PasPam 187.
a) »o Polakach«: Alterowało to nie nie iednego [...] iść tam gdzie noga Polska nigdy niepostała. PasPam 53v. P. Bog podał ie w Polskie ręce dziwnym sposobem. PasPam 62v.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: anioł polski: Błogosławiony Stanisław Kostka Kasztelana Zakroczymskiego Syn, życiem y śmiercią, ba y po śmierci strażą nad nami Anioł Polski. DanOstSwada II, 82. ▲ budynek polski (sz. zm.): Y sien, y stołowa izbá, záwsze w budynku Polskim być musi. NaukaBud 13. DZIEWIĄTY Punct álbo Regułá compartitionis. Niech będzie o stołowey izbie. ktora Polskiego budynku iest część przednieysza. NaukaBud 14. ▲ korona polska: Rok 1668. Niczym zaprawdę ten rok nie stał się dziwniejszy tylko […] Jan Kazimierza króla polskiego, korony polskiej abdykowaniem, dla czegoż też go i ludzie pospolici „Abdykaczem” zwali. JemPam 376. ▲ po polsku chodzić: Nie kożdyć to, co po Polsku chodzi, Polskie ma serce. MłodzKaz I, 352. ▲ rumak polski: Dosyć ozdobny [przyjazd wojewody do Łańcuta], Ludzi zacnych, y Rycerstwá poczet nie máły, Koni Powodnych Tureckich, Báchmátow Szmáilskich, Rumakow Polskich Sześćdziesiąt. CzerDwór Cv. ▲ łan polski: Czwarty łan Polski ma w zdłuż Pol: 3. á stay 36. á łokci 3024. w szerz – łokci 120. Pole według statutu w łánie Polskim liczyc powinno w zdłuż stay 12. z ktorych każde staie w zdłuż liczy łokci 84. Záczym iedno że trzech pol łanu liczy w zdłuż łokci 1008. w szerz łokci 120. BystrzInfRóżn Z2. ▲ łan polski : Piąty łan Polski z ktorego kmiecie powinni odrabiać Panom swoim dzień ieden w tydzień, według statutu. Táki łan ma bydź podzielony ná trzy pola. W każdym polu w zdłuż na bydź stai 4. A każde staie w zdłuż ma mieć stop 150. W szerz zaś każde pole ma mieć zagonow 24. A każdy zagon stop 6. BystrzInfRóżn Z2. ▲ mila polska: Milá Polska ieżeli ma cztery Włoskie, liczy Stay 32. Ponieważ milá Włoska liczy stay 8. á cztery rázy 8. czyni 32. SolGeom II 145. Pod Alle Tre Fontanne, miejsce cudowne i bardzo piękne, mila polska za miastem. ZawiszaPam 91. Mil zwyczaynych Polskich ieden gradus zábieraiących – 15. Czyni Niemieckich – 15. Węgierskich – 12. Szwedzkich y Duńskich – 12. Norweskich – 10. Swaycarskich y Bawarskich – 13. Francuskich – 20. Włoskich – 60. Hiszpańskich y Portugalskich – 18. Moskiewskich Wierstow – 90. BystrzInfRóżn Z2v. Mile Polskie nie po wszystkich Prowincyach są iednakowe. Atoli do troiakiego wymiaru redukować się mogą. Jedne są ktore liczą w sobie mil Włoskich 4. to iest krokow Geometrzycznych 4000. á stay 32. Drugie ktore liczą mil Włoskich poł pięty: to iest krokow 4500. á stay 36. Trzecie ktore liczą mil Włoskich pięć to iest krokow 5000. á stay 40. Atoli pospolitsze są pierwsze. BystrzInfRóżn Z2-Z2v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: (war.) Polski most/ Niemiecki post/ Włoskie nabożeństwo/ wszystko to błazeństwo. RysProv XIII, 1.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
PO POLSKU
w funkcji przysłówka
Formy:
Znaczenia:
1. »językiem polskim, w języku polskim«: Tam lada chłop po łacinie mowi [...] po Polsku nikt. PasPam 63. Ozwie się do nich [...] Po Polsku. PasPam 263.
Związki frazeologiczne: umieć po polsku: Te listy czytali przynim Cesarscy y zas potym kto umiał po polsku pytali go de statu rerum. PasPam 76.
2. »według mody polskiej, na sposób polski«: Tęn Wilhelm Xiąze [...] po Polsku chodził. PasPam 65v.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: