Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP (w ramach hasła Poniewierać) notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: bezok. poniewierać się; ~ cz. ter. lp 1. os. poniewieram się; 2. os. poniewierasz się; 3. os. poniewiera się; lm 1. os. poniewieramy się; 3. os. poniewierają się; ~ cz. prze. lp m 2. os. poniewierałeś się; 3. os. poniewierał się; ż 3. os. poniewierała się; lm mos 3. os. poniewierali się; nmos 3. os. poniewierały się; ~ im. wsp. poniewierając się

Znaczenia:

1. »tułać się, wałęsać się«: Pocieram kąty/ tr. [...] domo mea pulsus in alieno habito [...] habitatio peregrè. vide Gárdzą mną/ Poniéwiéram się. Kn 726. Poniéwieram się/ potłukam się [...] Habito in alieno, habito domi alenae [...] Alibi et alibi habito: iam hîc, iam illic dego [...] Permuto sedem sede [...] Assiduò in aliam, et aliam migro regionem [...] Terram terra permuto [...] Commuto habitationem [...] Inquilinus, aduena sum. Kn 773. Potłukam się/ v. Poniéwieram się. Kn 795. Powłoczę się/ v. Poniéwieram się. Kn 804. Bo gdy czásu iednego Látona, dla nienáwiści Iunony, bliźniąt, ktore w sobie miáłá, Apolliná, y Dyány, nie mogąc spokoynie vrodzić, po świecie się poniewieráłá; potym nierychło ná wysep Delum przyszedszy, one porodziłá. OvOtwWPrzem 229. A sposobem przeciwnym rozumieli [poganie], że nie oddánie pogrzebow vmárłym, dusze vmárłych wielce frásowáło, y oddaláło ie od towárzystwá tych, ktorzy w polách Elizyiskich, ná przedpieklu kędyś odpoczywáli; zá czym dusze tákie, wedle wiáry ich, poniewieráć się po świecie musiáły. OvOtwWPrzem 284. Mrzemy powiáda [św. Paweł] głod trwáiąc/ ná przepowiádániu Ewángeliey Páná Chrystusowey/ prágnienie ponosim/ odárszy się práwie nágo chodzim/ y częstokroć nas policzkuią niewierni; y nie máiąc mieyscá vstáwnego do mieszkánia/ poniewieramy się od domu do domu/ zárabiáiąc sztukę chlebá ciężko rękomá swoiemi. StarKaz II, 138. Aco więtsza nie uciekaliby ludzie zagranice Panst[w] swych poniewieraiąc się po cudzych kątach, a ieszcze ledwie połowica uciekło ludzi od Npła [!] więtsza częsc marnie zabici, ywysieczeni zostali na placach ladagdzie nie pogrzebieni. NarArch 36. A ja nędzna wszędy Poniewieram się; swójem opuściła Dom, swojem szczęście dla niego zgubiła! BorzNaw 182. Kiedy mianowany IMość p. Rej w niebytności Imości pana Wojskiego, klucze, które dnia wczorajszego od Commendanta cesarskiego odebrał miastu szczęśliwie oddał, O jako się te klucze przez te cztery lata poniewierały! jako różne narody z ręku do ręku sobie ich podawały!. MarkZap 45. Oddałem Urzednikowi y chłopom y owe [konie] co się po ogrodach poniewierały kazałęm Urzędnikowi aby pobrał bo ich bardzo niewiele na koniach uszło ze by na nasz karb kto inszy nie obłowił się. PasPam 157v. On tez zaraz Poseymie z Moskwy wyiechał y Siedział sobie wdomu Secure. A owi Infamisowie Poniewierali się az dodrugiego z nowu Seymu, Na ktorym Generalna stanęła amnestya na wszystkich ad Instantiam Rzpty całey oprocz kilku niektorych Bo na ich Amnestyą Zona Nieboszczykowa Nie pozwalała derelicta Vidua, Co byli winnieysi spodziewaiąc się ich Captivare. PasPam 186v. Káducznikowi. CVdze dobrá pobrałeś kádukiem bez sromu/ Zá to y sam w cudzym się poniewierasz Domu. KochProżnEp 77. [...] Ia dziatki, iuzęm w latach zostaię gospodynią y z męzem swoim a z oyczymęm waszym na roli, więc moie lata nie długo mi każą słuzyc wielkięmu gospodarstwu y waruię sobie, iezeliby mi przyszło dziatki rozporządziwszy rolą y z męzem swoim puscic, więc miłe dziatki oddawszy wąm waszę summę zło. 86, mnie ustąpic, abym się na tym mieyscu za łaską P. Boga Wszechmogącego mogła smierci dochowac, nie poniewieraiąc się po cudzych kątach [...]. KsJasUl I, 444. Piętnasta sprawa - Nowaczykowie lezący na zarębku robotnym, ktory sie zowie Bienkowka, nie mogący dłuzey tam bydz, (dla tego, ze ten zarębek nalezał dziedzicznym prawem Trzosłom alias Bienczykom y onym iest od prawa albo ławice przysądzony) prosili, zeby sie nie poniewierali z dziatkami swoiemi. KsKasUl I, 370. TOm też nędzniku chory dla ciebie názbierał/ Zebyś się do Cyrolikow iuż nieponiewierał. NowSow 12 nlb. Pracowity Jan Lysien stanawszy przi prawie nasym walaskim na ten casz bedacim, odprawuiacim w ząmku zywieczkiem, uskarzał sie, iz przies kilka lat statkiem swoim lesniem poza granice poniewierał sie, nie maiac tu mieysca miedzi swogiemi. KsŻyw 105. Miły Pánie! okryłeś świát Niebieskim gmáchem, Ciebie świát cáły niechce iednym pokryć dáchem; Poniewierasz się da nas po świecie ták márnie: Bo z twą dobrocią cáły świát Cię nie ogárnie. DuńKal Ev. [...] TRAISNER parlant de ce qu'on néglige, & qu'on laisse dans les ordures.) Ses livres traisnent de tous les costez. Jacent libri in sordibus ou neglecti jacent. Libros habet neglectui. WLEC się tám y sam się poniewierać. Księgi iego wszędzie się poniewieraią. Sa robe est si longue qu'elle traisne à terre. Adeò promissa est illius vestis, ut humum verrat. Syknia ták długa że ász się wlecze około niego. DanKolaDyk II, 458. I tak nie masz nieroztropniejszej imaginacji, nad owę żydowską, którą w Talmudzie swoim mają napisaną, iż skoro przyjdzie Mesjasz, wszyscy Żydzi, którzy to substancją sobie od Boga daną, to jest ziemię mlekiem i miodem płynącą przez grzechy swoje utracili i teraz w ostatniej mizerii po cudzych kątach poniewierają się, przyjadą z pokutą do Mesjasza, który ich jako miłosierny Ociec mile przyjmie, sukniami nowymi według każdego miary u niego znajdującymi się przyozdobi i potem owym wołem Szorobor nazwanym uczęstuje. KowaJRozFil 41. Poniewieram się, ich jrre hin und her. BierSłowa 152. Poniewieram się, potłukam się, powłoczyć się. umherziehen, herum treiben. se trainer; trainer de tous côtez; roder, errer de maison en maison, d'un païs en un autre; étre errant & vagabond. § wzgardzony teraz się po mieście, po kraiu poniewiera. poniewieraiący się. umherziehend. vagabond, errant. T III 1516.

2.przen. »być w pogardzie«: Poydą tedy obrázy z Cerkiew wászych/ bo tych Kálwin bezecny nie rad widzi; poydą Sákrámentá święte/ bo te się ledáiáko y ládá kędy v Lutrow poniewieráią: mieliście ich przedtym siedm/ mniey ich teraz/ będzie/ ieden/ dwá/ trzy/ więcey nic; y to siłá. Ták v Kálwinow/ ták y v was będzie. BirkRus 9.