Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »czas«: A niecháy wolná sobie w ták nieszczęsney porze, Oycá y sługi płácze, do smierci w Klásztorze. CorMorszACyd 192. Gonilismy się tedy puko nąm pory stawało potym rozeszlismy się nastanowiska że by się na przyszłą lepiey przygotować kompaniią. PasPam 200v. Był u mnie Im P Moniuszko Patron ktory miał konferencyą w niektorych Interessach ze mną a ze szczupłość czasu było odłozylismy na Inszo pore. SapANot 136. Tegoz nie wyiezdzałem nigdzie na Miasto ea quo ze było Aequinoctiu[m] na mnie nie bezpieczne dla Wielkich moich Defectow ktore pod te pore zwykły mię molestować. SapADiar 129. Maximilian Z Ferdynandem katolikiem Hiszpańskim, y Ludwikiem XII Francuzkim Krolami Alliancyą przeciwko Wenetom uczynił; pora Zatym Wenetom zdała się prawie niebardzo dobra [...]. IntrHist 212. Zaczął potem ekstraordynaryjnie womitować, tak że się o zdrowie jego lękano, ale gdy od pory do pory spał, przecież ledwo żywy, drżący wstał i potem nie chorował. MatDiar 691.

a) »czas przeznaczony na coś, odpowiedni do czegoś«: Wspomnisz [Liobe] iáko cię iako perłę chował [Ludgierd] A luboc wiárę y miłość slubował Niechciał ná Kwiat twoy panienski bydz skory Aszbys doszła lat y małzenskiey pory [...]. OblJasGór 59v. [Daulet] do Krety zawinie, Kędy dostawszy smoły y przędziwa Opatrzą okręt: atym czasem minie, Pora zeglugi: ktorą gdy chcą skracac, Tąsz znowu drogą muszą nazad wracac. PotSyl 73. Iakoż po Obiedniey porze zasiedlismy na konferencyą, gdzie ImC Dobr proponował Punkta. SapADiar 156. Pora. [...] 2) gute Gelegenheit, geschickte Zeit zu etwas. [...] ocasion, chemin, sujet, tems propre à qu.ch. [...] Fizycy do tego naylepszą maią porę; gdy pora woienna ustawa, woysko z pola idzie; siano kosić podług pory [...]. T III 1528.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ nie w porę coś zrobić: Tegoż doszedł List od ImPana Szela, ktory donosi Iz Przybył do Grodna do ImPana Stanouniczego ratione Stancyi, w Czym się Exkuzował pierwiey że nie w porę ImPan Szel przyiechał [...]. SapADiar 116. ▲ pora wojenna (sz. zm.): Jeśli zaś o to, że czas i pora wojenna ustawa, mrozy, śniegi i słoty ustawicznie, tedy cośmy się gdzie indziej mieli dzielić kwaterami zimowymi, dzielmy się tu na tym miejscu w granicy nieprzyjacielskiej, ponieważ sian i innego pożywienia będziemy tu mieli z potrzebę. SobJListy 583-584. [...] w Zimie Woysko sposobić trzeba, azeby zaraz iak nastąpi woienna pora, do zazycia gotowego było [...]. CzartListy 109.

b) »okres życia«: Gdy mi ociec umierał, byłem już młodzieńcem prawie na porze. SaadiOtwSGul 240. [Ludgierd] nád czternáście nie liczył lat sobie A iusz do Woyny wtakiey młodey porze Chęc miał [...]. OblJasGór 58. Wielkiej, przyznam się, rzeczy moja waży muza, Wiedząc, że często za drzwi wywodzą intruza, Że wedle przypowieści: psi kąsają śmiałka, Nie zjednawszy przystępu sobie przez marszałka, Kiedy nieznajomego na królewskim dworze, Prostego ziemianina już w zgrzybiałej porze, Skoro mię zła fortuna z honoru obnaży, Na twój pałac prowadzi przez warty, przez straży. PotFrasz5Kuk III 352-353. [Jędrzej Kostka] bawił się na dworze Samuela Macieiowskiego Biskupa Krakowskiego y Kanclerza, w kwitnącey porze śmierć go zabrała koło roku 1550. NiesKor II 652.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ w słusznej swojej porze »w wieku dojrzałym«: Pomnię go [Gofreda] ná Fráncuskim dworze: Kiedy w Páryżu goniwał z kopią/ A nie beł ieszcze w słuszney swoiey porze. TasKochGoff 72. Barzo młodo y iescze nie w słuszney swey porze [Ariodant] Przyiechał tu był z bratem y potym na dworze Urozszy był tak z niego Rycerz doskonały Ze męznieyszego naden te kraie nie miały [...]. ArKochOrl 43.

c) »1/4 część roku«: Pora. [...] 5) eine Jahrs-Zeit. [...] une saison de l'année. [...] cztery są pory roku: wiosna, lato etc. T III 1528.

2. »najwyższy stopień czegoś, szczyt, dojrzałość«: A iáko ozdoby świátá tego nie mogą się w swoiey porze y doskonáłości ostoieć/ ták też y człowiek nakształt łodzi ná morze wystáwioney/ y sám y tám od náwáłności przygod/ y szczęścia będąc długo ciskány/ śmiercią nákoniec wszytkę swoię fábułę záwiera [...]. StarKaz 390. Nie przez co bowiem inni ná swych zámysłách y pretensiách się záwodzą [...] iedno że według rożności swych zábaw/ rożne intencie/ końce kresy zamierzywszy/ często dlá rożnych lub ná początku/ lub w samey porze/ lub ná samym końcu przeszkod ustáwać muszą. BujnDroga 396. Kościoł Raciązki od Rozrażewskiego zaczęty, od sukcessorow zaniechany, [Wawrzyniec Gembicki] do zupełney pory przyprowadził, dachem pokrywszy, w ołtarze ozdobiwszy, pędzlem, posadzką, pawimentem, przystroiwszy [...]. NiesKor II 189. szczęście iego w samey iest porze. sein Glück ist aufs höchste gestiegen. sa fortune est à son midi. T III 1528. Pora. [...] 4) Blüthe, Höhe, Flor, das höchste Ziel, der höchste Punckt oder Grad. [...] le sommet, le comble, le fort, le coeur, le midi, le haut point, la fleur, le haut période, le plus haut période de qu.ch. ]...] Polskiey woyny porze był szkodliwy; w naylepszey porze czerstwości i gładkości swoiey była [...]. T III 1528.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ dojść swojej pory (sz. zm.): Gdy zaś Pan pracy owo doda łaski z góry, W ten czas narychlej dojdzie winnica swej pory [...]. ZimBSiel 144. Gdzie się z dziecinnem Młodzienski wiek ztyka, Wpadł, ach wpadł Smierci, niespodzianey wŁyka. Wpadł wŁyka Smierci, nie ruszoney Płaczem, Przebog, wroc mi go, ach wroc mi go zaczem Swey doydzie pory [...]. PotPer 20. ▲ przyjść do swojej pory (sz. zm.): Ten folwark, jako jeszcze do swojej nie przyszedł pory, tak cokolwiek się w nim znajduje, na wikty się zamkowi i z czeladzią folwarkową obraca. OpisKról 317. Ná ten czas iednak osobliwszym Wszechmocności Boskiey konkursem stáło się, że w iednym dniu do swoiey doskonałey pory rozliczne drzewa, ziołá, y kwiecia przyszły. BystrzInfCosm C1. ▲ być w swojej porze: [...] znac ze Miłosc w swoiey iescze nie była porze, wiemy bowiem dobrze, ze tempore crescit amor. WilczPam 19. [...] potrzeba też vważyć/ iż Pan/ Xiądz/ y chłop/ muszą bydź pospołu/ á nie w kilká set mil od siebie: aby y Pan miał komu Pánować/ y Xiądz kogo Zakonu Bożego vczyć/ y chłop komu robić: bo ináczey żaden z tych stanow nie mogłbyby bydź w swey porze. DembWyw 68-69.

3. »sytuacja, stan«: [...] ktorekolwiek ciała widzielismy być zbyt wilgotne, takiesmy wysuszać vsiłowiali: a ktore były suche, tesmy w swey porze záchowáli. PetrSInst A4v. Jeszcze hándle y Commercia z postronnymi nie przyszły po woynie do pierwszey pory [...]. MerkPol 70. W iakiey porze Monarchia Grecka po smierci Alexandra Wielkiego pozostała? IntrHist 28. [Amurat II] Maiąc Zatym woysko Swoje w dobrey porze wpadł do Grecyi, y roku 1430 Miasta tessalonij ktore na ow czas jeno Znaybogatszych miast handlownych było, dobył. IntrHist 97. Pora. [...] 3) Verfassung Zustand, Beschaffenheit. [...] sistème, m. situation, étât, disposition. [...] tak była pora Panstwa, dworskich spraw; wszystek z pory swoiey wzruszony stan krolestwa; nieprzyiaciel w tey porze nie zostaie, aby się iakiey mogł podiąć imprezy; w dobrey Państwo synowi zostawił porze; nieznośna niewolniczego stanu pora. T III 1528.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ trwać w jednej porze: Kto chce być, nie odmieniáć z Miesiącem się na ni, Stać y trwáć w iedney porze, w iedney trzebá gráni. PotPocz 71. [...] wielu poważnych Swiętych Oycow domniemywa się, iż ten świat od stworzenia świata do skończenia swego, w iedneyże porze trwáć bedzie tylko sześć tysięcy lat. BystrzInfCosm G4.

a) »odpowiednie położenie, stan«: [...] gdy się kto dobrze spráwuie y rządzi, może dotrwáć do czásu przyrodzoney skázy, od nátury náznáczoney. Gdy záś kto nie umie się rządzić, iuż ciało od swey nátury y pory odstępuie y stąd bywáią rozmáite choroby. PetrSInst A4v. Tatarskie Zielę żołądek do swey pory przyprowadza, y wiatry rozpędza. BeimJelMed 343. Pora. 1) gehörige Lage, Grösse, Ordnung [...] la juste grandeur; ordre, m. position, assiette d'une chose. [...] dobra głownia po zgięciu do swoiey przychodzi pory; postanowić sprawę w swoiey porze; w rowney co trzymać porze; dobra wolność w samey zostaie porze, gdy z brzegow swoich nie wylewa; nieuwaga z słuszney swoiey wykracza pory [...]. T III 1528.

4. »pogoda«: [...] chcesz się prętko z pod krzemieńca ruszyć do Wiszniowca, a zebyś tam y medyka, y maiowey pory [...] wespoł z Xzną Imścią zazył [...]. RzewMListSkrzyd 44a. RAFRAISCHIR [...] *Le temps se rafraischit. Tempus-refrigescit ou refrigeratur. *Czas chłodnieie pora się oziębia. DanKolaDyk II, 410. Pora. [...] 6) Witterung, Luft. [...] saison, f. tems, air. [...] przywykły do ciepłej, do zimney pory; pora teraz niezdrowa; pora ranna. T III 1528.