Etymologia: <wł. porcellana 'ceramika' z port. porcella 'muszla'>
Znaczenia:
1.»masa do wyrobu wysokiej jakości ceramiki«: HANGCHEU tey Prowincyi Miásto [...] Ma y 4. Wieże z Porcelany robione, ma y Koscioł ieden Jezuicki wspaniały, y dwie Káplice ná Przedmiesciách.ŁubŚwiat603. MONARCHA. Chiński mieszká splendidè, nád wszytkich Europy Monárchow naybogáciey: w samym Pekingskim Pałácu posadzki z rożnych marmurow, ściany z pereł, złototkánych szpálerow, z Porcellány, Pokostu Chińskiego: z teyże máteryi assurgunt o 9. kontygnácyach wieże, [...].ChmielAteny II605. W PROWINCYI QUANGII, naywięcey robią PORCELLANY, z ktorey formuią rożnego koloru naczynia przezroczyste; a ta Porcellana iest masa iakaś, z krety, albo kredy, z skorup, czyli białka iaiowego, z skorup szarańczy morskiey, aliàs raka prętkonogiego (w morzu Indyiskim, są na łokci 4. długie) y z innych species y ingredyencyi.ChmielAteny IV536-537.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ przednia porcelana: Pułmiski wszytkie są z przedniey Porcelány Chińskiey/ ktorey naymniey pułtorá stá Tálerow sztuká kosztuie.RicWielJMon106. Potym stoł srebrną pokryty miednicą bez obrusow, serwet, nożow, ná misach przedniey Porcellany, specyalnemi potráwami zástawiony bywá.ChmielAteny II491. Pułmiski są wszystkie z przedniey Porcellany Chińskiey, barzo kosztowney.BohFOpis166.
▲ porcelana chińska: Pułmiski wszytkie są z przedniey Porcelány Chińskiey/ ktorey naymniey pułtorá stá Tálerow sztuká kosztuie.RicWielJMon106. Pułmiski są wszystkie z przedniey Porcellany Chińskiey, barzo kosztowney.BohFOpis166.
2.»wysokiej jakości wyroby ceramiczne, najczęściej zastawa stołowa«: Tám są wielkie hándle ná porcelany/ ábo fárfurki/ ná iedwab/ ná cukier.BotŁęczRel I173. [Kraina Cavcinchina] Ma dostátek złotá/ srebrá/ áloes/ porcellan, iedwabiu/ y sztuk iedwábnych.BotŁęczRel I174. W ktorey [szafie] na Czynia Glinianego porcelanum Sztuk Dwadziescia roznych.ArchRadziw165068/13. Obraz na którym frukta w białej porcelanie, na stoliku czerwono przykrytym, w ramce czarney 239.InwWilan78. Dyssydenckie scyssye, heretyckie schizmy, piekielna Swiętey szarpániná iednośći, stłuczona porcellána, rozburzony pałac, rozdarta suknia.GruszSposB. Rezydencye Chińczykow są o iednym piętrze, okná obrocone w kont na podworze, nigdy ná ulice, bez szyb dla wentylácyi: ściany pokostem drogim, lub Porcelláną adornowáne, lub obiciem pięknym.ChmielAteny II609. [...] oprócz tego wyprowadziwszy z Maysen do swego kraju partią gliny do kilku milionów talerów twardych szacowanej, z której po dziś dzień robią w Berlinie porcelanę na wzór saskiej.KitPam111. Zastawia wiek teraźnieyszy porcellanami y farfurami stoły, wytwornie szlufowanemi, piie szkłami, filiżankami: piękne szyie, y delikatne, Paryskiemi, oneruie bisiorkami, kwiatkami, ktore stare wieki zdobiły sztukami dyamentowemi, nie ieden tysiąc taxowanemi.ChmielAteny III36. To na wolne kopanie gliny na Porcylenę Zakroczymską.BielawNatręci26. Drugiego zaś rodzaiu głazy nie kształtne, przezroczyste, kolor miewaią zielono wodnisty, biały, czerwony, fioletowy, niebieski, zielony, czarny; Obydwa te rodzaie głazow miewaią w sobie bardzo często minerały: Zrobiłem z nich porcellanę, można by wysmienicie znich robić emalią.RieuleGosp154. Guidanie naprzeymowali dobrych obyczaiow od Europeyczykow, w iedzeniu, odzieniu, stołowym naczyniu, y napoiu, maią wina rożne, porcellany, srebra na stołach etc.ŁadSGramGeo_II71. Jadłeś ieden na cynie; za pocałowanie Trzeba, żebyś na srebrze iadł i porcellanie.NaruszASat168. Zastawiono kwiaty, porcelany, zwierciadła, i inne bagatele, ktorych ieść nie można było.KrajMPodol31 nlb. Handel ten naybardziey iest w skórach, które Moskale Chińczykom przedaią: a od nich biorą kitaykę, adamaszek, atłas i inne iedwabne materye, herbatę zieloną, porcelanę, tabakę etc.PolakPatr554. Iużem namienił dawniey, ze znayduie się taka ziemia biała z ktorey nawet ogień dzielny kleiu (glutum) wypędzić nie może, [...] z tey ciągną ią do siebie rośliny, które z ziemi ożywiaią się, z tych ciągną ią do siebie żywioły, które żyią z roślin, i z tych cząstek formuią sie kości, ziemia w tych kościach tak iest trwała, że i w szkle zupełnie się nie odmienia, i zachowuie swoią białość, kości gdy są wmieszane w dobrey równości z materyą szklanną, szkło od nich staie się nie przezroczyste lecz białe iak porcelana, [...].TorzRoz270. J. P. Hrabia de Rechteren od sprzymierzonych stanow do Petersburga Posłaniec, powiedał mi, iż iednego razu iadł obiad z Hrabią u iednego z iego poddanych, u ktorego potrawy były na naczyniach śrebrnych i porcelanie Saskiey, ktore do owego kmiecia gospodarza należały.WoenGrebStan64. Potym porcelany zkleione zupełnie zostaną, y tak użyteczne, iak y pierwey; także czosnek, który do tego był użyty, naymniey nie użycza swego zapachu tym rzeczom, które na nich kłaść zechcą.AlletzAlb148. Weź głowkę czostku obranego dobrze, ztłucz go mocno, dla zrobienia nieiakiey gummy, natrzyi tym brzegi ztłuczonych porcelanów, zrównay ie pilnie, umocniy związaniem nitką, aby się kawałki w kupie trzymały; które gdy iuż tak są spoione, włoż w naczynie iakie, nalawszy tyle słodkiego mleka, aby porcelany w nim zatopić można, niech się tak przez nieiaki czas gotuie. Potym porcelany zkleione zupełnie zostaną, y tak użyteczne, iak y pierwey; także czosnek, który do tego był użyty, naymniey nie użycza swego zapachu tym rzeczom, które na nich kłaść zechcą.AlletzAlb148.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ przednia porcelana: Naypierwey ziemia iest twárda iák kámień, z ktorey Proch trą delikátny bárdzo, ktory potym sypią w iezioro iedno dobrze obmurowáne y zámknięte, tá materya iák się dobrze zgęstnie, wypuszczá z sibie ná wierzch ieziorá piiánę, ktorą zbieráią y z niey robią nayprzednieyszą Porcelánę, á z gruntu záś inne statki mniey kosztowne.ŁubŚwiat604. Co się zaś tycze prawdziwego Rubinowego koloru, ten inaczey w szkle dany być niemoże, tylko przez czyste złoto, przednią cyne zafarbowane, przysobienia tego złota, iest wynalazkiem wieku przeszłego, ci ktorzy nim ná przedniey porcelanie maluią, maią go wsekrecie, iak go wszkło wprowadzić, nikt ieszcze zdaie mi się światu nie podał, ia zaś szczerze WM Panu będę komunikował, co takim robi się sposobem.TorzRoz302.
▲ porcelana chińska: Tych czasow wychodzą náczynia Porcellanowe z Niemiec, z Saxonii, Hollandyi, tym imieniem tylko podobno, ale nie cnotą prawdziwey porcellany Chińskiey nadane.ChmielAteny IV537. Obywatele Samarkandu rozumieli się być bogatemi, ponieważ złoto, diamenty, porcelany Chińskie, Nakuańskie osobliwości, Kobierce Perskie i Tureckie po wszystkich świeciły się stronach; lecz wszyscy w powszechności ubogiemi byli, ponieważ żadney niemieli ucieczki w przypadku niespodzianym.WybKor60. Około muru widać pewien gatunek sofy, obłożoney ruchomemi poduszkami, do oparcia się w tyle, albo na łokciach. Na siedm, albo ośm stóp wysokości, są półki zastawione porcelaną Chińską.VolnNowicOpis72.
Znaczenia niepewne:
1 lub 2: Porcelana. Porcelain. de la porcelaine.T III1531.
