Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »pokryć cienką warstwą czegoś, pomazać«:

Rekcja: co; czym

Tym włosy ná głowie/ ábo ná brodźie dobrze posmáruy. PedSleszTajem 9. Też ma moc háłun z cżarną lebiotką/ y mlekiem vtárty/ tym pomieszániem nacżynia posmárowáć/ żadna ná niem nie pádnie. HercBan 16. Smáruię ich Schmiere/ posmárowałem ich habe geschmieret DobrGram 268. Drugi sposob, Fusem oleiowym álbo oliwnym kołki drewniáne náśiekanę posmárowáć, y miáłko w káżdą kretowiznę włożyć, ktorego gdy się kret dotknie, iedni zdycháć, drudzy precz z tego mieyscá vstępowáć muszą; [...]. HaurEk 17. Gdy záś oboie iuż zásycháć będźie/ znowu tu i owdźie lub inkaustem/ lub inną fárbą czarną/ tu i owdźie potrosze nakropisz albo posmáruiesz. SekrWyj 115. WEś Pomoráńczą, wykroy w niey szponćik, wybierz śrzodek do połowy, włoż ná to mieysce oleyku Bobkowego, soku Rućiánego Piołunowego, Dryákwie, wraz zmieszawszy, nákryi szpunćikiem, przysmasz w goracym popiele, potym rozkroy, tym co wewnątrz iest posmáruy skronie, nozdrze, pierśi, pępek pulsy, iest rzecz doświadzona. CompMed 255. Pisze Sesnerus, iż jakimi kolorami napuścisz po wierzchu jaje, a potem posmarujesz oliwą, żeby wsiąkła, takiego koloru urodzi się kurczę. DuńKal1731Rzecz 5. Weźmi nitkę iedwabiu czerwonego y posmarowawszy ią dryakwią gardło. obwiąż. BeimJelMed 74. Item zdychaią niedźwiadki, iezli byś ie sokiem polał rzodkwianym, albo chrzanem, owszem możesz te insectum w rękach piastować, sokiem ie z chrzanu posmarowawszy, nie lubią też orzecha Włoskiego. ChmielAteny III 460. Włoż że tę kartę na koniec książki iakiey; á inną iaką kartę białą na początku teyże książki położ, y posmaruy ią drugim atramentem. ChróśSFizyka 135. Dolegliwy [...] 2) posmaruy tym oleykiem dolegliwe mieysce. T III 244. [...] w takowym razie Akuszerka nic więcey czynić niemoże, iak włożywszy palce pomiędzy główkę dziecięcia i niższą część pochwy Maciczney, Międzyszew i otwór odchodowy w tył pchać: do tych operacyi powinna Akuszerka zawsze palce sobie tłustością posmarować. MichNauka 96.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ posmarować czymś ręce »przyjąć pieniądze, wziąć łapówkę«: Skoro pieniędzmi ręce, głowę polityką, Wyprawną posmaruje gębę kauzydyką, Figiel na herb, aż ujdzie za szlachcica wszędy. PotPoczKuk III 395. I to był brzydki mankament, że za kilkadziesiąt złotych krew swoję przedawali szlachta polska, a pan hetman z niektórymi półkownikami wojskowymi posmarował sobie dobrze ręce srebrem moskiewskiem. OtwFDziejeCzech 155. ◆ posmarować gębę kauzydyką »szukać wszelkich argumentów, by za wszelką cenę dowieść swojej racji, niekoniecznie prawdziwej«: Skoro pieniędzmi ręce, głowę polityką, Wyprawną posmaruje gębę kauzydyką, Figiel na herb, aż ujdzie za szlachcica wszędy. PotPoczKuk III 395.

◼ Przenośnie: ◼ Niechże sobie biorą ad Judicij libram, po Miasteczkách Ruralistowie, prostaczkowie, ledwie ná dźienniku czytáć umieiący, [...] drugi podobno y litery niezna, á ieżeli sobie łaćiną wąsy posmarowáł, to z Grammatyki dyszkuruie coś, z Filozofii pasz, ex Jure Canonico et Civili, z Teologii nie pytay. GamalPrzes B3.

2. »skrzywdzić, spowodować coś złego, np. podpalić«:

Rekcja: kogo; czym

Znałem z nich wiele, tu osobliwie z Polskiej, lecz zapamiętałem które; po prostu bojałem się, by mię ozogami nie posmarowały, co na nich poprzyjeżdżały, bo mi nimi groziły; ale mię nie widziały. NowSakBad 335.

POSMAROWANY
im. przym. bier.

Formy: lp M. m posmarowany; N. ż posmarowaną; Ms. m posmarowanym; lm M. nmos posmarowane; B. mos posmarowanych

Znaczenia:

»pokryty tłuszczem, natłuszczony; pomazany«: Tákże gdyby sokiem nogietkowym włosy były posmárowáne/ gnidy zábiia/ y włosow im gryść niedopuszcza. PedSleszTajem 21. [...] w tej bramie sztuka muru wypadła, dach i belki zgniły, ale na wjazd dzisiejszego JWJMci X biskupa mur w bramie w jednej ścianie nowo i znacznie murowany i druga ściana wyprawiona, belki nowe, dwoiste rynny, nowymi balami dwoistymi przykryte i smołą warzoną wypaćkowane i posmarowane. InwChełm 6. Pomazany, posmarowany, beschmiert BierSłowa 151. Takie było Theatrum w swym dzieciństwie. Tespis, ktory iest miany za wynalazcę Tragedyi biegał po Grecyi w roku świata 3408 posmarowanych lagrem wodząc z sobą Aktorow na wozie, ktory razem był y mieyscem reprezentacyi. CzartAKPannaPrzedm 15. Gdy pragną, aby naczynie było doskonalsze, duszę i wewnątrz skorupę, oblepiaią kilku warsztami ziemi bardzo miałkiey, tę równaią pilśnią, posmarowaną starą cebulą. CourtBuchuOsińNauka 187. Weź gummy laki funt, Benzoinu y kalefonii, którą smyczki smaruią, (biała lepsza) każdego po łócie, cynobru nie samorodnego (z uryny y ex spiritu vini robionego) gran 8. ztopiwszy to wszystko, będziesz robił na stole marmurowym, posmarowanym oleykiem zasłodkich migdałów laski, które iak nayprędzey robić trzeba, nim zastygną. AlletzAlb 223.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz smarowany, nasmarowany, *usmarowany.