Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »zdławić, zdusić, zahamować coś«:

Rekcja: co

Potłumisz złe rozumem. Vide. Rozumem złe potłumisz. ManTobPhr 125. W którym zaciągu boskim tego ludu z narodu polskiego, na obronę kościoła świętego i hetmana jego cesarza chrześciańskiego, naprzód uważyć potrzeba osobliwą łąskę boską przeciw koronie polskiej, iż nie inszym, prócz tym narodem ulubił sobie [Bóg] na wieczną pamiątkę w chrześciaństwie zbuntowane kacerstwa potłumić. DembPrzew 11-12. Huć cudzoziemcow potłumiłeś/ jáko gorącość w suszą: jáko gorącość cieniem obłoku/ ták okrucieństwo okrutnikow potłumione. BG Iz XXV, 5. Y iusz iusz práwie áby do ostátká Niepadlá kiedy ta pochyła Mátki [!] Za Swiątobliwą radesmy to wzięli Abysmy Krolá Szwedzkiego przyięli (Czyniąc podporę z mocnych ramion iego) Za Protektora y Pana Naszego Przestań Zamoyski y potłum nielube Te rady, ktore ná tákowa zgubę Mieysca swiętego Knuiesz w swoiey głowie Na ktorych wisi iak ná włosku zdrowie Oycow zakonnych przes ktore gotuiesz Smierć, y ruinę wszytko zostawuiesz. OblJasGór 71. Biádá tákim Hárdkom! Frangit DEUS omne superbum: Bog kiedyż tedyż potłumi pychę/ y rosproszy pyszne w myślách sercá ich: Lecz z przeciwney strony wywyższy pokorne. GdacPrzyd 54. Dlá skutecznieyego osłábieniá nieprzyiácioł zbáwieniánászego/ na dowodne/ oczewiste/ pokázánie y wzdy kiedyż tedyż skuteczną perswásią/ że y godności ktore obráwszy obelgi/ podeptáł/ zá frászkę: y bogáctwá ktore swym Vbostwem potłumił/ zá nic/ y roskoszy/ ktore ták ciężkimi mękámi y krwią swą ná ich obmycie wytoczoną záláł/ zá iednę obmierzłą brzytkość uznáwał. BujnDroga 327-328. DE'FENSE [...] La défense de l'innocence que la malice des hommes accable se fait jour quelque feis. Innocentiae defensio multorum improbitate interclusa, aliquando respirat. Cic. Niewinność ktorą ludzie chcą potłumić sama się częstokroć obroni y ná wierzch wyda [...]. DanKolaDyk I, 428. Niechay ten, ktory Chorągwią swoią, samą śmierć potłumił, ktory w Krzyżu zwycięskim pokazał Prodigium Amoris wszelką na was zlewa szczęśliwość. DanOstSwada II, 11. Potłumiam, v. m. F potłumię. unterdrücken. bändigen, ersticken. reprimer, domter abatre, étouser, éteindre. § potłumił bunt, herezyą, niezgodę. T III 1567.

2. »pokonać, zwyciężyć, poskromić«:

Rekcja: kogo co

Ostoisz się przed Senatem/ gdy przeciwniki potłumisz. ManTobPhr 103. Eiá prośim rátuy nas/ á ten gruby narod Lud Moskiewski sam potłum y mocny ten Horod. Ktory przedtym v nászych w mocy záwsze bywał/ I teraz niech iuż będźie przy nas záś wiecżnie trwał. OzimSzturm Aiijj. Na dom Xiążąt Suyskich ktory tez w tym Państwie na moznieyszy y naradowitszy był szukał rady y sposobu ale mu to nieposzło bo Borys iescze y za Cara Fedora y potym za swego Panowania skutłał y potłumił ich [...]. ŻółkPocz 3. [...] nową odnosimy w sercu ranę, odbierając jednę po drugiej coraz świeższą wiadomość o rozgromieniu przez ordy krymskie z Kozakami skonfererowane tak urodzonego Machowskiego [...] jako też i innych po Wołyniu rozłożonych, które abo pogańskie okrucieństwo, abo domowa rabies potłumiła. AktaKrak III 164. [...] Y mniec ieszcze Bog poda sposobow tak wiela Potłumiwszy głownego gdy Nieprzyiaciela Mogę się narodowi Polskiemu przysłuzyc. PotWoj 201-202. Powstanże ty moy Pánie/ z twą Boską Możnością: potłum me sprzeciwniki/ z taką ich srogością [...]. KancPol 653. A Pan Bóg, kędy już prawie ludzkie rozumy i siły ustały i dźwignąć się żadnym sposobem nie mogły, sam dziwną mocą i w ramieniu swym mocnym potłumił nieprzyjacioły, a wyrwał z ostatniej toni Polskę. ŁośPam 78. Więc pod twą bieżę dobry Boże moy obronę/ Prosząc/ byś nieprzyiáćioł mych potłumił stronę. BesKuligHer 88. Swiát ábowiem vśmiecha się/ áby był srogim; wynosi áby potłumił; pochlebia/ áby zdradzał. BirkRus 31.

3. »obrócić wniwecz, unicestwić, zniszczyć«:

Rekcja: kogo

[...] CONFONDRE, (Abattre, mettre en désordre, prendre.) Perturbare, Evertere. Cic. POMIĘSZAC pokłocić wniwecz obrocić zgruntu wywrocić, potłumić. Que les Dieux te confondent. Dii te perdant. Ter. Niech cię Bog potłumi [...] DanKolaDyk I, 345. [...] CONFONDRE, (Abattre, mettre en désordre, prendre.) Perturbare, Evertere. Cic. POMIĘSZAC pokłocić wniwecz obrocić zgruntu wywrocić, potłumić. Que les Dieux te confondent. Dii te perdant. Ter. Niech cię Bog potłumi [...] DanKolaDyk I, 345.

*POTŁUMIONY
im. przym. bier.

Formy: odmiana złożona lp M. m potłumiony; ż potłumiona; n potłumione; lm M. mos potłumieni; D. potłumionych

Znaczenia:

1. »zdławiony, zduszony, zahamowany, zgaszony«: Y ná to Medykowi pámiętáć potrzebá; że stárcom zgrzybiáłym bárziey może bydź szkodliwa á niżeli pożyteczna tá woda; ponieważ w onych iuż nie wiele ciepłá przyrodzonego iest/ ktore więtszym ciepłem tey wody Skláney snádnie może bydź potłumione y zágászone. SykstCiepl 149. Huć cudzoziemcow potłumiłeś/ jáko gorącość w suszą: jáko gorącość cieniem obłoku/ ták okrucieństwo okrutnikow potłumione. BG Iz XXV, 5. [...] Po Ewángeliey ziáwioney (przez Lutrá) cnotá zámordowána/ spráwiedliwość potłumiona/ wstrzemięźliwość skrępowána/ prawdá od psow poszárpána/ wiárá chramie/ niepráwość codzienna/ nabożeństwo wygnáne/ herezya zostáwiona; tákie zálecenie dał Religiey swoiey sam Luter/ wász ociec. BirkEgz 11-12.

2. »pokonany, zwyciężony, poskromiony«: ZBierajcie się narodowie/ wszákże potłumieni będziecie. Przyjmujcie w uszy wszyscy w dálekiey ziemi: Przepászcie się/ wszákże potłumieni będziecie: przepászcie się/ wszákże potłumieni będziecie. Wnidźcie w rádę/ á będzie rozerwána: námowcie się/ á nie ostoji się: Bo Bog z námi. BG Iz VIII, 9-10. Iakie tam wdzięczne było spectaculum Chrześcianstwa na bic się dowoli Boskich y swoich głownych nieprzyiacioł asz ręce ustawały a przy tym y oczy udelektowac zgubą avindici manu Dei potłumionych. PasPam 266v. [...] załaską y błogosławienstwem Boga Naywyzszego, a zaszczęsliwym Ordynansem Iasnie Wielmoznych Ichmo[ść] PP Hetmanow ImPana Iana Sobieskiego koro[n]nego y Xiecia Ieg[o]mci Dymitra Wisniowieckiego Polnego Othomanska Gwardya iest potłumiona, iednak ta victoria łasce naywyzszego Pan[a] przypisuiesię, a nie komu inszemu, iako y wszystkie rzeczy od niego pochod[zące]. DrobTuszInf 25-26.

3. »przygnieciony, przyduszony, przywalony, zarzucony, zasypany czymś«: Potlumiony Obrutus. SłowPolŁac 58. Obrutus Przywaliony, Potlumiony. SłowPolŁac 93.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]