Słownik XVII wieku

Znaczenia:

»to, co zgodne z rzeczywistością, prawdziwe, stan faktyczny; prawdziwa wypowiedź«: [...] wydywać było na tamtym mieyscu po kilka nocy swiatłość iakoś iakoby swiece zapalone, prawdali nietwierdzę i bom sam nie widział ale słyszał od róznych. MasDiar 143. XYMENA A práwdasz to Elwiro? zkąd że masz te wieści? CorMorszACyd 162. Krolgo pyta [...] a czemu milczysz? bo przeciwko prawdzie niewięm co mowić. PasPam 73. Pamiętay Ze Waszec Ze w tey Wolskiego Relacyi połowy prawdy nie masz bo Ja Naturę Jego Znam Ze rad klimkiem Rzuci. PasPam 91. KROL zas za Portyrą Słuchaiąc [...] okrutnie się smiał mowiąc takiey Matki Syn Realista iakis prawdę im mowi. PasPam 140. Że by mi [...] zaszkodzić miała kalumnia y Słowa ktore przyprawdzie tu na tym mieyscu Intuli nie tuszę. PasPam 140v. Dla Prozby [...] nie przeformuie się prawda wnieprawdę. PasPam 145. Powiedziałem zrazu że potkałęm się z Chowanskiem dalismy mu pole znieslismy y zdobycz mąmy. A potym y prawdę powiedziałęm iako własnie było. PasPam 158v. Był tez to Człowiek in toga et sago y Senator zacny prawdę mówiący. PasPam 204v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ to prawda, że (sz. zm.): Poszedłęm do Regimentarza a opowiedziawszy za iego pytaniem wczoraiszą biedę y dwa Strachy to iest od Szwedow y od wody. Rzecze Woiewoda. iuz to prawda że to terminy były niedobre ale tez Panie Bracie masz Waszec nad Całe Woysko bo W. Woiuiesz po Morzu, a Woysko na lądzie. PasPam 67. Odpowieda mi tedy tak Moy MSCi Panie Prawdac to ze tu u nas w tym kraiu Sług od God tylko przyimuią [...] Ale to ma się rozumieć opodleyszych tylko sługach. PasPam 223. Prawdá to wszytko zęm się ia modliła, Zem dyscypliny y Krzyze czyniła, Ale w prostocie, a nie z zadney złości Oddawałąm swe Bogu doległości [...]. OblJasGór 105. Jako to Wć moja dobrodziejko pomnisz, że mi moja zawsze ginie czapka? To prawda, że wszystek czas bez niej sypiam, bo mi zawsze ginie. SobJListy 211. ▲ prawda jest, że: Te wioski co to trzyma prawda iest że to iest Aręnda ale ona ma Piniądze. PasPam 222. ▲ prawda jest, iż: Wielcy Kniáziowie Moskiewscy/ práwdá iest/ iż rozszerzyli swe gránice/ ále nie przyczynili sobie sił. BotŁęczRel III 55.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nie wszytko to prawdá/ co Xiądz ná kázániu powie. RysProv 54. ● Ták to prawdá/ iáko kiedy żywe kiełbásy po świecie latáły. RysProv 78. ● Ięzyk kiedy błądzi/ prawdę mowi. RysProv 30.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ku prawdzie podobny: [...] kto chce drugiego do ludzi zle vdáć, potrzebá áby cos podobnego ku prawdzie nąn powiádał, iesli chce áby iemu wierzono bo inaczey nic nie sprawi. SzemGrat A2v. Podobny ku wiérzęniu/ ku práwdzié. [...] Verisimilis aut veri similis narratio. Simile vero videbatur. Verisimillimum mihi videtur [...]. Kn 743. Podobny [...] 3) rzecz podobna do wiary, (ku wierze) ku prawdzie. T III 1451. ▲ do prawdy podobny (sz. zm.): Tym árgumentem/ Dyabeł wiełą bárdzo dobrych rzeczy/ ktore zá vnią PP. Akádemikow z Jezuitámi bydź mogą/ przeszkádza/ bo się zda tá rzecz do prawdy bárzo podobna. SzemGrat 345. Podobny do prawdy, wahrscheinlich. BierSłowa 144.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ták to prawdá/ iáko kiedy żywe kiełbásy po świecie latáły. RysProv 78.

PRAWDA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest zgodne z rzeczywistością«: Prawda rzeczywista, że naród do lista Ludzki jest podobny, Bo jako list snadnie, tak i człowiek padnie Chociajże nadobny. ZimSRoks 123. Arcybiskup támtego Miástá [Bragi] nie był nigdy życzliwym tutecznemu Domowi Krolewskiemu [dynastii Braganza]/ y kilká rázy chciał rebellią podnieść: Prawdá że dawno ten Arcybiskup vmárł/ ále bez máłá záwsze nie zostáie ktorykolwiek tákowych burzliwych zamysłow/ Dziedzic. MerkPol 69-70. Práwda, żesmy przez ták długi czas w poprzysiężonym zostawáli Związku, co się po części nie ták z chęci iáko z musu stáć musiáło [...]. LubJMan 100. Prawda że to iest cięszka dyssocyacya [...] kiedy voto komprobowane rozrywaią się miłosci zwiąski, kiedy Ociec Syna, Syn Oyca Towarzysz Towarzysza odstępować musi naypoufalszego. PasPam 85. Prawda ze to ieszcze Posłow ztym nieposyłano, ale przez Hana Krymskiego iuz to poczęto było traktować. PasPam 246. Masz prawda z kąd brac pochob do wielkiey Dzielnosci przeglądaiąc się w Aktach Swey Starozynosci. PasPam 273. Co to iest Korrumpowáć Sędziow? iest to psowáć. Prawdá/ ze komu psowáć/ sobie napráwowáć. KochProżnEp 48. Co to iest, że u tego Máláchiaszá słowo było w ręku, izali nie iest dziedziná słowá ustá? [...] Prawdá żeć też czásem i ręce gadáią, kiedy się owo dway zmowią ná migi [...], ále tobym ráczey upátrzył, że u ludzi świátowych, słowá są wustách, u ludzi Swiętych w ręku [...]. MłodzKaz I, 291. Práwdać iż dostatecznie zá nas y zá grzechy nasze Chrystus Pan/ aż nad to dosyć uczynił/ y wypłácił; wszákże tego chce po nas/ abysmy ten okup zá nas odliczony/ sami na naszych ramionách zánieśli [...]. BujnDroga 98. Prawdá, że Woyná trudna, iáko oley z prásy Y trzebá chodzić co rok, z fortuną zá pásy, Ale wiesz, im co z większą cięmięgą przychodzi? Tym milsze, tym bárdziey czás, w sercu ludzkim słodzi. PotPocz 105.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Proszę o wzrok, y ucho skłonne od mey Svady Lichac, licha: co Prawda; to y nie grzech widzic, I sama: lecz się szkoda za vbostwo wstydzic. PotWoj 6. Jeśli wielbłąd do wody nie schyli się cudnej, Nim ją nogą pomąci, żeby tak paskudnej Swej postaci oboje nie widziało miny - Bojęć się podobieństwem naruszyć Krystyny. Lecz co prawda, to nie grzech: coż ci też, niebogo, Po tym zwierciedle, kupować tak drogo? PotFraszBrück II 392.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

PRAWDA
w funkcji wykrzyknika

Formy:

Znaczenia:

1. »zgodzenie się z tym, co zostało wcześniej powiedziane«: Ale mowią: Ze insze práwo ma być/ insze iednánie. Práwdá: ále przecię tym rowności iednánie trácić nie ma. StarPopr 89. Rzecze drugi/ trzebá zásłużonego dochodzić/ Prawdá: ále przewroć kártę coć rozum pokázuie. Nikt zá to zapłáty nie czeka/ gdy sam sobie dobrze czyni/ bo to sámo hoyną mu iest zapłátą. StarPopr 133. Rzeczesz wolny szláchcic od wszelákiego cłá y mytá. Prawdá/ ále ten co ná potrzebę domową kupuie [...]. StarPopr 139. Jozef. Ey nic mnie z łaski Bozey pa[n]no nie podkało Ale pą[n] Bog co się z nami będzie działo. Marya. Prawdać iuze pąn Bog wie bo wszytko sprawuie Ale mi przecie powiedz co się to frasuiesz [...]. KodKon 112. Rzeczecie: dawno Gotowie tácy/ czátuią/ plondruią/ łupią Prowincye/ Miástá/ Krolestwá/ [etc]. Prawdá; ále przecięKościołom dawáli pokoy. BirkNagr 49. ELVIRA Ale przecię w Rodryku kochasz, choć go winisz. XYMENA Práwda. CorMorszACyd 149. Mowię niedobrzes my uczynili [...] Iaki taki prawda, prawda. PasPam 238.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ to prawda: Sąsiad: Na to niemasz co mowić, tylko że hoc semel factum, nunqvam amplius futurum. Ziemianin: to Prawda, ale iak inimitabilis Przodkow naszych discretio. KonSRoz 38. ▲ prawda jest: Ná dowody wyższey położone odpowiádam [...] Ná 2. Prawda iest/ pierwsze ma być stáránie o vmysle/ niźli o ciele. Jednák ták to stáránie o vmysle/ iáko y o ciele z przyrodzenia idzie/ to iest/ iáko przystoyność/ co/ kiedy/ ktorym śrzodkiem vkázuie. PetrSEk 46. Prawdać iest: ale moy kubek więtszy iest nisli wász. PolPar 39.

2. »pytanie, w którym zawarte jest oczekiwanie na zgodę odbiorcy, z tym, co zostało wcześniej powiedziane«: To iako widzę (rzecze Miller zátym) zasadzacie nátym Aby Lidora była osadzona Za to, ze męza Kocha iako Zona Poniewasz iescze sámá instyguie Na ktorą miłość ktorá w niey pánuie. Słuszná rzecz, prawda? OblJasGór 100.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

PRAWDA
w funkcji partykuły

Formy:

Znaczenia:

»co prawda, wprawdzie«: Przydaie P. Pleban że Jezuici wielkie intraty maią; Na to się odpowiada; nierachowaliście ich intrat miły Panie Arythmetyku; maią intraty/ prawda/ ale takie zktorymi długow pewnie siła. SzemGrat 134. Młodym ci prawda, ále kto w serce bogaty, W czás poczyna, y mestwo nie czeka za laty. CorMorszACyd 126. Tam iak się uderzyli z Sobą bili się prawda Litwa Niebozęta Mocno ale nie mogąc wytrzymac rozerwano ich. PasPam 111. Mowiłem ci prawda że się nie boię alem przecię inaczey myslał. PasPam 182. Trafia się prawda y to alec tego mało Żeby się młode Orle do Orła niewdało. PasPam 273. Kleynoty práwda y wszytkie dostátki Zostawił [Ludgierd] przy nas naszey miłey Matki: Ale serc naszych ktore wziął przesdzięki Y mnie y siestrze nie oddał náwieki [...]. OblJasGór 59. [...] nasi gotowi czekaiąc wielki prawda impet wytrzymali, ale tam zginął Pułk ieden Woiewody Sendomirskiego drugi Koniecpolskiego y Chorągiew Pancerna Krolewska Litewska. HistBun 42. Vszedł prawdá w Korabiu, Noe plagi Boski? Coż potym? gdy mu toną Dwory, Miástá, Wioski. PotPocz 134. Iestem prawda człek niegodny, áleć przecię nie desperuię, że ten BOG, ktory mię in hoc gradu osadził, doda siły [...] zapomocą Nayśw. Matki przytym Swiętym mieyscu Cudami słynącym [...]. DanOstSwada I, 206. Kray ten [Polska] różnych nacyi podpadał Rządowi, o czym nie zgadzają się prawda Autorowie, z temi jednak trzymam, którzy naywięcey się zgadzają z sobą, jako Miechowius, Długosz, Kromer i Gwagnin, którzy i dawnieyszych przed sobą Historyków cytują. ŁubHist 1.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

WPRAWDZIE
w funkcji partykuły

Formy:

Znaczenia:

»prawdę mówiąc, co prawda«: Delektowałęm się wprawdzie spacyerem na Morze ale tez raz wielkiego nabrałem się wstrachu. PasPam 66. Rzeka wprawdzie nieszeroka ale dwama Nurtami idzie. PasPam 112. Rozgrzeszonoć mię w prawdzie ale pamiętam [...] zadaną pokutę y Exortę. PasPam 178. Rosmiał ci się krol wprawdzie na tę odpowiedz ale iuz miał wsercu praeconceptum odium. PasPam 188. Occasionem ognia chłopi włozyli byli na karbownika [...] kazałęm go wprawdzie pociągnąć prawo sprowadziwszy nieprzyznał się bo był nie winien. PasPam 257. prawdę mowiąc, w prawdzie. die Wahrheit zu sagen. en verité; à n'en point mentir. T III 1610.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]