Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »będący na przedzie, wyprzedzający innych; pierwszy«: Moy tez ieden Dragan z przedniego Szeregu o zięmię, konia podnim w bok zabito. PasPam 157. Obrocił się zaraz szereg plecami do przedniego. PasPam 157.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ przednia straż »oddział wojska poprzedzający siły główne w celu ubezpieczenia ich, rozpoznania nieprzyjaciela, ułatwienia działań wojennych itp.: awangarda«: Posłał tedy Naszczokina Drugiego Hetmana kilka Mil przed soba z pięciu tysięcy Ludzi wybornych Ze by się Z Nami powitał. Przychodząc ku Strygoniey zastali pod Parkany Woysko Tureckie o ktorym Lubo nasi wiedzieli [...] nieostrożnie postąpili sobie wprzedni Strarzy. Iak wsiedli Turcy asz nieprzyszło y ognia dawać Dragoniey Regiment [...] wycięto wpien [...] a tak się to cicho y prędko zStało że Woysko nie daleko za Pagorkiem będące, nie wiedziało o tym. PasPam 264-264v.

◼ Przenośnie: ◼ Obrac [marszałkiem] tego ktory by nie tylko na przednie ale y na ostatnie miał wzgląd koła. PasPam 241.

2. »będący w dobrym gatunku, pierwszorzędny; wyborny«: Tu szłá káretá Cesárska kosztowna w sześć koni wronych Turskich barzo cudnych/ ẃszytká miásto żelázá od złotá/ złotogłowem przednim pokryta/ gałki złote y ná wierzchu y w oknách/ szory tákże od złotá y vzdy/ szło koło niey iákoby Lokáiow sto/ piękne od złotogłowu vbránych z iáncżárkámi złoćistemi y z dźidámi trzćiniánemi ostro zákowánemi [...]. StarWyp C4. Axamit Wenecki przedni był. PasPam 88v. Ia w Niewinności moiey nay przednieyszego [zam. najprzedniejsze] mam samego Boga Testimonium. PasPam 149. — W tej Garderobce klawicymbał czarny, chińskiej roboty, bardzo przedni, zawiaski, zameczki u niego mosiężne, pozłociste. ZamLaszGęb 71.

3. »jedyny, wyłączny«: Męstwo Herkulesowi proba iest prawdziwa gdy za przedni Ornament Lwi skory zazywa. PasPam 274.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ przedniejsza baszta: W błękitnych murách niebieskich obáliwszy przednieyszą básztę [...] w krew á popioł obracałem wszytko. AndPiekBoh 6. ▲ blach przedni (sz. zm.): Blach przedni czarny Szmalcowany [część zbroi]. ArchRadziw 1638 46, 14. Żelaznym szyszakiem głowę swą przykrełá/ Y tákowyż przedni blach ná piersi włożeła. OvOtwWPrzem 218. W Kozáckim Rynsztunku doyźrzeć potrzebá, áby (gdy nie może być Páncerzow) lekkiey zbroyki, álbo sámego przedniego bláchu, záżywano. FredKon 34. Przedtym odważni Káwálerowie, bláchu tylko przedniego záżywáli. AndPiekBoh 26. ▲ cyna przednia: Cyná przédnia/ vide Kontryfał. Kn 92. Kontryfał/ cyná przédnia ábo Angiélska/ Stannum Anglicanum nobilissimum [...]. Kn 300. Kontryfał/ cyná przednia ábo Angielska. Stanum Anglicanum. SzyrDict 119. Cyna [...] cyna przednia, kontryfał. Englisch Zinn. étain d'Angleterre. [...] T III 169.

*PRZEDNIA
w funkcji predykatywnej

Formy:

Znaczenia:

»jest ważne«: A to naprzednieysza, żeś W. C. M. iest propagator religionis Ecclesiae Catholicę feruẽtssimus, bo przystąpiwszy sam ad graemiun eius, nie ná tymeś stánął, ále przykłádem zacnego onego Monarchy Iágiełłá, ktory narod swoy od chwalenia báłwánow ad cultum veri Dei przywodził stáránieś o to W. X. m. vczynił, iákobyś blędy heretyckie, y odsczepieńskie z serc poddánych swych wykorzenił. SpInZąbMłot 14 nlb. Ale naprzednieysza iest/ w káżdey Rzeczypospolitey/ áby Vrząd nie śmiał sobie czynić pożytku z Rzeczypospolitey [...]. GostSpos 126. A to nayprzednieysza powinno bydź/ żeby Rodźicow upátrowáć. Bo dobrzego drzewá szczep rzadko chybi. GorzWol 74.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]