Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »zmiana, przeobrażenie«: Gryzie się w sobie osieł, że i w święto nosi Ciężar; zaczym przemiany w konia bogów prosi. VerdBłażSet 26. Nie dziw tedy iż się táká przemiana w tym Zodyáku ziáwiłá. Insze tám czásy/ inszy Oryzont/ insze też y biegi. WojszOr 109. Wszystko się tám kołem obraca, raz tá fámilia ná górze, drugi raz zpádnie, ci co ná ziemi leżeli, áż oni drugich przewyższáią; kołem, obrotem, przemiáną, wszystko idzie, á przedcię do wiáry do Chrystusa, do Ewángelyi szczęśliwszy to kray, niżeli owi świátá cáłego kupcy hándlownicy, Tyrus i Sidon. MłodzKaz I, 432. Dla tego rozumiem: że ciężar wody rościągnioney w gorę ná łokci 18 álbo ná 12. w rurách, wyciąga z wody powietrze, y nim rurkę nápełniáiąc, rozrywa płynienie wody: Nieiáko obieráiąc raczey przemiánę w powietrze, ániżeli zádawánie sobie gwałtu w przemágániu cięszkością swoią inszą lżeyszą. SolArch 132-133.

2. »wymiana osób lub rzeczy«: [...] możeć stać miásto bez pieniędzy/ ále długo trwáć niemoże: gdyż pieniądze są rátunkiem nátury/ czego náturá niechciáłá dostátecznie ludziom vczynić/ puściłá ná rozum ludzki/ áby wymyślił snádniejszą przemiánę przez pieniądze. PetrSPolit I 68a. [...] iesli mamy pieniądze ná co dáwáć, czyli towar iáki, ktory się zá pieniądze kupuie, dáć ná przemiánę. PetrSEk 27. W Andálucyey pilno werbuią: Chcą ztámtąd 2000 ludzi do Kátháloniey posłáć/ y po Prezydyách ich rozdzielić/ ná przemiánę stárych/ ktorych máią do Portugálliey obrocić. MerkPol 61.

NA PRZEMIANY
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

»na zmianę«: Nad nią [matnią] komórkę na wysokich palach zbudowano, gdzie chłopi na przemiany obecnie siedzą. NiemPam 261. W narowách swoich/ błądząc niewymownie; Raz w sobie gniew swoy dusi/ záledwie trzymány/ Drugiraz się nim wzrusza znowu ná przemiány. OvOtwWPrzem 322. Nie dostałaś faworów tych w zielniku sielskim, Kędy tylko wasilek kocha się i mięta Z przykrym lubczykiem, którym brzydzą się panięta. A w wirydarzach swoich każą tulipany Z koronami carskiemi sadzić na przemiany. ZimBSiel 101-102. To na przemiany, to w złączone głosy Roźne Muzyki przechodzą Niebiosy Trzy Chory wten czas o swey Szczęsliwości Spiewały piesni niezmierney słodkości, A głosy z wdzięcznych melodiy zmieszáne W te słowa były dobrze rozumiáne. OblJasGór 150. A w domach śmierci prawdziwe obrazy, Leżały w mieście z burkiem na przemiany Ledwie nie gęściej głowy niźli głazy. LubSTobPol 64. Na tablicy poprzedzającej przed nauką 11 w kolumnie pierwszej i w kolumnie trzeciej [...] znajduje się liczba nieparzysta na przemiany na jednymże wierszu z liczbą palców, obraną w kolumnie siódmej na wydzielenie koła już gotowego. SolArchB 154.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

NA PRZEMIANĘ
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

»na zmianę«: [...] Naprzemiane Maią bydz zbiałłemi Czarne [pola na herbie]. HerbOr 542. Gdy tedy para ludzi obrácać będą korby VZ, TS w koło; laski pompowe BP, bR, ná przemiánę pompowáć będą wodę bez przestánku. SolArch 151.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]