Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »przyłączyć się do jakiejś osoby lub zbiorowości«:

Rekcja: do kogo, czego; komu

Iezeli niemoze bydz oswoim [k]oszcie Przystac do Posła albo do Panięcia ktorego. PasPam 201. Atoli tenże [młodzieniec] po Professyi Kapłánem zostawszy z Klasztoru uciekł/ i do rozboynikow potym przystał. KwiatDzieje 4.

◼ Przenośnie: ◼ Bogáctwá świetckie/ roskoszy/ Vrzędy/ Dignitárstwá/ y zgołá wszytkie doczesne dobrá/ słabo sie ná nas/ nie ináczey iedno iák ná słábey y zgniłey nici wieszáią/ y snádno łákoma śmierć zebráć toz nas może/ ále cnotá ruszyć sie iey nie dá bo do zmárłego dusze nierozdzielnie przystałá/ y z niey nie przerwáney wieczności nábywa. SpiżAkt F3v. ◼ Ná cien odrażonego ciáłá pátrzasz ninie. Ten nie ma nic od siebie/ przystał/ y trwa ztobą: Z tobą odstánie/ swą sam tylko zbądź osobą. OvŻebrMet 68. ◼ Owá w Chimeropłodney Liciey/ gdy srodze Piekło słonce/ prágnienie po niemáłey drodze/ Z vpalenia srogiego Boginiey przystało [...]. OvŻebrMet 147.

a) »stać się czyimś stronnikiem, opowiedzieć się za kimś«:

Rekcja: do kogo || ku komu

Isto statu rerum przyiachał Pan Woiewoda Sendomirski z Hryckiem Rostrychą y skoro się znim na Granicy poiawił Pospolstwo Moskiewskie maiąc przychylnosc do krwie Panow swoich przyrodzonych do niego przystało. ŻółkPocz 4. EPIMENIDES Mędrzec Kreteński/ gdy czásu iednego Krol Perski chcąc iego pokusić/ żeby vmyśl swoy odmienił á ku niemu przystał/ posłał mu wielką summę pieniędzy [...]. BudnyBPow 78. Między inszemi będzie tey Swobody Z Zoną Zamoyski, ze mu dla wygody Z dworęm niebronne mieysce w murach będzie Y do swych włości wolny przeiazd wszędzie, Tylko niech scerze do Páná przystánie A niech od rządu nád wszytkim Vstánie. OblJasGór 52. przystanę [...] 2) eine Parthey ergreifen. [...] s'atacher à; se ranger sous les drapeaux de; prendre le parti de. [...] przystań do tey strony; do nas przystał na tę perswazyą. T III 1783.

b) »stać się wyznawcą jakiejś religii«:

Rekcja: do kogo, czego || na co

Vpátrzywszy tedy Máhomet occásią/ nápisał ieden zakon/ w ktorymby wszyscy mogli mieć nieiáką cząstkę. [...] rozgłosił go pozwaláiąc tego wszytkiego/ co tylo namiętność y ciáło ludzkie lubi/ á niemniey też/ podáiąc wolność niewolnikom/ ktorzyby iedno do niego przystáli. BotŁęczRel IV 146-147. Rugier, coby beł dla niej nietylko pogański Porzuciwszy, na zakon przystał chrześcijański, Jako ociec, jako dziad, jako beli dawni Przed laty tego domu przodkowie przesławni, Aleby jej kwoli dał chętnie na ostatek Żywota, co go jeszcze zbywało, ostatek, „Nie tylko - prawi - głowę w wodę, jako każesz, Ale i w ogień włożę, jeśli tak rozkażesz”. ArKochOrlCz II 178. Domyslawa się ieden początku tego cherbu iz Rycerz przystawszy na wiarę Chrzescianską poiąn był panne iedne w Polscze [...]. HerbOr 138. Skoro przystali do Wiary chrzescianski Nie inszym się kleynotem podpisuią tylko krzyzem znakie[m] Wszystkie[go] Chrzescianstwa. HerbOr 668. Rzecze mu wezyr: „Obieraj sobie, albo na muzułmańską wiarę przystań, a pan mój da ci zaraz 50000 wojska, pójdziesz do Persij, co kosztem pana mojego zdobędziesz, to twoje będzie; jeżeli tego nie uczynisz, w niewoli żywota dokończysz.” KoniecZRod 172. Abrahamus Rosnowski, Szlachcic Polski, który przedtym był Franciszkaninem, w kościele ś. Pawła publice reuocował i na wiarę Luteranską przystał. GollPam 17. Widziałem tedy Ciebie, czegom żądał mile, Widziałem, żeś porzucił świátá krotofile, A przystałeś do Páná sercem niewątpliwym, Y iesteś doskonáłym, y sługą prawdziwym Onego. DamKuligKról 284.

c) »zaciągnąć się do wojska«:

Rekcja: do kogo, czego

Dodáiąc z teyże okázyey/ iż przez stárszynę pieszą/ dzieie się czásem wielka krzywdá Piechocie/ przez potrącenie fántow/ y z fałszowánie żołdu/ tedy wolno w Obozie będzie Zołdátowi/ do sądu Hetmáńskiego skárgę odnieść/ zá dowiedzieniem czego/ przy sowitey nágrodzie/ Kápitán z vrzędu złożony będzie/ inszemu to porządnemu dáiąc/ ieżeli się Hetmanowi będźie zdáło y Zołdátowi wolno będzie pod inszą Chorągiew przystáć/ áby się stárszy potym/ ná nim tego nie mścił. FredKon 17. [...] jeżeliby ktoremu Szlachcicowi sługa uciekł, ktoregokolwiek stanu, a do żołnierza przystał, a on go w obozie, albo gdziekolwiek przyścignął; ma bydz z niego sprawiedliwość [...] uczyniona. ArtWoj 5-6.

d) »połączyć się z kimś związkiem miłosnym; poślubić kogoś«:

Rekcja: do kogo

Widząc mąż łáskáwość iey [swojej żony]/ záraz iey powiedział co zmyślił. Y ták obaczył niewierność nałożnic. Od tego czásu przystał do żony swoiey; Ono co był kupił dla nałożnic/ dał iey. ZwierPrzykład 185-186. Ten Diomedes Greczyn, po woynie Troiáńskiey wrociwszy się do oyczyzny, obaczył że żoná iego, Aegiale, przystała do Cylleborá […] y niechciała się znowu wrocić do męża pierwszego. OvOtwWPrzem 579. Opuści człowiek Oyca y Mátkę, á przystanie do Zony. ZłoteJarzmo 7. Dnia 11 marca 1716 stała się zgoda i pomiarkowanie między ojcem i synem Hubiakami z jednej a Kuźmą Dudiczem zięciem z drugiej strony, w ten sposób: Że ci, ociec Danko Hubik i Jędrzej syn jego, puścili szóstą część roli i wyżny budynek cały Kuźmie Dudziczowi, który przystał do córki tego Danka Hubiaka, a siostry Jędrzeja. KsKlim 367-368. Iwan Bobak będąc jeszcze z młodości kaliką na nogę, mniemając, że mu żony ani miejsca nie potrzeba, i część ojczyzny swojej własny, która na niego padała, przedał ojczymowi swemu Tymkowi Lewczakowi, który do ich matki przystał, za summę złotych piętnaście w roku Pańskim 1675. KsKlim 378-379.

2. »nająć się do pracy, wstąpić na służbę«:

Rekcja: do kogo; na co; za kogo || bezok.

Przystałem rękodaynie do Xcia Krzysztofa Radziwiłła Hetmana Polnego W.X. Litt. jurgieltu postąpiono Złł. 500. i Bławatu na parę szat do Roku. MasDiar 140. Tęn tedy nazwany od Grotka chałupnyczy syn przystał beł do P. Mierzowskie[go] co w Chrapaczowie pod Bytomiem na sliąsku mieszkał po zęnię tę to wies wział. TrepNekLib 112. Przystał tam wilk za starszego sługe Niedzwiedz Lampart y Tygrys Rys y inszych sieła Za sługi przystał y Lis z niemi za szafarza [...]. OpalKSat 100. Porzuć, serce, służbę stroskaną, Nie znając słusznej zapłaty, A znajdziesz, kędy bez straty Twe ognie, twa miłość przystaną! MorszAUtwKuk 295-296. Námawiono Wysockiego Towárzyszá Iego Mści Páná Woiewody Brácłáwskiego, y Zaleskiego iákiegoś, áby do mnie ná służbę przystał, y iákimkolwiek sposobem, zdrádą, ábo trucizną zniosł mię, czego authentyczny document ręką iego pisány produkowáć, ále y iego samego Rzeczyposp: stáwić gotowem. LubJMan 45. Iuz tez potrzebnieyszą ku Starosci rad bym odmięnił sarzą. To iest uczyc się aekonomiki przy dobrey iakiey Gospodyniey przy stawszy za parobka. PasPam 222v. Potem, kiedy one Kráie, w ktorych [syn marnotrawny] trawił czas, były przyciśnione Głodem, odszedł, y przystał do iednego służyć Gospodarza stron onych, kędy cięszkiey vżyć Musiał biády: bowiem go paść gnał wieprze w pole. DamKuligKról 80. przystanę. 1) bey einen. Dienste nehmen, in Dienste treten. [...] s'engager à qu. pour; se mettre en service. [...] przystał do Pana za Sekretarza, za pokoiowego; przystał do mnie służyć, robić. T III 1783.

◼ Przenośnie: ◼ Chcesz, jaśnieć powiem, acz wasza sromota: w pośrzodku Polski przystałam do Szkota. [Lutnia Jana Kochanowskiego do Andrzeja Lechowica Szkota] MiasKZbiór 275.

3. »zgodzić się na coś«:

Rekcja: do czego || na co

Ten, który pragnie, aby służba Boża w kościołach ustawała, aby nauki ginęły, aby się heretyctwo krzewiło, a na jego fałszów odegnanie rozumy się nie ostrzyły; ten, który wiecznego dochowania służby Bożej nienawidzi, a do czasu tylo trwać jej każe, do takiej rady waszej przystanie. SkarArtykułCz III 111. I tak trzymaycie ze nienáruszone Swiątnice swoie, áni wystáwione Ná smiech ofiary pewnie mieć będziecie Kiedy do woli iego przystániecie [...]. OblJasGór 28. Jużem ja, już dostąpił wiecznych cnót i chwały Mej Latonki: me chęci do jej już przystały. GawBukBar II 127. Ponieważ Jędrzej Golec postawił chałupę sobie na tym placu, co do tych prąt dwóch należy, więc tedy zgodził się tenże Jędrzej Golec z tymże Wojciechem Druszkowskim, że mu, to jest Jędrzej Golec, ustąpoił swego placu od nawsia na chałupę temuż Wojciechowi Druszkowskiemu. Na co obiedwie strony przystały i na to się podpisują [...]. ActScabVet 168. NIEROBOT Nie chcę ja: Gryzisyr większy, Starszy, godniejszy i mędrszy. Jak od niego usłyszemy, Tak i my mowić będziemy. GRYZISYR Dobrze, przystanę ja na to: Za mi da sto kop za to?! DialBożOkoń 270. Za to tedi uznaie sząt ninieyszi wini złotich 3, to iest na Marczyna Zawadę, ze do zgodi przystac nie kczal, zabiegaiąc dalsey niezgodzie, na ktorego sie upora pokaze. KsŻyw 96. Rozumiem że y W. Pan bynaymniey nie wątpisz o tym, żeby zaraz kilkanaście przynaymniey Woiewodztw z dziękczynieniem odezwały się Krolowi. Eorum exemplo tożby y insze czyniły, y przystałyby na tak kochaiącego Oyczyznę Pana dyspozycyą. KonSRoz 86. To więc u ciebie potrzeby Rzeczypospolitey maią mniey niż twoia rowność umysłu należeć do granic, które ty sobie chcesz położyć? ale co rzeczesz, ieśli wszystkiego tego, coś uczynił, ieszcze nie dosyć, co do twey sławy? bo luboś Filozof, przystaniesz na to, że wielką pałasz żądzą do niey. CycNagMowy 131. przystanę [...] 3) beypflichten, beytreten, beystimmen. [...] s'y acorder; demeurer, tomber d'acord; suivre l'opinion, étre du sentiment; donner sa voix à. [...] przystał na rozumienie iego. T III 1783.

4. »zetknąć się z jakąś powierzchnią«:

Rekcja: do czego

NA CL, rowney większey dáney D, zátoczywszy połcyrkuł CHL, mnieyszą C, wpraw weń ták; żeby koniec ieden, stánął ná C, á drugi przystał do połcyrkułu CHL, w punkcie H. SolGeom I 58. [...] áni pierwey wypuszczáiąc sznur z ręki práwey, poki go dwiemá pálcámi wprzod ręki lewey nie ściśniesz ták, żeby koniec miáry przestáwioney po sznurze doskonále przystał do płáskości páznogciá ręki lewey. SolGeom II 13.

a) »połączyć się z jakąś powierzchnią«:

Rekcja: do czego

kamienmi [...] murowac, ołowem zas rozpuszczonym miasto wapnia zalewaiąc y rozpalonemi zelazami iesli się gdzie dobrze nie zalało albo nie przystało głaskac y zapuszczac. NarArch 91. O której [Niobe] ta wieść: gdy dziatki pobite Od Apollina i srogiej Latony Ujzrzała smutna, łzy lejąc obfite Z serdecznych krynic prze nieuśmierzony Lament stanęła kamieniem, zkąd wryte W górze sypilskiej nędznej matki onej, Jako bujny bluszcz, który wstaje z skały, Członki do twardej opoki przystały. OdymWŻałKoniec 318.

5. »o ubiorze, zbroi: ściśle przylgnąć (do ciała)«:

Rekcja: do czego || komu

Patrz ná żołnierza/ będzie ubrány w zupełną zbroię/ strzałą mu nic nie uczynisz; iesli by namnieysza dziureczká będzie/ że ábo z tey ábo owey strony zbroia dobrze nie przystáłá/ doydzie támtędy strzałá/ y wielkiego onego żołnierza obáli. BirkNiedz 184. Nie będzieć to zbroyki ábo páncerzá tak szczupłego, ktoryby dobrze przystał Dawidowi. MłodzKaz IV, 9. przystanę [...] 5) anliegen. [...] se coler, tenir, étre ataché à qu; étre colé, étre ciré sur. [...] suknia dobrze do ciała przystała. T III 1783.

6. »stać się czyjąś własnością«:

Rekcja: ku komu

[...] pod te zamieszanie batheryiey troie dział przystanie ku naszym, kiedy mocą Turkom odebrali ktoremi mury potłuc Wiednia pracowali. DrobOpow 38.

7. »rozpocząć się, pojawić się«: Vczyłem się w Páryżu obiecádła w szkole/ Y ksiąszkim iuż pogubił poiádły ich mole. Yże brzytko co sobie wspomnie obiecádło/ Siłam przynim vcierpiał/ bogday diabłá ziádło. Więc záś kiedy przystáłá oná Grámátyká/ Táć zemnie vczyniełá nie raz Męczenniká. NowSow 3 nlb.

8. »rozpocząć jakieś działanie«:

Rekcja: do czego

Kotły miedziane zabrzmią [...] Aby kazdy strzegł mieysca, to bowiem mniemanie Urosło ze Bisurman do szturmu przystanie. DrobOpow 38-39.

Warianty fonetyczne: PRZYSTOJEĆ

Słowniki:
SXVI, Knpod: przystoi, Tpod: przystoi, L (XVII-XVIII), SWilpod: przystawać, SW, SJP notują
SStp nie notują

Formy: bezok. przystać; przystoić; ~ cz. ter. lp 3. os. przystoi; lm 3. os. przystoją; ~ cz. prze. lp ż 3. os. przystała // przystojała; n 3. os. przystało; lm nmos 3. os. przystały; ~ tr. przyp. lp ż 3. os. przystałaby; n 3. os. przystałoby; lm nmos 3. os. przystałyby; ~ nieos. cz. prze. przystojało

Znaczenia:

1. »być stosownym dla kogoś lub czegoś«:

Rekcja: komu, czemu || na kogo, co

Iedney Pániey bárzo pieknie przystojáło/ umiáłá się ták żáłośnie stáwić/ przysiągłby kto/ żeby poprawdzie było. VolcDial 102. [...] kędyś to słyszał/ żeby złości y występki iednym przystały/ á drugim nie przystały? StarPopr 38. Ale iáko tákie diskursy/ mądrym by nieprzystały wtey Materiey/ tak tesz y wtym/ oczym teraz sporka/ nie przystoią P. Plebanowi. SzemGrat 62. Wiele rázy onych wod/ ná ktore pátrzéłá/ Coby iey też przystało/ pilnie się rádziełá. OvOtwWPrzem 154. Mám tego ten fundáment/ ná ktorym i ty łácno stániesz/ gdy uważysz. Iż dobro powszechnie/ według pospolitego zdánia i opisánia mądrych; iest to co komu przyzwoito/ náleży/ przystoi/ z czym mu wygodno. Więc tedy Dobro Człowieká będzie to co Cłowiekowi iáko stworzeniu rozumnemu przystoi/ przyzwoito/ należy/ i z czym mu wygodno. SekrWyj 7-8. CONVENIR [...] PRZYSTOIC, być przyzwoitym [...] Praca nieprzystoi wiekowi naszemu, nieprzystoi nam w tym wieku. DanKolaDyk I, 365. Na nocleg zaś stanąłem w Siedlicach, mieście księżny Czartoryskiej, wdowy, kasztelanowej wileńskiej, damy pyszno dumnej i fartycznej, co srodze osiemdziesiątemu nie przystoi wieku. RadziwHDiar 131. Ani też ustawiczne tracenia za naymnieysze Excesa bydź maią: bo iak Medykom pogrzeby Pacyentow, tak Magistratowi częste ścinania, wieszania nie przystoią. ChmielAteny1755 I 366. Ja skończyłem obiekcyje, odpowiedzi skończyłem. Może to być, że odpowiedzi na odpowiedzi będą. A to i przystoi, i rzecz jest potrzebna. KonSSpos 293. Przystoi [...] przystanie. 1) es stehet an, es lässt, es ziemet einem. [...] il est convenable, il convient, il est bienséant à qu. [...] nie przystoi to bratu (na brata). T III 1785.

2. »przysługiwać, należeć się komuś lub czemuś«:

Rekcja: komu, czemu

WDzięcznieysza Cnotá z nadobnego Ciáłá: O zacna Páni/ táć przystoi chwałá. GawDworz 89. Bożej to obraz Matki, któremu przystoi Wszelkie poszanowanie [...]. PotFrasz2Kuk II 365. Witáią Posłá, plauzem, iáki więc przystoi Mársowi, kiedy w polu sam stánie we zbroi. GośPos 41.

3. »cechować kogoś lub coś«:

Rekcja: komu, czemu

[...] to prawdá/ iż wodá iáko iest żywiołem szczerym/ pokármu y ożywienia dáć nie może/ ále iż te násze wszytkie wody nie są szczere/ iáko się iuż powiedziáło/ przeto mogą dáć pokarm/ gdyż máią w sobie kondicye ktore wlaśnie przystoią pokarmowi. SykstCiepl 31. [Nimfa Salmacis do Hermafroditosa] Rzekłá zátym: O dziecię/ godno Bogiem zostáć: Luboś Bogiem? przystoić Kupidowá postáć: Lubo człekiem? szczęśliwi twoi rodziciele [...]. OvŻebrMet 88.

4. »pasować, tworzyć z kimś lub czymś udaną całość«:

Rekcja: komu, czemu || do czego

Osieł nalazł lwią skórę, wnet się w nię przystroił, Strasząc inne źwierzęta, siła złego broił; Bo gdy tam i sam biegał, źwierzęta się bały I przed osłem, mniemając, iż lew, uciekały. A w tym się z liszką potkał. Ta na drodze siadła, Głos ośli usłyszawszy, iż nie lew był, zgadła I rzecze tak do niego: „Lwią postać na sobie Nosisz, lecz nie przystoi ten głos tej osobie" [...]. VerdBłażSet 71. Bo insze źwierzętá z przyrodzenia máią dostateczne odzienie/ pierze/ sierść/ włosy/ wełnę/ skorę twárdą/ y łuski: á to dla ich komplexiey grubey: człowiek nie ma z nátury swoiey dostatecznego odzienia: bo tak subtelnemu ciału nie przystała twarda skorá/ áni łuski/ áni sierść/ áni wełna/ ále sam z natury swoiey człowiek nagi iest. PetrSEk 47. Brodá mężom/ á ciáłu ich włosy przystoią. OvOtwWPrzem 546. Nieukowi słać księgę, a on i sylaby, I litery nie pozna; plebanowi baby, Szyszak abo kopiją kto domatorowi, Psu plewy jeść, kości gryźć podaje osłowi. Niech pies o kościach szczeka, ten o plowach robi; Co komu nie przystoi, niech król w to nie zdobi. PotMorKuk III 256. Lwá w Herbie, ná pieczęci, widząc u piecuchá, Bardziey by mu przystáłá, świnia kłápoucha. PotPocz 154. A, miła duszko, czy też jest w tobie uwaga Gniewać się o ladaco? nie za tysiąc szkody! Ani to gniew do takiej przystoi urody. KorczWiz 54. QUADRER [...] KWADROWAĆ nie znaczy figurę kwadratową robić, ále rzeczy właśnie przystać iedno drugiemu przystoić służy iedno do drugiego stosuie się kwadruie [...]. Wszystko to bardzo się dobrze stosuie i zgadza do siebie. DanKolaDyk II, 400.

5. »o ubiorze, biżuterii: pasować na kogoś, zdobić kogoś«:

Rekcja: komu

Kłádzie perły ná pálce [Pigmalion Galatei]/ ná szyię łáncuszi [!]/ Wiesza ná pierś záponki/ v vszu záuszki. Oney wszytko przystoi [...]. OvŻebrMet 251. Owa co-ć panna przypnie, krawiec zrobi, Wszytko-ć przystoi i wszytko cię zdobi [...]. MorszAUtwKuk 247. pięknieć przystojáłá Szátá Pánnie. ErnHand 514. COEFFER [...] UBIERAC się ná głowie stroić się przystoynie; iáko ta peruka, ten kapelusz dobrze ci przystoi. DanKolaDyk I, 316. Przystoi [...] przystanie [...] 2) es stehet einem, es kleidet einem. [...] il fied, il vient, il convient bien ou mal à qu. [...] łowczy przyodziewek barzo mu przystoi. T III 1785.

6. »wydawać się jakimś, wyglądać jakoś«:

Rekcja: z czego

Rzecze mysz: [...] Barzo mi się to źwierzę z twarzy podobało, Wszystko mu dobre, matko, z postawy przystało. VerdBłażSet 23. „Bo chociażby tak beło, żebyście wygrali, Co wam z twarzy i mężnej przystoi postawy, Przecię nie są godziny jednej takie sprawy; I boję się, że jeśli dziś tam nie będziecie, Obróconego w popiół młodzieńca najdziecie”. ArKochOrlCz II 183.

7. »zdarzyć się, wypaść«:

Rekcja: komu, czemu

V. Ktoż iest sprawcą grzechu? M. Anyoł zły/ y człowiek/ ktorym to przystało/ vt causis deficientibus. AnzObjWaś 54. Toli ich ozdobi Ze ucieką trzeci raz? Bo cożby inszego, Ustąpiwszy Hultáiom polá ták wszytkiego, Iedno im to przystało? TwarSWoj 70-71.

8. »pojawić się«: Bo takes doszedł Kresu sławy swoi Zeć y na imie zwycięstwo przystoi [...]. OblJasGór 20v. BIało się iáko czytam, lęgną dzieci krucze, Y dokąd ich czás czarnem, piorem nie ubrucze, Nie znáiąc ich rodzicy miiáią zdáleká, Ze na Bogá, musi tá, przypadáć opieká. On ie na gniazdzie liczy, on karmi, on poi, Poki Ociec y Mátká, znowu nieprzystoi. PotPocz 146.

*PRZYSTAĆ, PRZYSTOIĆ
czas. niewł. ndk

Formy: bezok. przystoić; ~ cz. ter. przystoi; ~ cz. prze. przystało // przystojało; ~ cz. zaprze. przystało było; ~ cz. przy. złoż. będzie przystało; ~ tr. przyp. przystałoby; ~ tr. przyp. prze. przystałoby było // przystojałoby było

Znaczenia:

1. »należy, wypada«:

Rekcja: komu, czemu || na kogo, co; bezok. || zd.

Moskwicin wziął był Sigmuntowi pierwszemu Woiewodztwo Połockie/ y Smoleńskie; á on się mu namniey w tym niesprzeciwił/ iák było przystało tákiemu Krolowi/ y krolestwu zacnemu [...]. BotŁęczRel III 49. Ieśli roskazánie mácierzyńskie/ iáko dobrym synom przystoi/ záchowacie/ mam nádzieię w Pánu Bogu/ iż on we wszytkim hoynie was opátrzy. ZwierPrzykład 317. PRzystałoby opisáć teraz przyrodzenie siárki y kliiu [...]. SykstCiepl 110. Słuszna iż przystoi zápłacić dobrze robiącemu [...]. PetrSEk 10. Przystoi ná dobrą małżonkę, nie tylko w sczęściu ále tez w niesczęściu, zgodę y iedność záchowáć á we wszytkim woley mężowey dogádzáć [...]. PetrSEk 17. swoiey tedy ráczey/ y w ktorey sie osobę vbrał/ płákáć przystało było Orthologowi/ niżli od nich ná kogo lámentowáć swey dla tego/ że ták Bogu brzydkich bluźnierstw zmázą swoim Cerkiewnikom szkárádzić siebie dopuściłá [...]. SmotApol 61. Zsiadsy ja tedy chucko z kolaski, pogłaskawsy cupryny i ukłoniwsy się, jak na [mnie] przystojało, posepnołem mu do ucha, z daleka stojąc: «Cy mie W[a]ść, moje Panią[t]ko, nie przyjmie za starsego sługę? - bomci tu na słuzbę przyjechał». BarMazBad 274. Przystało by nam tu łzami się oblewac kiedybysmi Nie mieli wty[m] Naszy[m] Załobny[m] przypatku folgi. HerbOr 405. [Miller] dziwował się y dwoił mysl w sobie Iesli przystało tak piękney osobie Vmiec te gusła [...]. OblJasGór 104v. es hätte sich wol geziemet erstlich zu bethen / przynáleżáłoćby (przystojáłoćby) było pierwiey się modlić. ErnHand 388. Zmieszałem się odmiáną, ku mnie łáski twoi Co na grzeczną, iákoś ty, Dámę nie przystoi. PotPocz 65. Kanały y kloaki w każdey rezydencyi ták przystoi akkommodować, áby y ludzkiey wygodzie służyły y fetorem swoim czuć się niedały. BystrzInfArch D3v. CONVENIR [...] PRZYSTOIC, być przyzwoitym [...] Przystoi młodemu człowiekowi się uczyć. DanKolaDyk I, 365. Nieprzystoi, áni pięknie, Miecz uwiiac Laurem, ktory się Braterską krwią ufarbował [...]. ChmielAteny1755 I 440. Naturalna rzecz i ze zdrowym ludzkim to się zgadza doskonale rozumem, że raczej przystoi, że raczej słuszna i chwalebna rzecz jest, aby jeden lub kilku ustąpili liczbie większej daleko, a ludzi rozumnych [...]. KonSSpos 221. Przystoi [...] przystanie. 1) es stehet an, es lässt, es ziemet einem. [...] il est convenable, il convient, il est bienséant à qu. [...] przystało żądaniu wielu w tak słuszney rzeczy dogodzić [...] nie przystoi nikomu głupim bydź. T III 1785. Tedy, gotuyże się ná drogę, rzekł S. Thomász, y wszytko około Domu, y przyiacioł rozporządź, bo to drogá dáleka y niebezpieczna, przystoi ábyś wszytko iák nalepiey ułożył, ták iákobyś się ná śmierć gotował. TylkStrom 71-72.

a) »być koniecznym, być potrzebnym«:

Rekcja: dla czego; zd.

Lecz z drugiey miáry/ iż Pan Bog stworzył ten wszystek świát dla człowieká/ y náznáczył mu tę ziemię miásto domu; iáko nie przystało dla dogodzenia człowiekowi/ żeby byłá wodá miáłá pokryć wszystkę ziemię/ iáko powietrze pokrywa wszystkę ziemię y wodę; ták też/ gdyż nie pokrywa wszystkiey/ tedy też nie ma być więtsza [...]. BotŁęczRel II 2.

2. »przysługiwać, należeć się komuś lub czemuś«:

Rekcja: komu, czemu; bezok.

Rugujmy się nakoniec, co kto królowej Jej M. winien, kto obraził słowem, abo postawą, abo wzrokiem, kto nie uczcił, jako przystoi pomazance bożej, niechaj pokutuje za to, niechaj prosi, niechaj przyjmie karanie, jakie Jej K. M. naznaczy, a z tej Korony niechaj królowa Jej M. nie odjeżdża [...]. GórnDzieje 207. [Piotr Skarga] frásował się o to/ gdy obrázy Boże/ y świętych iego/ nie ták málowáne były/ iáko przystáło ich świętobliwości. BirkSkar 22. Nie barzom jest marnych świeckich majętności, Tylko niechbym wżdy miał skórę chleba w starości. Kończa [spr.] niewoli nie masz — już by mnie przystało Wczasu zażyć w pokoju, gdyby się tak zdało. DialDzieńOkoń 112.

3. »być właściwym dla kogoś lub czegoś«:

Rekcja: komu, czemu || na kogo, co; bezok. || zd.

Tak też nie każdemu się równo po szwie porze, Ten parą, a ów zasię ośmią wołów orze. Owa zgoła nie wszystkim jednako przystoi, Jeden umrze od tego, czym się drugi goi. VerdBłażSet 36. ráczey im [Tatarom] przystoi iák łotrom y złodzieiom rozbiiáć/ y náieżdżáć zdrádziecko/ á niż woiowáć y potykáć się [...]. BotŁęczRel III 52. [...] trzebáby P. M. spytać/ iesli on lepszy rozum ma niż Apostołowie? Podobnoby się ráczey miał od nich rozumu vczyc/ áby o rzeczách Boskich nie mowił iáko bydło: że Bog nie ma żony/ nie ma żywotá człowieczego/ że Bogu nie przystoi rodzić. SkarMes 31. A właśnie tak przystało jej niestateczności Odmienić w nagłe gniewy chęci i miłości. ArKochOrlCz II 155. PRzyszedł ná ten czás Syn Bogá przedwiecznego/ áby każdego duszę wpisał w Zywotá Księgę; nie przyszedł áby ktorego człowieka miał z niebá wypisowáć. nie przystałoby ná dobroć iego/ áby prágnąć miał/ y spráwowáć to/ żeby złą śmiercią/ chociaż zły zginął. HinPlęsy 469. Płacz tedy, Fili; kiedy-ć tak przystoi, Już się tych smętków serce me nie boi [...]. MorszAUtwKuk 180. Iż rzeczy trafunkowe zowią się te: 1mo ktore się biorą zá te ewenta wszytkie co mogą bydź álbo nie bydź: w ktorym sensie wszytkie stworzone rzeczy są przypadkowe; álbowiem żadney kreaturze nie przystoi bydź koniecznie, ále z wolney Bogá wszechmogącego woli, od ktorego nie z powinności są stworzone nátury, ále wedlug wolności Iego y upodobania stworzone są. DuńKal M2.

4. »pasować, tworzyć z kimś lub czymś udaną całość«:

Rekcja: komu, czemu || do czego; z kim, z czym

Tak Go [Dzieciątko Jezus] ucieszycie swemi upominkami wonnemi. Niechaj z nimi, co chce, broi – Dziecięciu z kwiatkiem przystoi, zwłaszcza, że je sam kształtował, sam upstrzył, sam umalował. GrochWirydarz 50-51. „Coćby to beł za rycerz, któryby tak młodą, Tak gładką, tak nadobną, tak piękną urodą Widząc w tak małem poczcie w polu i na stronie, Nie chciał jej sobie dostać, nie chciał się bić o nię?” „Tak wam z sobą przystoi - Zerbin na to powie - Że was szkoda rozłączać, a też wierz mej mowie, Nie tak nieobyczajny, nie takem surowy, Abym ci ją miał odjąć: miej ją sobie zdrowy. ArKochOrlCz II 144. Równemu z równym zawsze na świecie przystało. SzymSiel 116. Potym godzina minie; gdy kwiatu nie stało, Starej twarzy już będzie z paciorki przystało. NaborWierWir I 301. Dla czego/ wiedz to duszo/ że lubo my duchowie niebiescy zacnymi iesteśmy; przecię y nam przystoi z tymi biczámi/ ktorzy ná posługę ludzi náznaczeni/ to ludziom mamy podáwáć/ co im do popráwy służyć może: á bicze z rozgą/ naczyniem do popráwy wybornym. HinPlęsy 158. Do tego Msza Lácinska inákszy ma swoy porządek/ ták w Introicie/ w Orácyách/ iáko y w inszych swoich Częściách/ dáleko rozny od [spr.] nászych Liturgiy; według ktorych y Modlitwy te/ ktore ty wspominász/ są sporządzone. Záczym y do Mszy według czásu przykłádáne mogą być przystoynie: Ale do Służby Bożey one przydawáć niesłuszna: gdyż tákby im przystało/ iáko gdyby kto do iedwabnego Zupáná/ kożuchá stárego łátę przyszył. MohLit 116. [...] ta Wies do Fary Zywieczkiey Nalezy y Kiermasz z Miastem odprawuie wedle dawney Possessiey Mieysca choc by do Radzichowskiey bardziey iey przystało. KomonDziej 9v.

5. »o ubiorze: pasować na kogoś, zdobić«:

Rekcja: komu; w czym

Gdy tedy dzień przyszedł áby Sokrátes pił truciznę/ y ták gárdło dał/ przyniosł mu apollodorus kosztowny płaszcz/ áby go włożył ná się idac ná śmierć: lecz on niechciałgo od niego przyiąć/ mowiąc: Coż? ábo mi w tym moim płaszczu teraz nie przystoi? w ktorym mi przedtym záwżdy przystało/ pokim mieszkał z wámi. BudnyBPow 9. [Erminia] Potem się w káwtan przeszyty vbieráć Poczęłá/ w ktorem przystało iey srodze. TasKochGoff 158. Bądź Minos wdział na głowę/ kitą nád stáwiány Szyszak/ przystało mu w nim: bądź puklerz miedziány Swietny przywział/ z puklerzem kształtnieyszy nikt iny [...]. OvŻebrMet 189. Wieniec najświętszej wszytkich panien głowy Mojej kochanej posyłam synowej. Jeśli przystoi w nim Pannie i Matce, Toć pewnie każdej na świecie mężatce [...]. PotFrasz2Kuk II 330. Daleko lepszey był cery niż przed dwiema laty, i nie wiem czym to sama w się w mowiła, czyli też w rzeczy samey tak było, że mu w Syberyiskim wcale dobrze przystało kożuchu. GelPrzyp 151.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nie káżdemu w szubce przystoi. RysProv 54.

6. »wyglądać jakoś, wydawać się jakimś«:

Rekcja: komu, czemu; bezok.

Tu Páná przed Annaszá/ z wesołą postáwą Postáwią posługácze/ dzielnośćią y sławą Popisuiąc się swoią: Otosmyć dostáli Tego zbrodniá/ ktorego Bogiem názywáli. Iego sztucznym mátáctwem oszaleni ludzie: Pátrzcie/ Pánie Annaszu/ iesli tey obłudzie Bogiem ábo Chrystusem namniey być przystoi [...]. RożAPam 18. Iedney Pániey [aktorce] bárzo pięknie przystoiáło/ umiáłá się ták żáłośnie stáwić/ przysiągłby kto/ żeby poprawdzie było. VolcDial 102.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]