Słownik XVII wieku

Słowniki:
SXVI, L (XVI), SWil, SW, SJP notują
SStp, Kn, T nie notują

Formy: bezok. przystroić się; ~ cz. prze. lp m 1. os. przystroiłem się; 2. os. przystroiłeś się; 3. os. przystroił się; ż 2. os. przystroiłaś się; 3. os. przystroiła się; ~ cz. przy. pr. lp 3. os. przystroi się; ~ tr. rozk. lp 2. os. przystrój się; ~ im. uprz. przystroiwszy się

Znaczenia:

1. »ozdobić się czymś, ubrać się pięknie «:

Rekcja: w co ‖ czym

Pamiętaj sie kożdy dzień dla panien przystroić, Szablę przypasz, noś półhak, co po mieście broić. SynMinKontr 223. Nizacz i materya egipcka nie stoi, Kiedy się białogłowa szpetna w nie przystroi; I lepiéj jest mężowi ślepym być na wieki, Niźli się szpetnéj żenie dostać do opieki. SaadiOtwSGul 123. Ale vrwi go [kwiat Sosi]/ y przystroy się nim: zapách iego/ czyni tyśiąc przykrośći: bo się wszystek twoy humor/ oraz y miesza/ y smęći/ będąc zárażony/ mocą iego pięknego zapáchu. SerreGosiewZwier 13. A dźieje że śię to uczćiwie/ przystoynie y porządnie/ kiedy do Kośćiołá/ ják do táńcá/ co śię już wyżey wspomniáło/ chodźićie: Y nie może śię druga stroyniey y szumniey wygáláńćić do táńcá/ jáko śię przystroi y upiękrzy/ [!] májąc iść do Kośćiołá. GdacPrzyd 37. [...] widzę że wielce ochotne Cory twoie názbierawszy dla ćiebie, przez sześćiodniową pracą, przez sześći dńi przygotowánia się opere sex dierum, rożnych specyałow, podárunkow, prezentow; iuż to mortyfikácyi wewnętrzney, iuż y powierzchowney, iuż nabożeństwá gorącego, uczęszczánia do Sákrámentow Swiętych żárliwego, ćwiczęnia się we wszytkich Cnotách Zakonnych nieprzestánnego, multae filiae congregauerunt diuitias; przystroiwszy się wszytkie w ognistą bárwę, w szátę wesela, w szátę godową miłośći zobopolney, ktorąś im Mátko Swięta obmyślić raczyłá, amicti stolis albis: zápaliwszy lámpy swoie, sercá swoie miłośćią Boską nádewszytko, accipientes lampades suas; záchodzą y tobie y Oblubieńcowi twemu drogę. PiskorKaz 852. Nawet ziemia, na ktorej ozdobne stawiła Stopy, zaraz się w kwiaty rożne przystroiła, Ktorych kolor i zapach przechodził dziardyny Włoskie i wszytkie wonie sabejskiej krainy. TrembWierszeWir II 252. Niektore zaś mowiły/ á znáćći źeć się do Pánień przystroił/ iákoby Kominnik/ á ták go rozmaićie szacowały/ niż się knim przybliżył. HistOt E2. Wywody spraw w potężne zamieniły się księgi, a rozwlekaiąc processa, naymniey zawikłane iak bydź można naybardziey, wzbudziłem uwagę trybunału, wyrok sędziow rządzących się interessem na moią przeciągnąłem stronę, złotem kieszenie obciążyłem, prowadziłem życie wygodne i rozkoszne, i przystroiłem się wspaniale. KnigPrzyp 79. Y przystroiłáś sie Królowi máśćią, y rozmnożyłáś oléyki twoie. BW Iz 953. Gotuy się, y przystroy się y wszytkę wielość twoie, ktora się zgromadziła do ćiebie, et esto eis in praeceptum, y roskazuy im, ábo iáko w Arábskim y Cháldeyskim textách rzetelniey mamy/ et esto eis in Gubernatorem, y rządz nimi. DembWyw 95.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w cudze przystroić się piórka »przypisać sobie cudze zasługi«: [...] czy to z nienawiści, czy to z zazdrości, ktora to, quoque alius gaudet, tangitur ipsa bonô, czyli to z chluby prożney, chcąc iako kawka Ezopowa w cudze przystroić się piorka, nie przywłaszczał, tylko Manifestanti, iako genuino et legitimo Authori, Offerendo se respectu praemissorum in casu alicuius exoriundae sibi iniuriae Iure acturum velle. ChmielAteny III 11 nlb.

◼ Przenośnie: ◼ Ják záś szeroko się ten wasz rozwlokł błąd, ktorzy mniemaćie, iź może się co cudzą przystroić ozdobą. BoecBardzPociecha 46.

a) ironicznie »oszpecić się«: A toż masz! przystroiłaś się pięknie, choć bez rogów; aże strach na cię pojrzeć, kiedy się nie zasłonisz, trądem w oczach Boskich i ludzkich obrzydliwym osypana. PiskorKaz 836.

2. »ubrać się w coś«:

Rekcja: w co

Osieł nalazł lwią skórę, wnet się w nię przystroił, Strasząc inne źwierzęta, siła złego broił; Bo gdy tam i sam biegał, źwierzęta się bały I przed osłem, mniemając, iż lew, uciekały. VerdBłażSet 71. Z nim száránczey Wołochow dwá przednieysze Połki/ W Dery się przystroiwszy/ y podłe iámołki: W spráwie stoią. TwarSLeg 38. W Wielki Piątek w kapę się przystroiwszy, żeby się tym lepiey ukryć mogł od oká ludzkiego, bosemi nogámi Kościoły obchodźił. NiesKor II 17.

◼ Przenośnie: ◼ Znać dobrze, żeś się schował między ludźmi, Obce narody ciekawie zwiedziwszy, Cudzoziemskich się napiłeś humorów I staropolską zmieniwszy naturę, Przystroiłeś się cale w cudzą skórę, Przeto do ładu nic ci nie przypadło, Cokolwiek w naszej Polsce się znajduje, A satyryckie byś napełnił karty, Wszystkoś upatrzył, wszystkoś ponotował. NiebMSatBar I 637.