Słownik XVII wieku

Słowniki:
Kn, T, L (XVII-XIX), SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1621-1643

Formy: bezok. przywalać; ~ cz. ter. lp 1. os. przywalam; 3. os. przywala; ~ cz. prze. lm mos 3. os. przywalali; nmos 3. os. przywalały; ~ tr. rozk. lm 2. os. przywalajcie

Znaczenia:

1. »przygniatać, przyduszać, także rzucając wiele czegoś; rzucając czegoś dużo, zarzucać, zasypywać czymś«:

Rekcja: kogo co

Przywalam co/ Obruo aliquid [...] Adobruere arbores terra [...] Superobruere aliquem congestis armis [...] Ruinam super aliquem impello [...] Obtritus pondere terrae [...]. Kn 891. Ia nie tuszę/ chociesmy do tąd ták wierzeli/ Zebysmy się my z mátki Boginiey rodzieli/ Y z Iryoná oycá: ktory miásto żony/ Spodziewał się wysokiey/ kiedyś/ mieć Iunony. Gdy nas/ puł męże/ ládá kto biie. ále wy Przywálaycie go prędko kámieńmi/ y drzewy/ Y cáłymi gorámi/ lásem go zráżaycie: Lásem/ y trwáłą duszę/ z niego wypądzaycie. OvOtwWPrzem 491-492. Przyznay Polityku izali nie iest ogniem/ á ogniem oraz y świecącym y zápaláiącym? Swiecić oná/ kiedy cię w iákim kąciku záwártego/ iákimkolwiek promieniem/ lubo od godności/ lubo od złotá oświeci: ále prędko zápali/ bo cię raz podniozszy ná swe stopy/ vderza o ziemię/ y twoy splendor cieniem iednym przywála [polityka światowa]. WojszOr 290. Za ojczyznę, w ojczyźnie zabity się walam, Nie mnie ziemia, ja ziemię swym ciałem przywalam. GawHelBar II 119. Szwedzi też w pilności nie ustawali, we dnie i w nocy pilnie warty odprawując [...] i po trojgu po czworgu na dzień i na noc posyłać musieli, gdzie ich często strzylano, a Drugich mury przywalały. MarkZap 31. Gdy zatym Szturm generalny do konstantynopolu przypuszczono, tak się turcy do niego w tłoczyli Ze dla niewypowiedzianego mnostwa ludu w nim zamkniętego ostatni pierwszych uchodzących hurmem przywalali y ztąd przez bramy Ani wniść Ani wyniść niemozna było. IntrHist 51-51. Przywalam, ich werfe zu. BierSłowa 185.

◼ Przenośnie: ◼ Jak lód od słońca - tak grzech od tej taje, Ta śmierci maże jadowite prawa, Ta ćmi nieprawość, ta łaski przydaje, Tej dank pobożność i cnota przyznawa, Ta - gdy na duszę pokusa powstaje - Przeciwko żądłu diabelskiemu stawa, A gdy w głąb duszę ciężki grzech przywala, Jałmużna w otchłań wpaść jej nie dozwala. LubSTobPol 88.

2. »tocząc przybliżać, przyciągać, przysuwać«:

Rekcja: co

Przywalam kámięń do kąd. Admolior rupem [...] Adoluere totas vlmos focis [...] Adoluere aliquid ad ignem [...]. Kn 891. przywalam/ Aduoluo, admolior, pririru. SzyrDict 368.

3. »popierać, pomagać, wstawiać się«:

Rekcja: za kim

stimmen przywalác/ pomágác zákim suffragari. KusWeg K7 v. Przywaláć/ Admoliri, zuthun. DasHünDict Rrr iiij.

Znaczenia niepewne:

1 a. 2: Przywalam, v. m. F. przywalę 1) hinzu, vor oder auf etwas wältzen. 2) befallen, beschütten. 1) rouler une grosse piéce vers, devant ou sur un endroit. 2) encombrer; acabler d'un grand fardeau. § 1) przywal ten kamień do muru; przywalić dziurę, grob, drzwi do piwnicy kamieniem. 2) mur go przywalił. T III 1791.