◆
Związki frazeologiczne:
◆
w rękach zabić:
◆
własnej ręki podpis »własnoręczny, autentyczny, osobisty«:
Skrypt ten własney ręki podpisem y pieczęci przycisnieniem ztwierdzam. PasPam 161.
◆
przyjać na się habit z czyich rąk,
przyjąć habit »wstąpić do zakonu«:
Przeto vbostwo sobie vpodobawszy/ [święty Jacek] przyjął ná się hábit z ręku Dominiká świętego/ y został Ordinis me[n]dicantium brátem: pomnąc ná to dobrze/ iż ktory ná tym świecie będą zażywć roskoszy y dostátkow według lubości swoiey/ po śmierci Famem patientur vt canes. StarKaz 362.
Miał już iść in theatrum osądzony na rozstrzelanie, ale liber pronuntiatus za ustąpieniem dobrowolném jp. Krasińskiego egzekucyi dekretu, przyjąć bernardyński habit obiecał [p. Lipert, porucznik regimentu jp. Denhofa]. ZawiszaPam 348.
◆
przepisać ręką swoją:
◆
porwać pod ręce:
◆
uwięzić w rękach »oddać na przechowanie«:
Luboc to [majątek] tam uwięzili w rękach Rodzonego dziecinnego Stryia [...] Alec ia o ciebie się nie frasuię będziesz umiał sobie znim postąpić. PasPam 222.
◆
bronią w ręku »zbrojnie«:
Potem się bronią w ręku dowiesc ofiarował [Rynald] Ze to prawda co mowił y co pokazował. ArKochOrl 52.
◆
zwycięska ręka:
◆
załamywać ręce:
◆
ręką własną podpisywać się:
◆
ręce komuś wrazić:
◆
chodzić po rękach,
po ręku chodzić:
Chodził ten List po rękach Ludzkich sąmze Pąn Hetman rozesłałgo Copie niektorym przednieyszym Panom Senatorom Duchownym y Swieckim. ŻółkPocz 11-12.
Potym tez Pąn Hetman z Pułkownikami y z Rotmistrzami, y inszymi przednieyszymi osobami zWoyska na Vmowiąne Conditie ktore iz poręku Ludzkich chodzą niezdało się ich tu pisać. ŻółkPocz 34.
◆
chodzić przez ręce:
Co do rzendu ten musi chodzic przes rozne ręce gdy konia ubieraią, rozbiraią etc.. OpalKListy 423.
◆
chodzić z ręki do ręki:
Tę zagrodę zbudował Piech Wozny, przedał ią za grzywien 3, chodziła z ręki do ręki. KsKasUl I, 325.
◆
ręką bezbronną »będąc nieuzbrojonym«:
W tym gdy ręką bezbronną mężnie czyni sielá/ Niechcąc umrzeć bez pomsty/ z tełu go pożełá Nożem krwáwym Láchezys. TwarSLeg 35.
◆
wziąć habit,
wziąć habit z czyich rąk »wstąpić do zakonu«:
Wziąwszy Hábit ś. [Małgorzata] ná káżdy dzień Godzinki Naświętszey Pánny' y Krzyżá ś. y Psałterz cáły odpráwowáłá. OkolNiebo 13.
Gdy miáłá lat 21 wzięłáa Hábit S. z rąk Dominiká S. ktory odmienił iey imię ktorym błá zwana (to iest) Kátárzyná/ na imię siostry Osánny. OkolNiebo 93.
Swiętobliwi Brácia Więcław, Włádysław, Wisław, iednego dnia Habit wźieli, iedneż cnoty mieli, iednegoz dnia pomarli. ChmielAteny II 415-416.
◆
od rąk czyichś eliberowany:
◆
myć ręce we krwi »zabijać lub być winnym czyjejś śmierci«:
CerOkol 78.
◆
ręka rękę myje »grupa osób wzajemnie się wspiera w podobnej działalności i chroni nawzajem swoje interesy«:
Tak więc kto przyjaciela w pracej nie ratuje, Gdy się nań wszystko zwali, dopiro żałuje; Kto zaś ratuje, równie ratunku używa, Jako gdy ręka, rękę myjąc, białą bywa. VerdBłażSet 20.
Gdybym tyle miał przyjaciół i znajomości w Wielkim Księstwie Lit., ile mam w Koronie, a do tego gdyby mi czas wystarczał, Deum testor świadczę się Bogiem, żebym i sam jechał na tę sprawę, bo kiedy już do siebie należemy, toć tedy manus manum lavare ręka rękę myć powinna. Niech Bóg najwyższy, protektor niewinności, w pracach siły, a w niesłusznych opresjach i umartwieniach konsolacji et super inimicos triumphumi triumfu nad wrogami użycza. MatDiar 547.
Dawne przysłowie: ręka rękę myie: Nie dla samego siebie człowiek żyie. Jak ia dla drugich, tak y dla mnie drudzy. Wszyscy iesteśmy wzaiem sobie słudzy. BohFProst C3.
Przez liczne potrzebowanie i utrzymanie pomocnikow i czeladzi, ktorych liczba pomnaża znowu wzaiemnym na świecie związkiem bogactwa gospodarzów, tak dalece, że nigdzie lepiey niemożna przystosować tych słow: ręka rękę myie. InsEkon 18 [19].
Ręká rękę myie. JagDworz Dv.
◆
umyć od czegoś ręce (
sz. zm.) »zrzucić z siebie odpowiedzialność za coś«:
[...] iuż wdomu toiest w dobrach swoich umywszy od wszystkiego ręce spokoynie siedział. Słysząc iednak o wielkiey trwodze wObozie Polskim, uczynił mowę płaczliwą doswoich, iako go Twardowski Wierszem opisał [...]. HistBun 8v.
LAVER... UMYWAC ręce od czego, składaiąc z siebie winę iáką ná kogo inszego, ták iáko Piłat kiedy miał ná śmierć skazać Chrystusa ręce umył od tego. DanKolaDyk II, 191-192.
◆
ręka rękę umywa »ktoś wspiera bliską sobie osobę«:
Ręká rękę vmywa. CezWargFranc 120.
Lżej, gdy ręka rękę umywa. VerdBłażSet 20.
Zołnierz/ ieden drugim dobry/ ieden drugiego pomocą żyć ma/ (nie rwáć się ná pártykulárze) ále iáko ręká rękę gdy vmywa. FredKon 26.
RĘKA RĘKĘ VMYWA. Bo wyżey nie bez słuszney rzekło się przyczyny, Ręka rękę vmywa; stáre to nowiny, Iż Bog Tworcá nawyższy Adamá sámego Nie stvvorzył ná tym świećie człowieká iednego Zeby tylko sczegulny iako osowiáły Zostawał bez przyiáźni, byłby wnet zgrzybiáły. HaurEk 93.
Wszytko to sporzy w sfornym, jak się rzekło, stadle, Kiedy człowiek uważny wprzód myśli o siadle. Robota mu zabawą, jakiekolwiek szczęście Jemu da ożenienie, a pannie zamęście. Ręka rękę umywa, noga wspiera nogę, Zgodne stadło do złotej góry równać mogę. PotLibKuk I 100.
◆
umywać (od czegoś) ręce »zrzucać z siebie odpowiedzialność za coś; dowodzić swojej niewinności«:
Interim nos latet co wtych punktach. Iesli co zle et non in Rem Reipub. Innocens e[go] Sum a Sanguine isto, y umywam zaraz ręce. OpalKListy 322.
Ja od tej ordynacjej menniczej i kontraktu umywam ręce. AktaKrak III 1667, 200.
Umywa Kápłan ręce: znáczy iáko Piłat chcąc się niewinnym pokazáć umywał ręce. NewOzd 176.
LAVER [...] MYWAC ręce od czego, składaiąc z siębie[!] winę iáką ná kogo inszego, ták iáko Piłat kiedy miał ná śmierć skazać Chrystusa ręce umył od tego. DanKolaDyk II, 191-192.
◆
we krwi czyjejś omyć ręce »zabić kogoś, spowodować rozlew krwi«:
Jeżeli z inkwizycyi okazuie się, iż obce intrygi i przekupstwo nie powodowały ludźmi na dniu 28. Czerwca obłąkanemi, trzeba, aby zapalczywość ich przeciw zdraycóm oyczyzny, zwróconą dziś została na nieprzyjacioł naszych; trzeba aby we krwi ich omyli ręce skalane praw zgwałceniem. GazNarWil 1794 28 4.
◆
omyć od czegoś ręce (
sz. zm.) »nie zaangażować się w coś«:
Gdyby kto znowu na świat wskrzesił Amfijona, nie byłaby aońską kostką lutnia tkniona, gdyż względem Orfeusza, gdyby lutnie dobył, pewnie by Eurydykus od stron ręce omył; zaraz by instrumenta z rąk powypadały i wdzięcznych skrzypic strony rwać by się musiały. HugLacPrag 123.
Piał [...] w Sądzie sprośnie zbłądził; Omywszy zwierzchnie Ręce/ Niewinność pokazał/ á przecię niewinnego/ Páná ná śmierć skazał. KancPol 143.
◆
smarować ręce (
sz. zm.) »przyjmować pieniądze, brać łapówkę«:
Faxint superi, żeby się nigdy te sądy nie wracały, które zgubą fortun ludzkich były, a grzechu niektórych nabawiały, gdy sobie ręce cudzém smarowali. OtwFDziejeCzech 310.
GRAISSER [...] ON DIT proverbialement et populairement, Graisser la parte d'un Juge, (Luy donner de l'argent pour le corrompre.) [...] PRZYSŁOWIEM prostym mowią smarować ręce sędziemu Korupcyą go uymować sobie. DanKolaDyk II, 96.
◆
posmarować czymś ręce »przyjąć pieniądze, wziąć łapówkę«:
Skoro pieniędzmi ręce, głowę polityką, Wyprawną posmaruje gębę kauzydyką, Figiel na herb, aż ujdzie za szlachcica wszędy. PotPoczKuk III 395.
I to był brzydki mankament, że za kilkadziesiąt złotych krew swoję przedawali szlachta polska, a pan hetman z niektórymi półkownikami wojskowymi posmarował sobie dobrze ręce srebrem moskiewskiem. OtwFDziejeCzech 155.
◆
gołą ręką witać »witać, nie dając prezentu, daru, poczęstunku«:
Nikt gołą ręką Krola chyba z boru, Nie wita. PotSyl 24.
◆
jak ręką odjął:
◆
ręce łamać:
◆
w ręce oddawać:
◆
ręce składać »wyrażać gestem gorącą prośbę, błaganie«:
Ucieka Chorązy Hoży Moskal [...] zaidę go założę pistolet. Pozałuy oddał mi Chorągiew, prowadzę go modli się okrutnie ręce składa. PasPam 96v.
◆
mieć honor w rękach »otrzymać godność«:
Chceszli że bys miał ten Chonor w rękach ktoryc Woysko dac intendit [zamierza]. PasPam 121.