Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »rozerwanie na kawałki«: roztargnienie przymierza z Węgrami AktaKrak I 413. Roztárgáć końmi/ Diripere equis aliquem, [...] In diuersum concitatis equis lacerare, [...] Differe in diuersa quadrigis. [...] Quadrigae distulerant in diuersa Metium. Distrahere, [...] Ita meum corpus distrahendum dabis. Discerpere. [...] Duabus admotis quadrigis alligatum corpus, equis in diuersum iter concitatis discerpere. Roztárgnięnie/ rozszárpanie drzéwy. Kn 953. Niech się ná tych wlewa imprecatio gniewu Boskiego, ktorzy niegodnemu i wspomnienia Herostratowi radą i pomocą i konsensem byli do rostárgnienia Seymu [...]. Simile supplicij genus apud Euripidem. [...] sectilibus ramis discerpi. Et apud Metaphrastem Thecla à tauris discerpta. Adde nauticum supplicium, quo reus diuersis scaphis alligatus discerpitur. Diasphendone, es [...]. supplicij genus est, cùm duarum arborm inflexis cacuminibus, diuaricatus homo pedibus alligatur, et ab ijsdem impetu ad suum statum redeuntibus discerpitur [...]. inflexis arboribus instar fundae hominem discerpo. (non rectè pro diasphendone aliqui scribunt diasphendonema.) PisMów II 28. 1) osądzony na roztargnienie końmi, cęgami, drzewami [...] T III 1924. Roztarganie, roztargnienie. das Zerreisen. déchirement, l'action de déchirer en piéces. T III 1924.

2. »rozproszenie«: Jeśli jedność, zgoda nawięcej zachowa w cle miasta, tedyć roztargnienie, bunty, rozruchy przednie muszą kazić. PetrSPolit I 319. Słaby pożytek ze złego nasienia pochodzi; daleko lepszy pożytek będzie z zgody, z jedności niżli z roztargnienia, z buntów, z niezgody. PetrSPolit I 337. Inni naostatek wiedząc że z skarbu nie przywieziono spełna pieniędzy. odstraszywali drugich od zapłaty, udawając że to na roztargnienie i oszukanie wojska uczyniono. RadziwKSprawy 449. A modląc się strzec się będziemy roztárgnieniá/ oziębłości/ teskności w modłach naszych. BanHist 192. Tak affekt Wm Rozmaitych pełen Zycliwoscy do Rostargnienia iednak Zacety przyiazni aby nie był skłonny, uprzeymie sobie tego pragnie HerbOr 261. Wielmożny Moy Dobrodzieiu. Że się vprzykrzam częstym pisániem rostropnego Wm.M.M. Pána może to nie obrázić, gdyż to czynię áby támtá zacna Osoba mogłá bez roztárgnienia zostawać, y Wm. M. Pan iey łásce. LubJMan 69. A ták, byłoby iák nieśmiertelne Woysko, y niewyczerpniony skarb, mogszy co raz odwiezáć posiłki, przez wypráwę, gdy źrzodło dostátkow y wypráwy, cáłe, y gdy siedzi domá, co o chlebie, pieniądzách, y o Rynsztunku, bá y o wszytkim (bez roztárgnienia) myśli. FredKon 53. Częstom się do afektów pierwszych wracać chciała, bym zdrętwiała do lutni palce prostowała, albo żebym żałośnie grała na grzebieniu lub w cytarę brzękała w moim roztargnieniu albo też wdzięcznym wierszem myśl smutną cieszyła i swym głosem zgodliwym skrzypice zdobiła [...]. HugLacPrag 122. słuszna upomináć ná długi Psálm, ná długą modlitwę, o átencyią, słuszna mówić: Attendite; boć my, i w-krotkich modlitwach, prędko się zgubiemy, roztárgnienia cierpiemy, átencyi nie mamy. MłodzKaz III, 35. W krotkich modlitwach prędko się zgubiemy, roztargnienia cierpiemy, atencyi nie mamy. MłodzKaz III, 35. WIelkie lubo domowe trudności/ więc y słábe po te czásy zdrowie moje/ nie máłe wemnie czyniło roztárgnienie (rozerwánie) DobrPol II, 50. Zeby Oyczyznie nie przyszło szwankować Przez ich zawziętosc, y przez rostargnienie ChrośKon 16. Raz sobie zasmakowawszy w rekolekcyach [...] tak się w rzeczach Boskich zanurzała, że ie pospolicie bez żadnego rozstargnienia odprawowała. NiesKor II 280-281. Julius Facius Rektor Nowicyuszow to nim upatrował, y świadczył, iż roztargnenia pod czas modlitwy na myśli nie miewał. NiesKor II 666. DISSIPER (Empescher l'application de l'esprit á une chose.) [...] ROZERWAC rostargnienie uczynić w zabawie iákiey. Le grand monde me dissipe [...] Wielkie kompanie mi rostargnienie czyni. Il se dissipe pour la moindre bagatelle ou La moindre chose le dissipe [...] Ládá rzecz go rozerwie, rostargnie. DanKolaDyk I 427. 2) roztargnienie frasunku, sił nieprzyiacielskich; domowe trudności niemałe we mnie czynią roztargnienie. T III 1924.

3. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiProszę cię racz mię vwiadomic otem, Z ktoregos miasta: y ktorego rodu, Czys tu trefunkiem, czy vmyslnem wotem, Wniesiona, do tak dzikiego narodu, Bo mi to wielkie roztargnienie czyni, Zebys krwią ludzką służyła Bogini. PotSyl 79.