1.»minerał, drogi kamień o czerwonej barwie«: Sztuka z rubinami a perły, jakoby manele. NiemPam28. Hyácynty/ Rubiny/ Wirzerze náyduią/ Y w tych zrzodłách co piásek złoty z nich wymuią. RoźOff120. Rubin kamięń/ Corbunculus Amethystizon,[...] vulgo Rubinus.Kn957. Aldzbant [...] Rubinowe sztuki mnieisze cztery, mniędzy niemi sztuk mnieiszych po Szmaragu y rubinie małych.RewSkarb115. Szabla turkusami y rubinami sadzona Kanaczek Rubinowy, Zegarek we złocie y krysztale, Miednica z nalewką Auszpurską złocista, Puchar Auszpurski złocisty.PiasRel48v. Włożyćby ná te/ co niebá vtworzyły/ rączki miluchne/ mánelki rubinámi nasádzone/ y miásto pieluch choć wczesnych ale vbogich/ dáćby iáko naywięcey miękkich iedwabnic/ áby nic zgołá Dźiećinki nie dolegało. HinPlęsy75. Constantin Wielki krzys od Heleni Matki swoiej Znaleziony roznemi Carboncuty Slicno Swiecączemi Safierami Sarłatnemi Rubinami, przezroczystemi Smaragdami uhaftował [...].HerbOr303. Drogie kámieńie [...] Są Kamyszki jásne: jáko: biały Diáment/ cźerwony Rubin/ modry Száfir.KomDobrOrb29. Turcy mieli [...] Pacierze albo szafierowe albo iezeli koralowe Rubinami albo iakim drogiem kamieniem nasadzane. [...] Noze Andzary Rubinami Dyamentami na Sadzane.PasPam261v. Ach, lubom z rozlicznego morza nazbierała pereł i brzegi wszytkie pilnie wyszperała - jaspisów, chryzolitów i rubinów siła mając - jednak ma żądza jeszcze chciwszą była.HugLacPrag142. Widáć a ono mieysce rubinowe Po białych sniegách blaski czynią nowe, Krew swieza zmarzła ták się wydawała Takie skry z mrozu, pod słoncem sypáła, Ze y prawdziwy rubin tey piękności Nie ma, iák miała krew z zmarzłey iásności.OblJasGór46. Ztąd idzie Strumięń zal iakis wydaiąc, Miasto Kamykow, po ktorych się goni Wodá, ná perłach y rubinach dzwoni.OblJasGór146. Ale i mnie ze szkatuły jedenaście guzów zielonych kamiennych z rubinami zginęło, co sobie o nich wspomnieć żadną miarą nie mogę, gdzie by się podziać miały. SobJListy191. Ten [koń] ugłaskany Piękną ręką stał w rzędy szczero okowany Chryzolity drogiemi Szmaragi, rubiny zdał sie iakby przyodział na się obłok iny. DrobOpow177. Trzęśćie Sepety; pákowáne iuki, Sámáry ćiężkie; bogáte Czáprági Tápczány Chyńskie, kosztowne Bończuki, Rzędy rubinmi, sute y szmárági, Rumelskie strzały, Dyárbeckie łuki. ChrośTrąbaDv. Łsknący się (łsniący się) Rubin. ErnHand389. Przez száfir nádzieię/ przez szmárágd wiárę/ przez rubin miłośc ku Bogu/ przez topázyuszá dzielne spráwy mu oznacza. KwiatDzieje2. [...] dostała się Tabakiera złota, z wierzchu Bryliantami, Rubinami y Szafirami sadzona [...].GazPol1736941 nlb. Imie JEZUS z dyamentow y rubinow od Kośmy Xiążęcia Florenckiego, Grzegorzowi XIII. przysłane, kilka tysięcy czerwonych złotych taxowáne. ChmielAteny II109. W Tatrách gorach znayduią się ZŁOTE, SREBRNE żyły, Dyamenty y Rubiny według Starowolskiego. ChmielAteny II333. Izydor, Alkazar, Kircher twierdzą, iż Karbunkuł od Rubina, tylko sie Imieniem rożni, y że ieden oboch kamieni iest rodzay; który iednak pieknieyszy y przedni rubin, karbunkułem zwać się powninen per excellentiam według wielu zdania.ChmielAteny1755 I555. Rubin. 1) ein Rubin. [...] 1) rubis, une pierre précieuse. [...] § 1) rubin iest pierwszy kamień drogi po dyamencie.T III1937.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ rubin balas (sz. zm.) »czerwony spinel, dawniej uznawany za rubin, nazywany też karbunkułem«: 10.Zapona. Balas Rubin na wierzchu Korona Diamentowa.RewSkarb111.
◆ Związki frazeologiczne:
◆ rumiany jak rubin: Ezechielu, á widziałżeś ty kiedy Cherubiná? Nie widziałeś go oczymá temi powierzchownemi, oczymá ciálá, bo Cherubin Duchem iest, nie iest áni biały iáko śnieg, áni czarny iák sádze, áni rumiány iák rubin.MłodzKazI, 53.
◼ Przenośnie:
◼ Płyncie na moie zbawienie Zbieram was o drogie Rubiny. [o krwi Jezusa]KodKon160.
◼ Przypádnieli co ná rękę, ia Wmći. będę słáwić po prostu, bez wszelákich kolorow, bez przysad, bez złotá, bez diámentow, bez száfirow, bez rubinow, koralow, purpury, liliey, kwieciá, gáłęzi, zołędzi, iáko czynią dziśieysi Rytamiárze ktorzy v dawnych Poetow nákradszy wierszow, pokątnie zá swe własne przedawáią, ledwo nie po lackách .AndPiekBoh11.
◼ Roze Szkarłatnym y karmazynowym Iedwabięm tkane na Kwieciu gotowym, (W ktorym się wonne listki rozwiiaią) Iasnorumiane rubiny wydaią: A tulipany w złotogłowach całe Vpstrzone stoią w złoto y w korale.OblJasGór155.
2.przen.»kolor czerwony, rumieńce na twarzy, czerwone usta«: Ust iako godne/ nigdy nie pochwalem/ Przechodą piękne rubiny z koralem. TasKochGoff85. Ty swym niewidánym czynem Twarz mi máluiesz rubinem/ Lat przymnazasz/ młodość wracasz/ Stárość zganiasz/ troski skracasz. GawDworz82. Usta koralem i rubinem spięte Już Parki biorą na zguby zawzięte [o krwi]. LubSPir36. Krew burząca wysadza rubiny na lice [zakochanemu]. DrużZbiór107. Rubin. [...] 2) Bier- Brüderchen, Hiß-Blatter im Gesicht. [...] 2) rubis, pustule rouge & luisante qui vient sur le visage. § [...] 2) Ma rubiny na twarzy; nosek rubiny przyozdobiony.T III1937.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe:
▲ rubin gorący: Rozmyslay boleść Matki nad Synęm w grob złozonym. [...] Te dźieie widáć było z roznych ćięni Z farbistych Krusczow, z złota, y z promięni Iusz y znich y Koral, y Rubin gorący Iusz y Alabastr y Smaragd smieiący Patrzał á tęn cud nad to bił w powieki Ze nie znác Misterstw, w tych Subtelney ręki.OblJasGór142 (marg.).
▲ rubin krwawy: Owoź y moiá Kochánká szukáná/ Ná miękkim darnie sámá się złoźyłá/ zeby niewczásem przykrym zmordowána/ Cięszkim podobno członkom co ulżyłá/ Jáko gdy Phebe ránym dżdżem zmaczána/ Na swym zácynacie oczu pomruźyłá/ Nad Rubin krwáwy y świátło Mieśieczne/ Ku śmiechu ustá skłoniły się wdzięczne.TwarSDaf100. Oczy kryształy, włosy jedwab prawy, Ciało alabastr, wargi rubin krwawy, Mowa roztropna i wspaniała postać — A jażbym nię miał twoim sługą zostać? TrembWierszeWir II278.
▲ rubin żywy (sz. zm.): Przecię ja do was, oczy, serca mego Zwierciadła, gwiazdy nieba miłosnego...Mylę się; raczej do was się udaję, Rubiny żywe, których ogniem taję, Do was, skarbnice gładkości i twarzy Ozdobo, którą ogień się mój żarzy.MorszAUtwKuk30. I rzekła; "Przestań lamentów, mój sługo, Jużem twej wiary doświadczyła długo; Godzieneś łaski, godzieneś nadgrody, Której zadatki bierz z mojej jagody." Co rzekszy, do mnie skłoniła się twarzą, Z którą kiedy się usta moje parzą I do jej żywych rubinów przylgnęły, Wraz i sen, i te fawory zniknęły.MorszAUtwKuk240.