Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: bezok. rumienić się; ~ cz. ter. lp 1. os. rumienię się; 3. os. rumieni się; lm 3. os. rumienią się; ~ cz. prze. lp m 3. os. rumienił się; lm nmos 3. os. rumieniły się

Znaczenia:

1. »stawać się czerwonym na twarzy, dostawać rumieńców, wypieków, czerwienić się«: Wiele ich beło co srodze pobledli Ná te nowiny/ y vciekáć chcieli. Postáremu się Krolewic rumieni/ Y áni twárzy/ áni głosu mieni. TasKochGoff 201. Szárłatniéię/ rumięnię się iák szárłat [...] Purpuro [..] Quarta species arcus caelestis, ideò purpurat, quia. Purpurans viola [...] ad purpuram accedo. Kn 1100-1101. Y drugie wnetze białegłowy do niey Przypadną, á mdłośc widząc srogą po niey Na iey panienskim łozu ią połozą, Iedne ią trzezwią, á drugie się trwożą: Ona nie kiedy pochwili westhnęła Y zas się potym rumienic poczęła. OblJasGór 63v. Rumienię się, ich erröthe. BierSłowa 205.

2. »stawać się czerwonym, czerwonawym lub różowym, nabierać takiej barwy«: [...] iuż zorze ku wschodowi/ Y niektore się gwiazdy rumieniły [...]. TasKochGoff 450. Anioł [:] Tyscitę skałę uderzyła Tys dusze z ciałem roscieła Twoich złosci młot on srogi skruszył w proch ten kamien drogi Widzisz piec onych strumieni Widzisz iako sie rumieni Twoie łzy te krwawe stoki Wykapały z tey opoki. KodKon 162. Rumięnię się/ v. Czerwięnię 2. Zápala się zorza. Kn 955 [959]. Tám iedni zbići/ drudzy potopieni/ Rzeká się od krwie Pogáńskiey rumieni/ Płyną pospołu z trupy purpurowe Nurty Dniestrowe. MorszZWikTur B2v. Gdy się iuż chorobá [suchoty] bárdzo záweźmie, iágody sinieią, ktore się przedtym rumieniły, twárz blednieie [...]. CompMed 131.

3. »zmieniać kolor na ciemniejszy, zwykle złocistobrązowy, pod wpływem przypiekania, smażenia«: [...] weźmiy Iáiec dziesięć/ osobno białki wypuść ná misę/ á żołtki rozbiwszy wley w ten Ryż/ y umieszay/ vkłáday Kápłoná ná misie/ albo pułmisku w grobelkę/ Ryż ten ná wierzch włoż/ y pięknie vgładz w sadz w piec gorący/ á gdy się pocznie rumienić/ rozbiy białki pátyczkami/ ták długo/ áż się piáná vczyni/ vłoż to wiencem w koło ná tey potráwie/ w sadz znowu piec/ á gdy się upiecze/ pocukruy/ á day ciepło. CzerComp 28. [...] ogon [szczupaka] ná ostátku/ gdy się rumienic pocznie/ pozynguy tákże czym chcesz ale mąką nie potrafiay/ a gdy rozumiesz że iuż gorąco/ zdeymi z rożná/ chustę odwin/ będziesz miał Szczukę smáżoną warzoną y pieczoną. CzerComp 68.

◼ Przenośnie: ◼ Trzecia swojemu równiankę podała A słów kilkoro - westchnąwszy - przydała: "Jako ta róża, tak się rumieni Od ognia serce, a większych płomieni Coraz tęskliwe przymnaża wzdychanie. BorzNaw 42.

4. »odróżniać się od otoczenia, tła czerwienią, wyglądać czerwono, czerwienieć«: Nie zápátruj się ná wino gdy się rumieni/ y gdy wydawa w kubku [...] swoję: á prosto wyskákuje. Bo ná koniec jáko wąż ukąsi: á jáko żmijá uszczknie. BG Prz 31-33. Tá/ gdy się białogłowskim śpiewániem báwiełá/ Wyiechał Pikus/ w polá Laurentskie/ gotowy Cieszyć się/ támtecznemi/ dzikich wieprzow/ łowy. Koń żártki/ y wypráwny/ pod sobą máiący/ A dwá oszczepy w lewey ręce swey/ noszący: Nasuwien szárłatowy rumienił się ná niem Iásnogorącym złotem/ świetny opasániem. OvOtwWPrzem 572. Z tych trzech [drogich kamieni] powiáda [Pliniusz]/ iest od nátury vformowány nayprzednieyszy kámień rzeczony opalus, ktory y świeci się iáko kárbunkuł/ y rumieni się iáko Amethyst fárbą purpurową [...]. StarKaz II, 4. A na krzakach Ideyskich pełne rosney Wody Zdaleka sie doyzrałe rumienią iagody [...]. PotWoj 174. Swiatła nie pytay, y ogniow na sieni Niemasz słoniowych do łoznice stopni, Kołdra się złotym szyciem nierumieni Wieniec niedaie wieżyczkom pochopni, Przez prog nieskacze tego, z kim się zeni Oblubienica; ani co rostropni Na znak poddanstwa, kryc kazali twarzę [!] Taftą; przy oney niemasz tego parze. LucChrośPhar 46.

Znaczenia niepewne:

1, 2 a. 4: Czerwięnię się/ rumięnię się/ Rubeo [...] Mihi crede, haerere homo, rubere. Rubent auiaria baccis [...] Rubescit aurora, mare. Rubescunt stellae [...] Subrubet caelum [...] Irrubuit caelum [...] Traho ruborem [...] Rubicundum traho colorem [...] Sublucent ora misto rubore [...] Aliter rubet ignis, aliter sanguis [...] Purpurasco [...] Roseo colore fulgent flores [...] Irrubeo, irrubesco [...]. Kn 100.