▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rzecz bezrozumna: ▲ dziwne rzeczy: ▲ mała rzecz:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ ciężka rzecz (sz. zm.): ◆ fałszywe udawać rzeczy: PasPam 175v.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ niepodobna rzecz (sz. zm.): Przyznać to káżdy muśi rzecży niepodobne/ Rozumiem ze wszech ludźi zdánia zemną zgodne. Ktore iuż męstwem pracą ćierpliwośćią swoią. Dowiodł. HofmańPor Aijiv. Napierwey się tedy potrzeba vczyć gospodarstwá/ toż rządu Rzeczypospolitey: gdyż kto nierządnym iest w domu/ niepodobna rzecz aby miał być rządnym w Rzeczypospolitey. PetrSEk 2. [Arcyksiążę] widząc, iż Elearowie mogą wiele rzeczy, co u drugich niepodobne, tamże zaraz począł konferować, aby się kusili o stado Frydrychowe [...] DembPrzew 101. Nie wątpię, że W. X. Mść będziesz raczył być na Sejmie, ale jeżelibyś też niemiał tej wolej, per amorem patriae W. X. Mść proszę racz bytnością swoją succurere ojczyznie. I jabym bardzo rad był, by na sam koniec, ale niepodobna rzecz, aby mię tuteczne z nieprzyjacielem zabawy puścić miały. KoniecSListy 81. [...] niech chwała nieustaiąca naywyszemu będzie ze zniepodobnych rzeczy podobne czyni aspodobnych niepodobne [...]. PoczOdlPam 98. Jest tedy Zołnierzowi teráźnieyszy Zołd ták máły/ że rzecz niepodobna/ áby in tanta caritate rerum omnium mogł się zań sustentowáć/ y dla tego żywnością go rátowáć trzebá [...]. FredKon 102. [...] za niepodobno rzecz być osądziłem ażebym się tego czasu y za próg z domu wychodził [...]. MikSil 109. CONTER [...] ON DIT proverbialement, Conter des fagots [...] PRAWIĆ o żelaznym wilku, prawić rzeczy niepodobne. DanKolaDyk I, 358. ▲ niesmaczna rzecz: ▲ niestraszne rzeczy: ▲ niewielkie rzeczy: ▲ rzecz niezwyczajna: ▲ chłodząca rzecz (sz. zm.): Bo iż gorącego przyrodzenia jest [koń] chłodzących rzeczy bez pochyby potrzebuje. DorHipTur 11. Tákże tym wszystkim/ ktorzyby żołądek záziębili sobie vżywániem rzeczy chłodzących/ iáko rybámi ná zimno vżywánymi/ ogurkámi/ Bániámi/ Małonámi [służy olejek z kminu]. SyrZiel 436. Pragnienie ktore z suchości pochodzi nápoy gasi; á ktore pochodzi z gorąca ieszcze trwáiącego to prędzey ugásą rzeczy chłodzące ániżeli nápoy. TylkRoz 234. Przytym bardzo chłodzących rzeczy tak w potrawach iak wnapoiu wystrzegay się, żebyś bardziey nie draźnił choroby. BeimJelMed 174. ▲ rzecz można (sz. zm.): Podobny ku dostąpieniu/ wykonániu [...] Possibilis conditio [...] Fieri potest [...] Można rzécz. Kn 743. Zwołał Doktorow mąż/ rádę czyni iákoby zleczyć [żonę chorą na trąd]. Odpowiedzieli iż to nie iest rzecz można ludzkim rozumem. OkolNiebo 42. [Aniołowie] żałuią nas [...] y rátuią ábysmy co naprędzey z niepráwości nászych powstáli/ á możnali rzecz y doczesnych przygod zá grzechy násze nie cierpieli. StarKaz 304. Oycze iesli można rzecz niech odeydzie precz odemnie ten kielich [...]. BanHist 134. [...] pospolicie mowim o kosterze: że záwsze gra/ o ospálcu że záwsze drzemie/ o piánicy że záwsze w karczmie etc. nie żeby ci wszytek zgoła czas ná grach/ ná poduszce/ ná piátyce trwali/ ále że się ták tego lichá ięli żeby záwsze ileby rzecz można/ u kart/ u łożka/ u kufla nálezieni byli. BujnDroga 203. ▲ rzecz niemożna (sz. zm.): Numá Pompilius ktory czásu pokoiu Rzymskie Páństwo práwy opátrzył/ iż widział nie możną rzecz bydź/ áby się wszyscy mieli zgodzić ná iedno: postánowił áby to ważno było/ co więtsza część pospolstwá vrádzi. PetrSPolit II 167. Niepodobne rzeczy zlieczasz. Vide. Niemozne rzeczy roskazuiesz. ManTobPhr 85. Nie dbaj o to nigdy, czego otrzymać nie możesz. [...] Niemożnych rzeczy nie chciej, na rownych przestawaj. NaborWierWir I 308. Nié można rzécz/ Nié możé to byc. Non potest impetrari [...] v. Niépodobieństwo 2. Kn 506. Niemożna rzecz/ vide Niepodobieństwo. SzyrDict 206. On [Bóg] może się zmiłowáć Nademną, y grzechi me w niepámięci schowáć: Lubo mi w prawdzie się zda, że to rzecz niemożna, Aby mi przepuszczona miáłá bydź niezbożna Moiá złość [...]. DamKuligKról 213. [Sextus] Niedbał na wrogi proroctwem wsławione, Mieysce pomogło do chęci szalonych, I kray Thessalski; gdzie czary sposobne Z rzeczy niemoznych; uczynią podobne. LucChrośPhar 187. Niemożna rzecz, eine unmögliche Sache BierSłowa 82. ▲ wiadoma rzecz: Wiádomo iést/ wiádoma rzécz iést. Scitum est [...] Constat inter omnes [...] Exploratum est mihi [...]. Kn 1239. [...] wiadoma też rzecz iest światu wszystkiemu/ że toż vczynić musieli Anno 1595. y Anno 1617. nie tylko teraz [o Moskwie, która musiała zapłacić Polsce po przegranych wojnach]. MerkPol 305. ▲ niewiadom rzeczy (sz. zm.): Niewiadom rzeczy. Er ist der Sache unerfahren. DobrGram 393. [Panna do kawalera] Chwal się jak chcesz; nie takem rzeczy niewiadoma, Żeby mi wasza chluba nie była znajoma. I pierwejby mogł stanąć bieg lotnego słońca, Niż bych ja waszych kunsztow przebiegła do końca. TrembWierszeWir II 245. ▲ niewiadomy rzeczy: [Febus do syna Faetona, który prosi, aby mógł poprowadzić słoneczny rydwan] O niewiádomy rzeczy! coż iest/ że się swymi Rękámi/ v szyie mey wieszasz łágodnymi? OvOtwWPrzem 53. ▲ kusić się o niepodobne rzeczy: O niépodobne rzéczy się kusisz/ ábo nié kuś. Nie miéc się z motyką ná słońce. KnAd 787. ▲ pokusić się o niepodobne rzeczy: Tam lubosmy widzieli że nieponaszych Siłach ale przecię że się wolno y o niepodobne rzeczy pokusić probowalismy szczęscia. PasPam 62v. ▲ wiadomy rzeczy (sz. zm.): Lecz exystymácyey dobrey człowieká ták wielkiego/ ktorego wysoki rozsądek/ y zacne przymioty/ wszytkim są znáiome/ pismá tákie v ludzi bácznych y wiádomych rzeczy namniey náruszyć nie mogą. SzemGrat 118. [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324. [...] osobliwie jeden [jeniec], czy-li wielki frant, czy-li nazbyt rzeczy wiadomy, cale się z tamtymi nie zgadza, bo powiada, że chan i Ibraim pasza lubo stanęli pod Zbarażem, ale to tylko uczynili dla odmiany paszy, i szyję w tym swoją stawia, że go dobywać nie będą [...]. SobJListy 435. Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94. ▲ wiadomy rzeczy (sz. zm.): [Jezuici] znieźliczonych przykładow ná oko iáśnie (wespoł z inemi to vważaiącemi y rzeczy wiádomemi) widząc/ iáko często ćwiczęnie teyże młodzi/ dáne od nich/ wKrákowie się odmięnia/ [...] stáráią się o to/ áby młodz Akádemicka [...] wolności ktorą ma w Akádemiey/ ná dobre/ á nie ná złe/ vżywáła. SzemGrat 324. Piszą o Mágnesowey Márynarze skále, Ieżeli blisko pod nię Okręt zniosą fale? Bo ią wiádomi rzeczy, mijáią z dáleká, Wyimie, ktorymi zbity, do iednego ćwieká. PotPocz 94. ▲ rzecz podobna (sz. zm.): Rzecz mało podobna takiej sumie być w skarbie na jeden raz w nędznem państwie. NiemPam 229. [Herod o Chrystusie] Jesli/ pry/ podobna rzecz: iesli to prawdziwie/ W dzieiách Oycá moiego pomnię nápisáno: Zeby dla tego człeká pomordowáć miano/ Ták wiele niemowlątek v piersi niewinnych! RożAPam 44. Lecz to rzecz podobnieysza/ iż to zacne dzieło [obróbka żelaza]/ Záraz wynálezione po Potopie było. RoźOff D3v. Co strony karety, moja panno, nową cale mi tu zrobiono w Żółkwi; bo gdzież to rzecz podobna była w karetce małej jeździć sukiennej nadstarzałej, a konie do niej jedne, coś Wć kupiła, a drugie tureckie, pewnie stojące się dwa tysiące. SobJListy 263. ▲ rzecz wolna (sz. zm.): Jesli rzeczy przyrodzonych záżywamy do spráwienia skutku iákiego do ktorego spráwienia rozumiemy/ iż máią moc przyrodzoną/ tedy to iest rzecz wolna. SpInZąbMłot 267. Wolna rzécz/ v. Godziła. Kn 1279. ▲ niesłuszna rzecz (sz. zm.): W pracy záś przy kárności/ nie mieć co ieść/ niesłuszna rzecz iest/ y gwałtowna/ ktora siły niszczy/ y wątli. PetrSEk 9. [...] zaż to nie większa sromotá niespráwiedliwie sądzić [...] niźli się przyiacielowi nie záchowáć w rzeczách niesłusznych y nieprzystoynych? StarPopr 39. Szpetná to iest rzecz y niesłuszna práwie Zostáiąc na tym mieyscu wpiękney sławie, Przez obelzywe poddánie iákiego Z wstydem pokoiu prosić nie pewnego [...]. OblJasGór 14. [Czapliński] sądził za rzecz niesłuszną, aby Chmielnicki w tak wielką się wbijał Fortunę [...]. HistBun 2. Nie mogliśmy lepiej uczynić, jako tym sposobem ustrzec się bez inwidyjej wszytkich owych napaści, instancyj, przyczyn, które w najniesłuszniejszej rzeczy tak bywają mocne, że się trzeba z niemi najrozsądniejszemu politykowi dobrze pasować [...]. LubSArtDąb 611. Sądziłem zá rzec nie słuszną, áby ięzyk Polski nie miał tey náuki, ktorą się insze ięzyki, Arábski, Grecki, Łácinski, Hiszpánski, Włoski, Fráncuski, Niemiecki, Angielski zdobią. SolArch 3 nlb. ▲ rzecz przystojna (sz. zm.) »to, co jest właściwe«: Niemniejsza mądrość jako nieprzyjacioły znosić, przyjacioły czynić i zatrzymywać sobie, a nade wszystko summa iustitia tribuere unicuique, quod suum est i przyznać to, czemu przeczyć trudno, rzecz przystojna. AktaPozn I/1 405. Przeto iáko Medyká dla zdrowia ciáłá: ták Filozofá dla zdrowia dusze przystoyna rzecz słucháć: być dobrze był Pánem iego. BudnyBPow 41. [Massageci] rodzice swe y insze powinne gdy się postárzeli/ zárzezywáli y ziádáli/ rozumieiąc zá lepszą rzecz y przystoynieyszą/ áby ich sámi ziedli/ niżliby ich mieli robacy rostoczywszy zieść. CzyżAlf 10. [...] przystoynieysza y pobożnieysza rzecz iest spráwiedliwości/ niżeli niesprawiedliwości pomagáć. StarPopr 89. Pięknać rzecz i przystojna za ojczyznę miłą Polec i własną jej być przykryty mogiłą. MorszZWierszeWir I 438. [Wszyscy] o nowe dla sądów z ramienia Waszej Królewskiej Mości odprawujących się i w przyszłe wieki bezpieczeństwa odważają się dopraszać dobroczynności, ażebyś nam, Najjaśniejszy Panie, ubezpieczyć raczył w pokoju ustanowiony i samym tylko pokojem żyjący trybunał, bo jeżeli między dźwiękiem broni milczą prawa, niech w samych odradzających się trybunału początkach żołnierz nam z orężem nie stawa nad głową ani rzecz przystojna, ażeby we drzwiach samych świątnicy sprawiedliwości gęste kto zuchwale stanowił straże. MatDiar 743-744. ▲ rzecz sprawiedliwa (sz. zm.): Słuszna (odpowie) y rzecz spráwiedliwa/ Niech sámá cierpię kiedym sámá krzywá. TasKochGoff 33. Ieśli iest spráwiedliwa rzecz przed oblicznością Bożą/ iego ráczey/ niżeli Bogá słucháć/ sam niechay rozsądzi. SmotApol 189. ▲ przytrudna rzecz (sz. zm.): [...] ten mowię Sakrament tyle wyciągaiący Xięży, Synod Zamoyski nie skasował; tylko widząc, że sprowadzenie tyle Kapłanow dla ubogich ludzi z mieysc odległych, ile na partykularzach, iest rzecz przytrudna, y tym samym odrażaiąca Prawowiernych do przyimowania tego Sakramentu, tedy y iednemu Kapłanowi pozwolił go administrować, iak w Łacińskim teraz práktykuie się Kościele. ChmielAteny IV 79. Troche przytrudna rzecz wyrazić to słowy, i do poięcia nie iest tak snadna; ale dalszym dyskursem lepiey się obiaśni, byleś w tak trudney materyi nie tęsknił. KryszStat 82. ▲ rzecz idzie smarowno (sz. zm.), smarownie idą rzeczy, smarowniej pójdą rzeczy: Bo gdyby iednym nie dał zmiękczyć swey osoby/ Zmiękczyłyby go wszystkie, ále też podowno[!] Y sługá winien/ że tá rzecz nie szła smárowno [...]. OvOtwWPrzem 377. Smarowniey poydą rzeczy, y przyszłe Traktaty Więc miec kaze; do szturmu; wszytkie Apparaty Ogniste a naprzod kule, Petrady, drabiny [...]. PotWoj 171. Poprostu smarowno rzeczy idą kiedy się to dway zmowią na iednego. PasPam 278. My sam dotąd w niemałej po straconym wojsku melankolii, bo już nam rzeczy tak smarowno iść nie mogą, straciwszy tak dobrej ledwo nie połowę kawalerii. SobJListy 69. Nie idą, jak o winie, rzeczy mu smarowno, Nigdy tego, co Tokaj, nie dokaże Kowno. PotFrasz1Kuk II 54. Smarownie [...] wszystkie mu smarownie idą rzeczy. alles gelinget ihm. tout lui réüssit; les choses lui viennent à souhait; tout lui rit. T III 2084. ▲ jawne rzeczy: Iawne to rzeczy MSCi Panowie iawne, Że nas dotąd Piastowała Boska Protekcyia. PasPam 118.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ więcej rzeczy przykładać: ◆ dziwne rzeczy: ◆ rzeczą się nie bawiąc: ◆ prawić ku rzeczy: ◆ straszne rzeczy »ciężko, przykro, niemilo, trudno«: Prezęntowałes się w bataliach o iak to straszne rzeczy [na] chłopa slepego w Szyku zogolonemi wąsami Szeroką Fioletową Sutanną. Szkapę y zogonem okrywaiącego. PasPam 192v. ◆ szpetna rzecz »(jest) źle, niedobrze«: To szpetna rzecz Szlachcicowi nieznać się napiniądzach. PasPam 64. ◆ widoczne rzeczy: ◆ na coś się rzeczy zanoszą: ◆ rzecz potrzebna: ◆ słuszna rzecz »(jest) słusznie«: Ze tedy iest wiele Chorągwi takich ktore [...] nie poszły pod P. Machowskiego Regiment Słuszna rzecz zeby od zasług swoich od Sądzoni byli. PasPam 217. Wspomniawszy na Cnotę y pocciwosc y przeciwko Oyczyznie wielkie merita Xcia S. Pamieci Hieremiego Wisniowskiego [Wiśniowieckiego] słuszna by rzecz zawdzięczyć to iego posteritari. PasPam 232v. ◆ oczywista rzecz: ◆ piękna rzecz:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Chłopska rzecz siłá ieść/ á siłá pić szláchecka. RysProv II, 7. ● Sławá dobra/ rzécz niéoszácowána/ niéskázitélna/ stoi zá bogáctwá. KnAd 1048. ● Ludzka rzecz vpáść/ á diabelska w błędzie trwáć. RysProv VIII, 7. ● Pospołu te rzéczy chodzą/ dym zá płomieniem/ grzech zá lubieżnem poyrzeniem ábo dotknieniem. KnAd 904. ● Niemasz tak złey rzeczy zadney ktora by się na dobre przygodzić nie miała. PasPam 149av. ● Przeszłey rzeczy nie żáłuy/ niepodobney rzeczy nie wierz/ o nierowną się nie kuś/ tedy sobie głowy nie zfrásuiesz. RysProv 66. ● Wydárte rzeczy, w sytość nie idą. FredPrzysł C3. ● Gmatwáć rzéczy/ sprawy. Siła ná się brać/ á nié rospráwiać. KnAd 257. ● Strách pod czás gorszy niż sámá rzécz. KnAd 1355. ● Dálékie rzéczy vpátruiemy/ á bliskich nié widziemy. KnAd 141. ● Trzy rzeczy/ á nic grzeczy. RysProv XV, 6. ● Przypádłych rzecży lekce nie waż. Anteeunt tacitas semper praesagia clades. RysProv 65. ● Zołnierz zuchwáła buczna rzécz. KnAd 1366.