W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 02.02.2024
*SŁUSZNY przym.
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1618
Formy: st. równy lp M. ż słuszna; B. m nżyw słuszny; ż słuszną; n słuszne; lm M. nmos słuszne; B. nmos słuszne; ~ st. wyższy lp D. n słuszniejszego
Znaczenia:
1. »usprawiedliwiony, uzasadniony, właściwy«: Moię tez wiedzieli słuszną do Niego urazę y respektowali mię bo[m] się iuz był z niemi pokumał. PasPam 175. Tęz Łaskawość swoię Oycowską wiernym Poddanym swoim wyswiadczyc usiłuiąc te ktore Słuszne ich p[r]ozby uznał [król], do nich się przychylaiąc taką na nie swoię dac raczył [...] deklaracyią. PasPam 208v. Niemasz nic Słusznieyszego iako Xciu IoMSCi kurlandzkiemu powinne oddać dzięki. PasPam 217v.
Związki frazeologiczne: słuszna rzecz »(jest) słusznie«: Ze tedy iest wiele Chorągwi takich ktore [...] nie poszły pod P. Machowskiego Regiment Słuszna rzecz zeby od zasług swoich od Sądzoni byli. PasPam 217. Wspomniawszy na Cnotę y pocciwosc y przeciwko Oyczyznie wielkie merita Xcia S. Pamieci Hieremiego Wisniowskiego [Wiśniowieckiego] słuszna by rzecz zawdzięczyć to iego posteritari. PasPam 232v.
2. »duży, okazały; pokaźny, znaczny«: Wtenczas związkowym bylosmy tak mili iako iez psu [...] kilku ich wzięto Paragrafy Słuszne supponebam ze będą mysleli cos o zemscie. PasPam 154v. Kiedy mu Woz uwiązł na przeprawie to wyiąwszy nąmiot z woza słuszny Ture[cki] z dobyczny to go posłał przed konie że by się prędzey z bło[ta] dobyły y tak woz wyprowadziwszy owego Namiotu w błoto wtrętowanego odiechał. PasPam 268-268v.
3. »taki jak należy; należyty«: Przy nadziei Bozey mozemy sobie słuszną formować Bataliią y [...] obeść się bez tych Buntownikow. PasPam 152. Mamy ludźi tákich miedzy nászymi Krześćiány/ ktorzyby swoję sztukę chlebá/ żywność y wychowánie słuszne ták długo/ poki żyją/ mieć mogli; Lecz gębie cuglow popusczájąc brzuchy swe ustáwnie nálewáją/ przez co nie tylko do ubostwá/ ále y do wielkiego niebespieczeństwá y upadku przychodzą; co śię z tego przykłádu pokázuje. GdacKon 26. IAk prędko I. W. I. M. Pan Woiewodá Krákowski Hetman Polny Koronny stánął w Podháycách, ták záraz posłał ludźi swoich ná rożne Szláki ku Kámiencowi, zkądby miał słuszną o Imprezách Nieprzyiaćielskich informácyą, y ieżeli wteráźnieyszych Coniuncturách, Ordy ná iąkową [!] zbieráły się resolucyą. RelPotrz 1.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: w słusznej swojej porze »w wieku dojrzałym«: Pomnię go [Gofreda] ná Fráncuskim dworze: Kiedy w Páryżu goniwał z kopią/ A nie beł ieszcze w słuszney swoiey porze. TasKochGoff 72. Barzo młodo y iescze nie w słuszney swey porze [Ariodant] Przyiechał tu był z bratem y potym na dworze Urozszy był tak z niego Rycerz doskonały Ze męznieyszego naden te kraie nie miały [...]. ArKochOrl 43.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
SŁUSZNA
w funkcji predykatywnej
Formy:
Znaczenia:
»jest właściwe«: Y owszem/ ponieważ wodá vstępuie ziemi części swego mieyscá/ dla mieszkánia/ y dla wczásu człowiekowi; tedy zda się być słuszna/ áby iey vstąpiłá ták wiele/ żeby ziemiá z tym przydátkiem/ mogłá być więtsza/ á niż iest wodá: á zwłasczá gdyż ziemiá sámá przez się nie wielkaby byłá: á nie wiedzieć też/ ná coby się zeszło człowiekowi/ ábo też y świátu/ ták wiele wod. BotŁęczRel II 2. W Ostátku AEthyopiey kroluią rozmáići Pánowie wielcy/ iáko są ow Adelski/ Monoemugow/ Monomotápae/ Mátámae/ Angolae/ y z Kongo: o ktorych iednák ták máło wiemy/ iż nie zdało się nam tu słuszna/ referowáć co więcey o nich oprocz tego cosmy iuż w pierwszey częśći powiedźieli. BotŁęczRel III 152. A słuszna iest/ żeby Páństwá ktore przyszły w dom Rákuski/ sposobem ták spokoynym y łácnym/ to iest/ przez małżeństwá y spowinowácenia; były też spráwowáne pomiárkowánym y spokoynym sposobem: y że też máiąc początek ták spráwiedliwy y vczćiwy/ miáłyby długo trwáć. BotŁęczRel III 186. Słuszna/ niesłuszney płákáć krzywdy Bogá swe[go]. RożAPam 52. Kśiążętom á Pánom słuszna iest żeby obmowcom y pochlebcom v śiebie mieyscá nie dawáli. BudnyBPow 79. Izali to słuszna nic nie przedáwáć/ á przećię zapłátę bráć: Zá nie nagrody vpomináć się nie godzi/ bo iuż to ná oszukánie iákoś poszło. KunWOb K2v. Słuszna że w ten czas naypierwszy przodkował/ Bo Krwią gośćiniec wszystkim przetorował. TwarKPoch D4. A ták oni dwánaście zwoławszy mnostwá uczniow/ rzekli; Nie jest słuszna/ żebysmy my opuściwszy słowo Boże/ służyli stołom. BG Dz 6, 2. WIdźimy wszyscy ná oko dobrze/ y ledwo sie tego wszytkiego nie dotykamy rękámi/ że zá iednę dźiąszkę szcżęśćia nie mamy z Poláki/ słuszna vważenia : Seyn Hetman nász iák pierwey nam Smolensk stráćił/ z strzelbą dwu set dział wielkich/ y pięćdżieśiąt spádánych/ nuż z inszą strzelbą y z ludem/ stráćił Smolensk zgołá ze wszytkim: tak y teraz toż nieszcżęśćie z nim było pod Smoleńskiem/ y zá nim chodzi/ y z nim mieszka/ bo z swoią złą rádą zbáłamućiwszy y zdementowawszy Czárá/ y nas wszytkich/ obiecował nam z muchy Elephántá/ obiecował wźiąć Smolensk y w nim wszytko odebrać/ Polaki wyśćinawszy/ obiecował y Litwę wszytkę odebráć y opánowáć/ á wyśćinawszy Wilno y Miastá insze Moskwą osádźić/ obiecował wszytkę Ruś aż do Lwowá opanować wieszał ná wietrze swoie myśli y nádżieie/ná morzu po wodźie pisąc/ y iak trzćiny sie swych konceptow trzymáiąc/ obiecał wszytek Wołyń Pokućie/ Vkráinę odćiąć/ mowiąc że będę po sobie Litwę miał/ Ruś/ y Kozaki Zaporowskie/ bo to nászy/ y będą zawsze przy nas nie przy Polakách : gdyby sie złączyłá z nami Litwa/ Ruś/ Vkráiná/ Podole/ Wołyn/ Pokućie Podlásze/ á Kozacy Zaporowscy/ tedybysmy sie nie bali Krolá Polskiego. NowinyMosk D3. Iesli sámá siebie niechcesz w błąd záwodzić/ Proś co słuszna/ miłuy co sámicy się godzi. OvOtwWPrzem 384. Aby tedy do tákiey Confusyey kiedykolwiek nie przychodziło: słuszna iest zaniechać/ wszystkym tákych Tytułow. BielejObrona C2. Lecz posłucháć tobie słuszná/ y moich tytułow: żem ia Syn ćiesielski/ obżerca/ piianica/ Buntownik/ Bluźniercá/ w imieniu Belzebubá diabły wymiataiący/ zwodźiciel/ złoczyńcá. BanHist 167-168. Bog człeká w niewinności y spráwiedliwości stworzył/ ktory żeby był potomstwu dochował/ słuszna y spráwiedliwa byłá; káżdy tedy człek/ w tey się spráwiedliwości rodzić miał/ w ktorey Adam był stworzony. AnzObjWaś 55. A to słuszna li, gdy z leda przyczyny Drzecie z ubogich chłopków wielkie winy? SatPodBar II 717. [...] grunt musi być warowany Co lubo by było słuszna tu opisac Lecz za okazią brzegow wod y portow fortificowania nizey [...] iest opisano. NarArch 60. Wolno płákać; mnie sámey słuszna łzy wylewać: On Miásto oswobodził, otrzymał zwyćięstwo, Wszystkim smáczne, mnie tylko smętne Iego Męstwo. CorMorszACyd 164. Słuszniejsza było, aby wdzięcznym była Wierszem twym moja ozdobna mogiła. MorszAUtwKuk 127. Jeśli, jak słuszna, zechcesz karać złości, A któż wytrzyma Twojej surowości? MorszAUtwKuk 225. Czy słusznasz lichą krwáwic białagłowę? OblJasGór 39v. Słuszna było ábyś W.M.Pan primates w Woiewodztwie nászym odniosł titulos ktoryś nie tylko całego Woiewodztwá ále i Oyczyzny dobro primas tibi fecisti curas. PisMów II 392. [...] słuszna upomináć ná długi Psálm, ná długą modlitwę, o átencyią, słuszna mówić: Attendite; boć my, i w-krotkich modlitwach, prędko się zgubiemy, roztárgnienia cierpiemy, átencyi nie mamy. MłodzKaz III, 35. Pięknie się z nami obszedł [Herod], słuszna się do niego powrocić, nie afrontować go. MłodzKaz IV, 436. LXXII. Jeżelic Caezar miły Synu, władzą Páństwa, pospołu z dziedzictwem zostawił Słuszna, co przez ten czas w Senacie radzą Zebyś mię pytał, ia żebym się sprawił. ChrośKon 74. A Caesarz z gniewu biegaiąc po gminie Dawnych Oycowskich Sług, Przyiacioł, chwyta Niech by się na tym chcieli Poganinie Swey cierpliwości z hańbą dobrać myta Niech w nich pamiątka Caezara nie ginie Ktorego on lzy; bo iak nalezyta Z rady Senatu, cześć mu się ublizy Pewnie się y ich interes ponizy. Więc przy nim stawać, słuśnieysza dla siebie Caezara honor, lepsza ich fortuna [...]. ChrośKon 84. Ieżeli śmierć będąc boginią niepodlegáiącą fatydze, szuka odpoczynku, y swą bronią komu inszemu władáć pozwala. Czy nie słusznaby tesz Pánom, mieć respekt ná Poddánych swoich, ktorzy práwie nieumieráią, pod ciężarem nieuważnym, mogę rzecz Tyráństwá. AndPiekBoh 61. Co to zá diabelskie monstrum, słusznieysza spytác było wprzod, iáko mam zwáć Wmści á potym bádác się o tey dziwney bestyey. AndPiekBoh 122. Ze się to tedy in limitibus Dzierzawy WMMM Pana stało słuszna abys mu dopomogł circa indagationem złoczyncow y podał rękę do odzyskania wlasnosci swoiey. RadziejKor 72. Teraz niech na tym stanie, iż przybrał zaiste Jako lutnista lutnią — tak lutnia lutnistę, Bo go nie mogł Amfijon i Orfeus pono Celować w manijerze, lub mu przyznawano, Jakby nie tylko — co jest słuszniejsza ku wierze — Za jego melodyą chodzić miały zwierze, Ale i srogie drzewa w takt skakać galardy Sposobiąc wytargniony z ziemie korzeń twardy Miasto nog do wyskokow. KorczWiz 10. [...] niech temu dostanie się Krolestwo, ktoremu się będzie zdało że naysłusznieysza iest dáć go. DanOstSwada IV, 9.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Kto piéczenią piéczé/ słuszna áby jey skosztował. KnAd 391. ● Kto sam kiédy nié szwánkował/ słuszna by drugich strofował. KnAd 377-378. ● Kto śię sam czégo dobrzé náuczył/ słuszna áby drugich vczył. KnAd 398-399.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz niesłuszna.

SŁUSZNA
w funkcji rzeczownika
Formy:
Znaczenia:
»coś właściwego«: Cieszę się z tego, że wielcy ludzie o mnie coś rozumiejąc, do siebie mię wzywają; lecz to uczynić nie baczę słuszną. SaadiOtwSGul 54-55.
Związki frazeologiczne: mieć słuszną »mieć rację«: Mam słuszną, ma y Oyczyzná zemną, bo iey stan wzruszony, zmieszány, zdeptány. LubJMan 156. Często więc rad instiguie ná Dwor, nie záwádzi go y wymowić, kiedy ma słuszną, laudo, vitupero, irascor, vt virtus, vt vitia cuiusq[ue] cogunt. FredKon 59-60.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz niesłuszna.

Patrz niesłuszny.
Autorka: RB