Słownik XVII wieku

Słowniki:
SStp, SXVIpod: samowtór, Tpod: samowtór, L (; pod: samowtór; XVI-XVIII), SWil, SW, SJP notują
Kn nie notują

Formy: lp lp M. m samowtóry; ż samowtóra; C. m samowtóremu; B. m samowtórego; ż samowtórą; Ms. m samowtórym

Znaczenia:

1. »będący razem z jeszcze jedną osobą«: Oczu z niego [Jokonda] nie spuści brat: tak się dziwuje, Mniema, iż mu dla tego żal przykry dojmuje, Że jednej tylko w domu swej odjechał żony; Ten przeciwnem sposobem jest zaś utrapiony, Bo samowtórą zdybał. ArKochOrlCz II 362. A jeśli się nikomu nie trzeba dać znać, tedy potrzeba samowtóremu albo samotrzeciemu w pielgrzymski się ubiór ubrawszy, a kostur w ręce wziąwszy, pielgrzymować; acz i tak potrzebaby dexteritatem wielkiéj zażyć, żeby nie poznano między ludźmi dowcipnymi, trzeźwymi, zatém zwłaszcza ogłoszeniem się już bytności królewicowéj we Włoszech, o którym skoro na jedném miejscu wiedzą, wszędzie zaraz wiedzą [...]. PacOb 112. Co mały Dawid w on czas był z olbrzymem, co Elizeusz prorok samowtóry, gdy go syryjskie z miastem Dotaimem otoczy wojsko ciężkiej armatury, tom ja jest, kiedy przeciwko mnie z Krymem złączy potęgę hardy Turczyn, który trzech części świata monarchiją wsparty, przez moję głowę jeszcze siąga czwartéj. PotMuzaKarp 41. Wyprosi chleba chromy i ułomny skóry, Łacniej sam jeden żyje, niż kto samowtóry. PotFrasz2Kuk II 258. Wspomnę sobie tu o samowtórym Kucharzu. PotFrasz3Kuk II 561. Zálecić z kazannicy zeby iák naywczestniey przed Mszą Swiętą ziedzáli [!] się y zchodzili, mieć zygárek przynamniey on piaskowy ciekący, y zráná go o wschodzie słoncá postáwiwszy, zlecić dozorowi domowych ábo koscielnych sług (wszák to nie wielka rzecz) áby przewracáno zá kozdym rázem skoro wyciecze, á gdy iuz będzie godzin dwie przed czásem zwyczáynym Mszy swiętey w onym Kościele, zárazze zácząć w Bozy czás, ábo sámemu choćby z iednym tylko uczniem; ábo roskazáć spiewakowi choćby tákze tylko sámowtoremu, iák zásłyszą ludzie o ustawiczney czułości y záchowániu czásu, będą się schodzili, et crescet numerus discipulorum, iáko zá dni Apostołow Swiętych. BrzeżOw C4. Ktoż nie przyzna? żeśmy doskonale dni szczęśliwych zażywali zá Panowania Nayiaśń. Przeszłego Pana, to iednak szczęście Nasze ieszcze się w swoiey zupełney nie znaydowało perfekcyi, kiedy przeszły PNM Nayieśn. August Wtory siedział ná Tronie ieden á niesamowtory. DanOstSwada I, 178. Więc z tych konjunktur uczyniłem rádę, Z przytomnymi tu gdźie iść Senátory, Aż PAN Krákowski rospara gromádę, Y w Sniátynie się zostáć muśiał chory, Toż w Imie BOZE w Bukowinę iádę, Zá zgodnym zdaniem tylko sámowtory, Litewski Hetman wielki się osłábił, W ludźie, Polnego zá ledwom tu zwábił. JabłSWUprow N4v.

◼ Przenośnie: ◼ Każdą kość by policzył, sama tylko skóra Z kościami w twoim ciele żyje samowtóra, Własnaś mumija żywa albo obieszony Ścierw i na szubienicy trzy lata wędzony. MorszAUtwKuk 328.

a) »o zwierzętach: będący razem z jeszcze jednym przedstawicielem swojego gatunku«: A iesli sie tráfunkiem iákim popsuie [pies zasadźca]/ bráć go w máłey licżbie psow do cżásu/ tedy kiedy mu nie będźie miał kto nágániáć/ muśi sám gonić/ á pilnowáć go przytym żeby mu przytym do gonienia przymuszeniu y zásádżenie ganić/ to słowy/ to chlustem: tedy prędko zápomni swego łotrostwá/ y będźie dobry iáko pierwey: á osobliwie źimie dobrze sámowtorego z dobrym psem/ á leniwszym niż on/ w tropy puscżáć. OstrorMyśl1618 39.

2. »o kobiecie: ciężarna«: […] Y on z Pergamu, umyka chudzina, Gdzie zonę, choc iusz była samowtora, Z serdecznem zalem, nad Araxem scina […]. PotSyl 112.

Znaczenia niepewne:

1 albo 2: Samowtor, adj. et adv. selbstandrer. lui-deuxiéme. § samowtora tu przyszła. T III 1982.