Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »spanie«: Sęn/ spánie/ spik. Dormitio [...]. Kn 987. [Fryderyk] wszakże do pierwszego Prędko przyszedszy baczenia lepszego, Jak ze snu westchnął, a nie mogąc gadać od żalu począł często ręce składać I łzy hojnemi puścił źrzenicami Coraz na brata wzglądając oczami. BorzNaw 100. Sen auktorów, przez który widział fest S. Anny. BorzNaw . W Swit sen ász do południá/ potym Fisygony/ Asz obiad Lukullowy y Bach rozrzewniony. W tym Muzyká i Tany. GawDworz 58. Za poduszkę jej trawa, za pierzynę Cień był dębowy, a szum z bliskiej wody smaku dodawał do snu i ochłody. Zefir jej suknią poddymał, a mali Kupidynowie naokoło igrali: Jeden jej włosy trafił, drugi w ucho Coś o miłości poszeptywał głucho. MorszAUtwKuk 159-160. Noc nie dała snu na oczy choc podpiłęm. PasPam 75. We Snie, wgorączce lezącego trząsnęło mię cos zaramię. PasPam 279v. Wszytkosen, wszystko mara, cokolwiek tuokiem Widzisz [...] Człowiecze: weSnie cię mysl, y twe serce bawi A ty głupi rozumiesz ze na istey iawi. Przetrzy iedno duchowne, przetrzy zeSnu oczy, Ktorec zbytnie Staranie, o tenzywot mroczy, A nie da podniesc głowy z grzechowego Betu. PotPer 26. Prawdziwa szczęśliwość. [...] Pryskáią Aquaedukty w bliskiey Cysternie Co przywodzi sęn niezmiernie A kiedy zimny Jowisz mrozow poruszy A ziemię śniegiem przypruszy. KochProżnLir 11. Od kłopotów, bankietów, gryzienia się ustawicznego ode dnia do nocy, do szczególnej przychodzę melankolii, która już mi tak cale sen odjęła, że nigdy godzin trzech przespać nie mogę. SobJListy . Przerwany w mym ciele sen [...] alteruie nie dużością wszystkie moie członki. AndPiekBoh 68. Niemiał Asswerus do snu appetytu. ChrośAm F2v. Przeciwko bezsenności mała rada moia, poniewaz lekarstwa sen sprawuiące więcey szkodzą niż sama bezsenność lub niespanie. BeimJelMed 32.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ strach we śnie: strach we śnie; strachy nocne. das Auffahren, Schrecken im Schlaf. l'epouvante nocturne; le soursaut en dormant. T III 2176. ▲ przez sen: Widziałem przez sen niebo przepadziste, W którym obłoki igrały ogniste, Turkusową się przeplatały barwą I smaragdową malowały farbą. BorzNaw 48. Uciekł od zony y wyiechał do Polski z Pułkiem Piaseczynskiego powiedaiąc potym ze przez Sęn y Naiawie iak by mu cos za uchem wołało odstąpiłes Boga. PasPam 70v. ▲ sen ustawiczny: Przychodzą więc wielkie descensy; ktore potym nagłą śmierć [...] ábo sen vstáwiczny/ y bezmierny [...] zá sobą przywłoczą. SykstCiepl 147. ▲ smaczny sen: Nie bawiąc się wszyscyśmy posnęli, A sen na oczy barzo smaczny wzięli. BorzNaw 102. Są niezbożni Chrześcianie, osobliwie puszczeni na wszystkie nefas, mianowicie na złodzieystwo; ktorzy maią dla siebie czarowniczy sposob, od diabła Autora wszelkiey złości inspirowany; że pewne nosząc signa, albo mowiąc słowa Swięte, ale non ad hunc finem ordynowane, w cięszkich mękach, torturach, w kręceniu w koła, nic boleści nie czuią, nie gadaią, snem smacznym wtedy złożeni bywaią, nic na kwestye nie odpowiadaiąc, á to słowa zawiesiwszy przy sobie owe bluźnierskie: [...]. ChmielAteny III 267. ▲ sen morzy kogoś: Sęn mnie morzy/ spać mi się chcé [...] v. Drzęmię. Kn 987. ▲ sen twardy: Sęn twárdy/ vide Niéprzébudzony. Kn 987. ▲ sen plugawy: Sęn plugáwy/ lubiéżny [...]. Kn 987. ▲ pomazanie przez sen: [...] pomazanie przéz sęn Kn 987.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ snem śmiertelnym zawrzeć oko »umrzeć«: PasPam 245. ◆ ryby przez sen łowić »oddawać bezwiednie mocz podczas snu«: ryby przez sen łowić; w łożku ryby w nocy łowić ins Bett pissen. pisser au lit. T III 1948. ◆ porwać się ze snu (sz. zm.) »ocknąć się nagle«: Porwawszy się ze Snu iak dopadł konia tak tez zaraz y w rzekę prosto skoczył. PasPam 90. Trzeba się nąm koniecznie ze Snu porwać odstąpiwszy tez pro tempore [na razie, chwilowo] wczasow domowych. PasPam 231v. ◆ snem śmiertelnym zawrzeć oko: Arcybiskup Prazmowski Snęm Smiertelnym zawarł oko. PasPam 245.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Przéz sen bogáty. KnAd 949.

2. »to, co się komuś śni; marzenie senne«: Sęn to co śię śni/ Somnium [...]. Kn 987. Senna nauká/ do snów wykładánia służaca [...]. Kn 987. Aż mi sen wdzięczny te przysługę sprawił, Żem swą dziewczynę całował bez trwogi I w jej gładkości myśli moje bawił. MorszAUtwKuk . Sęn to ty iakis powiedasz niewierzę ia temu. PasPam 225. Brata Dauletem: Mnie zwano Xifilem. porwie się w rzeczy poprawując suknie, Wychodzi chyzo y ramiona scisnie, A łza mupo łzie prądem z oczuprysnie. Potym sam z sobą: Przebog sen czy czary, Wzdyc Xifil umarł?. PotSyl 104. Ieżeli chcesz zwyciężyć bestye, y wszelkie sny tłumaczyć, y przyszłe rzeczy opowiadać, weś kamień, ktory się zowie Esmundus, abo Asmadus. AlbSekr 248. Ci [przepowiadający przyszłość] są albo Czarownicy [...] albo Snow wykładacze, albo Astrologowie, czyli kalendarznicy. BystrzInfAstrol 13 nlb.. Do rozeznania tákich snow y niby obiawienia, czy są z Pana Boga, nie kmoszek álbo Baiaczow; ále ludzi rostropnych Swiętych zażywáć trzeba. BystrzInfAstrol 20 nlb.. Zgoła według tych baiecznych prognostykow y explikácyi snow rożnych y przeciwnych sobie wysnić by się powinna śmierć prędka y życie długie. BystrzInfAstrol 21 nlb.. Wykładający sny tłomacz snow, sennik, bay co sny wykłada. DanKolaDyk II, 504. Smutnego cieszył Podczaszy w tey mierzę [!], Wszak to sny były nie proroctwa żadne Ty złoż cięszkości na czasy cholerzę [!]. Rzadko sny kiedy bywaią wykładne, Choć niewiem iakie mawia kto Pacierze. To go nie minie. Co raz wielowładne, Postanowiły na Niebie wyroki. Ztąd y ty niedbay na sny, na proroki. ChrośJóz1745 H7.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wykład snu: A przetoż wydany jest ode mnie dekret, aby przywiedziono przed mię wszystkich mędrców Babilońskich, którzyby mi wykład snu tego oznajmili. BG Jk Dan, 4, 6.