Słownik XVII wieku

Znaczenia:

med. »choroba objawiająca się ranami w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów; → gnilec; szorboch«: Sorbách/ álbo szkorbut. Gnilec wnętrzny/ ktory Szorbáchem álbo Skorbutem zowiemy/ poránu porządnie go vżywáiąc/ przez dźiewięć dni iest wielkim y doświadczonym lekárstwem námázuiąc nim sczeki álbo żucháwice/ winem ie pirwey wypłokawszy/ wody do tego by namniey nie vzywáiąc. SyrZiel 156. W szkorbućie ábo w szárbáchu/ to iest/ w wnętrznym gnilcu/ bywa lekárstwem nie poślednim/ miedzy inemi do tego należącemi źioły/ w winie wárzony /y trunkiem vżywány. SyrZiel 302. Szkorboch ábo Szkorbáuch, ábo Szkorbut/ iest Niderlánckie słowo/ co się po naszemu wykłáda zrániony żołądek/ ábo włáśnie Gnilec wnętrzny/ iest chorobá y zarázá ćiałá sprosna/ brzydka/ przykra/ srodliwa/ ćiężka y długa/ do tego niebespieczna. SyrZiel 617. Naprzednieysza przyczyná Gnilcá tego/ ábo Szkorbutá/ w wilgotność hruba/ surowa/ źimna/ bądź melánkoliczna samá/ bądź z flágmą zmieszána w żyłách. SyrZiel 617. Znáki wnętrznego Gnilcá/ ábo Szkorbutu. SyrZiel 618. TEgoż ROKV, Mieśiąca Grudniá 26. Szláchetny P. Ian Kirdey Woyski y Sędźia Grodski Oszmiáński nie tylko vstnie wyznał przed námi w Zyrowiczách ná nabożeństwie kilká dni będąc/ ále y ná pismie zostáwił wiekom potomnym: iż w tym Roku 1620. choruiąc bárzo ćiężko na szkorbut/ przez niedźiel dwadźieśćiá/ nogi miał pokurczone/ y zgołá nie włádnął onemi: Skąd barzo słaba ozdrowiu iego byłá nádźieiá. BorowHist Fv. Zawszem ja mówił, że to ani szkorbut, ani ta rzecz, którą oni powiadali; ale oni tak wmówili w Wć i takeś Wć uwierzyła, żeś już i sypiać ze mną nie chciała, i tak wiele do mnie o tym pisałaś listów. SobJListy 268. Powiáda też/ że Szwedźi y inne pułnocne Narody przećiw Szkorbutowi piwo piołunowáne/ álbo piołunem podsycone piją. GdacPij 49. Bo choć nie poruszy/ nie znacznie iednák skutki swe czyni/ krew czyśći/ do potu sposobi/ przez co i wielkie barzo choroby nieznácznie się leczą; A ták (iáko tenże i inni świádczą) stáie się lekárstwem práwie powszechnym/ przećiw febrom/ mániey/ hipokondryey/ epilepsiey/ obstrukcyi/ krwi zepsowániu/ szkorbutom/ kaszlom/ asthmie/ álbo ćiężkośći w pierśiach/ náuzei/ nie áppetytowi/ robákom/ boleśći głowy/ kolce/ boleniu bokow/ pleurze/ etc. SekrWyj 260. Potym zagęscieły się między Saxonami choroby, Biegunki, puchliny, Szkorbuty ze nadzień po 30, 40 umierało, chorych rozwodząc po kamienicach, czym y mieszczan zarazili ze wiele mieskiey kondycyi Ludzi na tey choroby poumierało, tak dalece ze w Ewangelickich kosciołach iuz Mieysca nie staie na chowanie trusow. DiarTor 115. ZNáki szkorbutu są te: Naprzod bol głowy y zawrot, lecz nie záwsze, twarz bláda y nábrzmiáła, zęby się chwieią, fetor z ust, dźiąsłá częśćią bárdzo czerwone, częśćią żołtawe y nábrzmiáłe, podczas świerzbiące, z ktorych krew wodnista odchodźi, z ust wiele ślin dobywa się, sen máły, oddech ćięszki, kászel [...] PromMed 74. Zmnieyszenie, álebo ztrawienie Dźiąseł, álbo gnićie, zkąd się Szkorbut rodżi. CompMed 70. SUchoty názywáią się Phtisis, to iest: Ciáłá wynizczenie, z gorączką wnętrzną ustáwiczną, z kászlem uprzykrzonym, przez ktory máterya flegmista, z ropą, á czásem ze krwią odchodźi, z humorow ostrych, często z głowy na piersi spadáiących, ktore ostrośćią swoią ranią Płucá, lecz oprocz zránienia płuc, z ktorego Suchoty pochodzą, zrożnych przyczyn ćiáło ná człeku niszczeie, to iest: álbo z trućizny zádáney, álbo z czárow, álbo z żołądká źle trawiącego, álbo z Sledźiony, ktora nie iednym sposobem człeká dręczy, álbo Skorbutem, álbo Hypochondryą, y Scyrchusem oddech tłumi, boki pali, y rozdyma, meláncholiey wiele rodząc, onego nisczy. CompMed 131. Ná Skorbut rownego temu Lekárstwá niemász. Náder bowiem Zgniłośći krwie broni. Zkąd przy Morzách álbo na nich báwiącym śię, náwet Pánácei, albo Lekárstwu powszechnemu być może. MencAptecz 6. To zaś zaraźliwemi exchalácyami zgniłemi waporami, iádowitymi chumorami napełnione co moment, poiąć y nápychaiąc człowieka, wnętrzności zaraża, gnoi, do szkorbutu y rożnych symptomata przyprowadza. BystrzInfElem Tv. Bo niech będą mieysca bágniste, kloak y gnoiow pełne: tákie szkorbutow, flegmy, melancholii będą okazyą. BystrzInfZup 14 nlb.. Szkorbut, Scorbut, Scharbock. scorbut, stomacacé, m. mal de terre. T III 2260. Gdyby iako teraz bez liczby Młodzianie, nie wpadali nie tylko w naturalny, ale nabyty przez nierządną y wyuzdaną rozpustę szkorbut. JaroszBł 16. Ty pędem rodowitym bez trosk i zgryzoty Spieszysz, kędy cię szklanne porywaią loty: Ty nie znasz grzechu, ty się nie rządzisz statutem, W tobie zagniła starość nie trąci szkorbutem: Owszem, im bliżey sączysz nprt swoy morza podle, Pełniey i iaśniey bieżysz, niżeli przy źrzodle: A zawsze nowe w drodze znayduiąc igrzyska, Patrzysz na żyżne pola i buyne pastwiska. NaruszASiel 67. Ale wielka część ludzi, maiąc gust zepsuty Ptzez malignę Łakomstwa, y skępstwa szkorbuty, Nie obchodzi, żądz, bowiem, apetyt zdradliwy W tę gorączkę wlał pychy ogień zarazliwy, Mówią że nigdy dosyć, choćby potok złoty Nie nasyci, bo ile zkapitałow kwoty, Ile z Dóbr zysku, tyle choć w zawisney zrzędzie, Czci mocy y wierzenia u ludzi przybędzie. HorMatSat 6. Osobliwie musi być wolna od szkorbutu, krost, parchów, grużołów, i innych nie czystych chórob, które zepsucie krwi i humorów przynosić może. WeichAnat 43. Rożne przepisy służą do zrobienia z zieleniny smaczney supy Naprzykład na skorbut: Weź warzęchy (cochlearia) boboniku (becabunga) każdego po funcie iednym, rzeżuchy wodney i ogrodowey każdey po poł funta, ostrożkow (flores calcatrippae) albo niedoyrzałego ich nasienia ieden łot. EisenNauka V. A do tego znayduie się wiele gatunków roślin, których cechy służą do poznania ich własności, są łatwe do poięcia i z pamiętania: i tak nietrudno iest zpamiętać że prawie wszystkie krzyżowate rośliny są przeciwko szkorbutowi, że każdy gatunek szaleiu iest trucizną, że wielka część roślin mleczastych iest zaraźliwa, albo podeyrzana i t.d. GenlisBot 122. [...] gdy wrzody w nerkach, oyca na kamień umieraiącego, całe rodzaie iego fukcessorów zarażaią; gdy francuzką chorobą, albo szkorbutem napełnione humory rodziców, aż do ich dzieci rozszerzaią się; gdy naostatek dzieci nawet całą strukturę i kształt ciała, i temperament od rodziców swoich dziedziczą, iakimże sposobem można się rzeczy, która nam na wieki będzie taiemnicą, sprzeciwiać oczywistości, i na samey theoryi fundować dowody. WeichRada 4.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ med. szkorbut morski »choroba objawiająca się ranami w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów«: W kilka dni potym proszony będąc o to, abym w domu moim poczekał na Sir George Savile, wyniosłem z sobą butelkę moiey wody zaprawioney, i opowiedziałem mu użycie, ktoreby można z niey uczynić ofiaruiąc miły i zdrowy w niey dla żegluiących po morzu napoy, ktoryby podobno mogł uprzedać lub też leczeć skorbut morski. PriestTrzNauka 12. Sądząc, iż woda tak napuszczona powietrzem kwaskowem może bydź użyteczną osobliwie w długich podrożach uprzedzaiąc lub teź lecząc skorbut morski, podług teoryi Doktora Macbride i wszystkich znaiomych mi Fizykow wchodzących ze mną w tę opinią, uwiadomiłem o tym sposobie naypierwey Hetmanow sił morskich, ktorzy natychmiast odesłali mnie do Kollegium Fizykow. PriestTrzNauka 15. W powszechności choroby, w ktorych woda napuszczona powietrzem kwaskowem bydź może, podług naywiększego do prawdy podobieństwa, użyteczna; są zgnilne, z ktorych gatunku iest skorbut morski. PriestTrzNauka 26. ▲ szkorbut ustny »w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów; gnilec«: Szkorbut/ szorboch/ Schorbuk/ [...] scorbutus [...] dwoiáki iést/ [szkorbut] Vstny iéden/ Gniléc [...] Stomacace [...] Oscedo [...]. Drugi wnętrzny nożny/ co w nogách bywa [...] Sceletyrbe [...] Scelotyrbe. Kn 1116. [...] szkorbut ustny; gnilec. die Mundfäule. pouriture des gencives. T III 2260. ▲ szkorbut wnętrzny »choroba objawiająca się ranami w ustach i gardle, krwawieniem dziąseł i wypadaniem zębów«: