Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »rozbicie, rozkruszenie czegoś przez wielokrotne uderzanie; uszkodzenie, zniszczenie czegoś«: A miseczki denkiem wzgorę położyć, káżdą przy swym vlu, dla drugiego rázu; y tám máią leżeć záwżdy, wszák tám pokoy: á nosząc się z niewi [!], rychley by się y potłukły y pozáraniáły: á denkiem wzgorę dla tego máią bydź położone, że y wárowniey ták dla stłuczenia leży, y pczołá nie będzie się ná niey báwiłá, czuiąc on zapách, ktorym wewnątrz miseczká po sycie pachnie. OstrorNauka Bij-Bijv. TEż potrzebá wiedzić [!]/ iż Trágágánt gdy ma do lekarstw wchodzić/ sam ma bydź sczegulny tárty/ nie z inymi rzeczámi. Bo iż iest trudny do stłuczenia ná proch/ rychleyby wszystkie rzeczy z nim tłuczone wiátrem zniknęły/ niżliby się przy nich ná proch vtłukł. SyrZiel 679. Dziurá w gárncu od stłuczenia/ [...] foramen olloe [...] vas fictile foramen habens. Kn 168. Melitites, Morochtus, Galaxia leuco graphus. Beinbrechen. Kamień od słucżenia [!]. GuldOn 39. Pulueratio Słuczenie [!] na proch. SłowPolŁac 112v. Notuy: że mástifikacya iest stłuczenie pokármu uczynione przez zęby, á ták náturá sporządziła, w przedniey cześci zęby ostre, áby dobrze rozcináły potráwy, á w kątách szerokie dla mástifikácyey [...]. AlbSekr 210. Stłuczenie. das Zerschlagen/ Zerbrechen; die Zerbrechung. froissement, l'action de casser, de briser. T III 2166.

2. »obrażenie ciała powstałe na skutek uderzenia, urazu; miejsce na ciele, w którym powstało takie obrażenie«: Krwią záciekłym oczom bądź zbicia/ álbo stłuczenia/ y náráżenia/ sok z świeżego Piołynu/ z sokiem Opichowym/ á z Rożaną wodką/ y z białkiem iáiá świeżego/ á z białogłowskim mlekiem zmieszáć/ káżdego pod iednąż miárą wziąwszy/ y báwełnę w tym maczáiąc/ ná oczy przykłádáć/ á gdy vschnie znowu zmáczáć/ ták długo powtarzáiąc/ áż się kreẃ [!] z nich ściągnie/ co pospolicie trzeciego dniá się pokaże. SyrZiel 344. Mocz nád przyrodzenie zátrzymány zstłuczenia/ wzbudza [piołun]/ płocienne worki nim nápełniwszy/ y w winie wárzyć/ y ná wszytko łono/ y w krok co naciepley przykłádáć/ często ie w gorącym winie maczáiąc. SyrZiel 345. Guzy/ zbicia/ ábo stłuczenia nábiegłe/ rospądza/ Piołyn vtłuczony/ á nágorącey cegle winem pokropioney vpárzony/ y ciepło ná nie przykłádány. SyrZiel 346-347. Ciężkiemu pusczániu moczu/ ztłuczenia y zbicia [zaradzi nasienie kopru włoskiego]. SyrZiel 385. Stłuczenie/ Contusio, concussio. Sukulimas . SzyrDict 423. [...] za łaską iednak Bozą i osobliwą opatrznoscią, procz cięszkiego wniei boliu, zadnego inszego znaku albo sinosci od stłuczenia i na cielie nie odniosłem, za co Pan Bog na wieki niech będzie pochwalion. VorLetSkarb 276. A po spowiedzi nieśmiem práwi iść do domu, by mię co nie podkało. Dał iey Ksiądz Agnus Dei. więcei nie vkazował się iey on dworzanin, ale dziecię iey nie widomie wysczypywał co sáma widziałá, y z kolebki ná puł kownaty wyrzucáł bez słuczeniá [!]. WisCzar 110. Ná stłuczenie gdy ciáło zásinieie [leki]. CompMed 597. Plaster Wulfowski [...] Iest bárdzo skuteczny ná rány, ná bole Artektyczne, na stłuczenia etc. CompMed 663. Ieżeli zaś takie szalenstwo z ciężkiego stłuczenia lub w strżesnienia głowy y mozgu pochodzi, to znacznym pożytkiem według zdania włoskiego niegdyś sławnego Medyka Bagliwiusz nazwanego z ręki y z nogi krew puszczona być może. BeimJelMed 125. Następuiące ziołka na stłuczenie głowy niemniey zalecam. BeimJelMed 126. Ieżeli zaś kto z powierzchowney przyczyny, iako to z ciężkiego stłuczenia lub z ranienia głowy Apoplexyą ruszony; to z ręki krew dostatecznie puścić. BeimJelMed 373. Weźmi Popiołu Dębowego zmieszay z octem przywarz obłoż moszná gdy spuchną z spadku lubo stłuczenia lubo inney przyczyny. VadeMed 129. Bol Krzyżow, ieżeliby pochodził [...] z zapalenia nerek, álbo urazu, lubo z tłuczenia, lubo z spadáiących z głowy humorow ostrych [...] będzie bol w biedrze. VadeMed 166.

3. »pobicie, zbicie, skatowanie kogoś«: Stłuczęnie/ Contusio oliuae [...] Conquassatio [...] Contusio corporis [...] zbicie. Concussio [...] Concussura [...] Percussura [...]. Kn 1066-1067. zbicie/ v. Stłuczenie. SzyrDict 535. Przez lat pięc od narodzenia moiego, powiadali często rodzici moi, stakowego wyrzucenia i stłuczenia, takem był wysech i znisczał, ze raczei o smierc, abym się nie męczył zboliow wielkich, i przemierzłym płaczem ich dłuzei niefrasował, anizeli o zywot Pana Boga prosili [...]. VorLetSkarb 84.