W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 26.09.2023
STAN rzecz. m
Warianty fonetyczne: STON
Słowniki:
SStp, L, SWil, SW (stan, ston), SJP notują
SXVI (?), Kn (?), T (?) nie notują
Formy: lp M. stan; D. stonu; ~ lm D. stanów
Znaczenia:
»jedna z warstw społecznych, na jakie dzieliło się społeczeństwo w państwach europejskich od w. XIII do XVIII; przynależność do takiej warstwy określona pochodzeniem lub zawodem«: 12. Februarii publica, nástępuią Komedye Kácże/ y inszych Ceremoniy wiele było do widzenia ludziom wszelkiego stonu. IngrKról A3v. STAN SZLACHECKI; iáko te wszystkie pisał Práwá, Wolnośći, y Powinnośći, iáko Krolom, Pánom Korony ná głowy, y Sceptrá do rąk dáie, iáko do boku Pánskiego SENAT do dawánia rády, zpośrzodká śiebie przysposobia y podáie iáko fundámentem iest Rzeczypospolitey [...]. LubJMan 2.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: stany aragońskie: ▲ akta Stanów: [Tytuł:] Akta Stanów Wielkiego Xięstwa Litewskiego 1698. AktaStan k. tyt..
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: stan duchowny: Duchowny człowiék/ stánu duchownego. [...]. Kn 153. W rok [...] po urodzeniu moim byłem śmiertelnie chory i już cale zdesperpwany, lecz gdy wyżej wyrażony ksiądz Giżycki i ksiądz Gass, praeses komunistów, przyjechali do Jelnej i modlitwę nade mną uczynili, a do tego matka moja dobrodzika ofiarowała mię, jeżeli przyjdę do zdrowia, na służbę boską i stan duchowny, tedy za łaską Pana Boga ozdrowiałem. MatDiar 35. [...] 2) stanu duchownego ludzie; duchowne sądy [...]. T III 285. ▲ stan rycerski: ▲ białogłowski stan »kobiety«: Pan Bóg ją sam tylo chowa, na przykład i wizerunek stanowi białogłowskiemu. NiemPam 22. XZIĘGI WTOREy SATYRA. I, Na zepsowane Stanu białogłowskiego obyczaie. OpalKSat 23-23v. Królowa nieboszczka wielka i mądra była pani, a nieraz o kądzieli z takimi, któe czego inszego nie rozumiały, gadała, i sama ją, akomodując się stanowi białogłowskiemu, przędła. SobJListy 386. Pretensye wzaięmne Białogłowskiego do Męskiego Stanu, z Aktoratu ich Wywiedzione. GorzWol 59. ▲ [Stan] chłopski: Ktorá [rzeczpospolita szwedzka] się teraz zkłáda z piąciu stanow, z Senatorskiego, Duchownego, Szlacheckiego, kupieckiego, y [stanu] Chłopskiego. BystrzInfGeogr G2v. ▲ stan biskupi: Luter y inni po nim rożni iego pomocnicy/ ktosz nie wie że zakonnikámi zacnych w Kościele Katholickim zakonow bywszy/ że sług Bozych sługámi szátáńskiemi stali się? ktorych imion vmyslnie milczę/ á cosz ztąd zá zmázá drugim tákichze godności/ urzędow y powołániá osobom? á iáko ci y tym podobni łotrowie/ sławie dobrey ták wielkich á zácnych stanow [stanu] Biskupiego/ y Kápłáńskiego/ áni ták wielkim y świątobliwym Zakonom/ w ktorych przedtym żyli szkodzić nie mogą złymi swymi spráwami [...]. SzemGrat 26-27. Focyuszá dla słusznych przyczyn wypędzono ná wygnánie, bo się ná Thron Pátryárchowski złym sposobem wtrącił, ze stanu láykowskiego wstępuiąc ná [stan] Biskupi, á będąc poświęcony od Grzegorzá, ktorego ze Stolice Syrákuzáńskiey ztrącono, y wyklęto. TylkStrom 83. ▲ stan senatorski: Cięszki to zaprawdę Stanowi Senatorskiemu uwazam Paroxysm kiedy go iuz Oyczymami Iusz Łuszczy bochęnkami y proznemi chlebami na ostatku zdraycami Oyczyzny nazywaią. PasPam 140.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: