Słownik XVII wieku

Znaczenia:

http://pbc.up.krakow.pl/dlibra/doccontent?id=422

»roślina zielna kwitnąca, wykorzystywana w lecznictwie«: Ránionym szkodliwie w głowę/ trunek bárzo osobliwy: wźiąć Biedrzeńcu śrzedniego/ álbo wtorego gárśći dwie/ Bukwice czerwoney y białey liśćia y z kwiećiem po połtory gárśći/ Koszysczká/ Podrożniku/ Przywrotu/ Tráncu/ Iáłowcowych Iágodek przetłuczonych z grubá/ Stokroći/ Lesczynowey Iemioły y z liśćiem/ Benedyktu/ Zánklu po gárśći/ Kwiećia z Trzemchy/ álbo ze Smrodynie/ Centuryey máłey/ kwiećia Konwáliowego/ álbo Lánkowego/ po poł gárśći/ Dźięgielu/ korzenia Benedyktowego/ po łoćie/ to wszytko pokráiáć/ y kwartę winá dobrego/ á wody chędogiey drugą/ ná to nálać [...]. SyrZiel 69. Bálsam ten ták vczynisz: Weźmi świeżego źiela Sowiey strzały mnieyszey/ poki w kłącze chropowáte nie wyroście z szesnaśćie łotow/ białey álbo Máiowey Miodunki/ ktorą też Płucznikiem y Wątrobnym źielem zowiemy/ ośm łotow/ Leczywrzodu/ Stokroći/ Przetarzniku/ Głowienek/ Gęśiego poleiu/ po cztery łoty/ Zanklu/ Podbiału szerokiego po dwu łotu: to wszystko w Możdżerzu co nalepiey vtłuc/ ábo w donicy vwierćieć/ á Oliwy do tego funt kupiecki/ álbo trzydźieści y dwá łotow przydáć. SyrZiel 82. A to ziele nie jest mak gnuśny ani wiosny Pierwiastkowe fijałki, nie co kwiat niesprosny Rozwijają lilije ani powój kręty, Nie lotnymi tulipan przywiezion okręty, Nie róża skropiona krwią najgładszej boginie, Nie wartogłów słonecznik, nie kwiat na jaśminie, Nie stokroć, nie majeran zapachem niebrzydki, Insze to ziele, insze ma swoje pożytki. MorszAUtwKuk 46-47. Sok z Stokroći wyczysczony, cudownie spędza bielmo, nákrapiáiąc niem: Okulistowie zdeymuią ie igłą, osobliwie zástárzáłe, iákoż niemász ná nie sposobu nád ten ieden. CompMed 67. Jeżeli ći się ta preskrypcya bardzo obszerna zdaie, to weźmi kwiatu swieżego stokroć nazwanego liśćia ziela lepiecznikowego rzezuchy polney, trybuli według upodobania, zmięszawszy posiekay drobno, y ugotuy zrosołem dobrym, dodawszy soku z ośmiu swieżych rakow wycisnionego; parę łyżek soku Bluszczowego, piy codźiennie po trźy lub 4. fiżanki ciepło. BeimJelMed 181. Tak przeciw ukąszeniu wściekłego psa skutecznie zażywaią czosnku, ruty, stokroci, y soli pospolitey. LisikFizyka 433. Na Suchoty. Weś dwie łyszki tłuczonego korzenia slazu włoskiego, czerwonego psiego ięzyka pełną garść, źiela Nayświętszey Panny płaszczyk zwanego ziela zankielu, bobowniku, rzeżuchy, stokroci, myszego uszka, i Matki Boski włoski, wszystko to pokray drobno, smaż przez godzinę w funcie masła młodego, zawiń w płotno, wley do tego Cwierć funta kliiku ięczmiennego, i zażyway co dwie godziny po łyżeczce od kawy w rosole. TisPerzPorz 147. Nimfy! za te nadzieie, któremi się cieszę, Na gałęziach tych krzaków wieńce wam zawieszę; Wieńce tkane z fiołków i kwiatow maiowych. Z stokroci, lilii polnych, i pierwiosnków płowych. GesChodSiel 74.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ bot. stokroć większa, stokroć więtsza: Stokroć (źiéle) więtsza/ mátécznik/ krolik/ kśiąszki/ głowá S. Janá. Balis [...] Bellis. Belis [...]. Kn 1069. stokroć większa. (bellis major) Maslieben. marguerite, une plante à fleus. T III 2170. Stokroć większa różnego jest koloru, czerwonego, białego, i mieszanego, listki ma długie i wąskie przy ziemi, á u góry prącia szérsze, ząbkowane, z korzenia wypuszcźa wiele prącia cienkiego, okrągłego, i mocnego, długiego na łokieć. KniażFol 160. Flance nayprzyzwoitsze do takowey w sianiu odmiany, są te: Gwozdziki, Anemony, Auricula, Tulipany, Fiołki żółte, Ostruszka, Stokroć większa y Krokos. AlletzAlb 174. ▲ bot. stokroć wielka: 3. Consolida. Trzeći/ od tych rozny. Korzenia rosochátego/ y odnogi pusczáiącego/ z tego kłącze ábo rozgi wyrastáią miękkie/ z długim/ wąskim/ á spiczástym liśćiem kárbowánym/ gromadkámi nie rowne. Ná śrzednim kłączu ábo rozdze/ w wierzchu kwiećie ná stopkách mierno długich okrągłe/ ná kształt Stokroći wielkiey. SyrZiel 261. ▲ bot. stokroć mniejsza: Stokroć mniéysza/ Bellis minor [...] Solidago minor [...]. Kn 1069. stokroć mnieysza. (bellis minor) kleine Maslieben, Zeitlosen, Gänse-Blümchen. paqueréte, pasquette. T III 2170. ▲ bot. stokroć polna, stokroć polny: Co wszystko drobno posiekawszy, przyday ieszcze: Cykoryi, Sałaty polney lub bobowniku. Ziołka y kwiatu stokroćiu polnego każdego garść iednę. BeimJelMed 183. A ieżeli cię Diarhea nie trapi, to maślankę czasem pić ći pozwalam; lepsza iednak swieża serwatka, w ktorey trochę korźenia Cykoryi y kwiatu stokrociu Polnego swieżego przygotuy, tym napoiem pragnienie zaśilay według upodobania. BeimJelMed 185. Łopatkowaté (spathulatum), na podobiéństwo łopatki np. stokroć polná. Táb. III. Fig. 7. KlukCzenBot 53. ▲ bot. stokroć leśna: Podług opisu P. du Clos biorą snopek stokroci lesney, (bel idis[!] sylvestris) tyleż ruty, trzy głowki czosnku, szczyptę soli, tłuką to w moździerzu, przylewaią 6. uncyi wina wyciskaią, y to pić daią. LisikFizyka 433. ▲ bot. stokroć biała: stokroć biała. (bellis alba) weisse Maslieben. pergoute. T III 2170.

Słowniki:
SStp, SXVI, Kn, T, L (XVII-XVIII), SWil, SW, SJP notują

Znaczenia:

1. łączliwość z czasownikiem, przymiotnikiem i przysłówkiem »sto razy«: Przez ten rok káżdy dźień/ sto kroć Pozdrowienie Anyelskie/ z modlitewką: Swięta Márya etc. mow/ á przez nie wszytko otrzymasz czego chcesz [...]. ZwierPrzykład 26. Stokroć/ Centies [...]. Kn 1069. Stokroć, adv. hundert mahl. cient fois. T III 2170. A v Máttheuszá świętego dołożył: Ktory ná dobrey źiemi przyiął náśienie/ tenći iest/ ktory słucha słowá y rozumie/ á tenći owoc przynośi/ y czyni ieden tyle stokroć/ drugi záś/ tyle sześćdźieśiąt kroć/ á drugi tyle trzydźieśći kroć. KraPos 101v.

2.przen. łączliwość z czasownikiem, przymiotnikiem i przysłówkiem »wiele razy, wielokrotnie; niezmiernie«: 29. A Iezus odpowiedźiawszy rzekł: Záprawdę mowię wam: żaden nie iest, ktoryby opuśćił dom, ábo bráćią, ábo śiostry, ábo Oycá, ábo mátkę, ábo żonę, ábo dźieći, ábo role, dla mnie, y dla Ewángeliej. 30. Zeby nie miał wźiąć stokroć więcey, teraz w tym czáśie, domow, bráći, y śiostr y matek, y dźieći, y roli z prześládowániem a w przyszłym wieku żywotá wiecznego. NT Mk 10, 29-30. Nieraz się krwią oblali/ nieraz szwánkowáli/ Stokroć krwáwych zawoiow z szkodą odiecháli. PaszkMrDzieje 57[59]. Stokrocieście słyszeli, jako pilne miała Staranie, aby węzłem małżeństwa związała Nadobną Bradamantę, w toż Rugiera swego Zaprzągszy lube jarzmo związku rozkosznego. ArKochOrlCz III 369. A Chmielecki fortyle zwykłe wynáyduiąc/ Bo iuż z Pogány przedtym stokroć się kosztuiąc: Wykłádał ich postępki/ y sposob potkánia/ Vważał też y słuchał inszych pilnie zdánia/ Iák mądry Hetman wszytko rozumem spráwuiąc/ Iák wspráwie stáć/ iák bić/ iák gonić vkázuiąc. DobrociesRel B2v. IAN: Ia o tym nie wiem/ to tylko wiem że moie vstá są te przez ktore Chrystus IEzus/ w Náświętszym Sakramenćie przychodźi do duszy moiei; ktorego niechce iá temiż obraźić/ y wolę stokroć vmrzeć wprzody. BanHist 47. [...] Ale my chrześcijanie, jako się sprawimy, Ze stokroć bardziej sami z sobą się dławimy, Niźli z Chiną Scytowie, niż Turcy a Persi Pod jednym zabobonem żyjąc, którym piersi I serce bisurmańskie, choć ścierwy obrzeżą, Obewrzały nikczemną bydlęcą lubieżą. PotWoj1924 6. ZAGRODNIKOWI Zagrodniczek, mało co tej ziemie od dołu, Który-m zaległ, mający dla ciała żywiołu, Stądem dni panu robił, stądem dziatki żywił; Skoro mnie późna starość, skoro mnie wiek skrzywił, Którąm stokroć przewrócił rękami własnemi, Trochę głębiej wybrawszy, w tejże gniję ziemi. PotNagKuk I 445. Nie masz się przez co bogactw tak barzo napierać; Nikt nie jest tak ubogim, uboższym umierać Żeby nie chciał; chcesz rozstać wesoło się z światem, Puszczaj, póki na świecie żyjesz, cug bogatem, Mniej rachunku, frasunku i mniej będzie żalu, Stokroć ciężej z pałacu w grób niż ze szpitalu. PotFrasz2Kuk II 307. Owi stokroć szczęśliwi y błogosłáwieni, Ktorzy táką fortuną tchniećie nádárzeni! DamKuligKról 128. Trapi go własná troska, stokroć więcey psuie Serce, widząc że sie oń Argenis frasuie. BarPotArg1697 118. Przeto tych próśb do siebie naszych nie odrzucaj, A nas, ubogich ludzi, teraz nie zasmucaj. Choć gdzie w słomie na gorze, lubo by pod strzechą — Pewne, że stokroć będzie to z twoją uciechą; Jeśli tu to sam Pan Bog doczesną zapłatą Ne[!] nagrodzi, nie będzie to z twoją utratą: Tedyć wiecznym bogactwem w niebie płacić będzie I jego błogosławieństwo — wim — będziesz miał wszędzie. DialNarOkoń 275. W zdryga się stokroć y w tym desperuie, Y sama siebie y Męża załuie. PrechNiemirAFen Hv. Co w swoiey gnusney zrzędzie znak słabości daią Ze w oczach męża ná dzień stokroć omdlewaią. ZałJAPróba 59. Raz zapłaczą, stokroć skaczą Ze iuż trupa cna chałupa Nie widzi, bo zbrzydzi, Won gnoiu, z pokoiu! BakaŚmierć D2. Publiczny niewstyd, i zdrady, podstępki i oszukania, iawne krzywdy i zdzierstwa, iakoby naychwalebnieysze cnoty, miedzy nami tryumfuią: nie daie nad nieprzyiacioły zwycięstwa, bośmy miedzy sobą nie zgodni, i stokroć barziey ieden drugiego, aniżeli nieprzyiacioł naszych, nienawidziemy. KryszStat 150. Też to są twoie przyrzeczenia stokroć powtórzone, iż mnie będziesz kochać do zgonu. MarmWęgPow 131. Co znaczy to zmieszanie wstydu y rzewności? Łagodności y grozy, męstwa y słabości? Wszystko to tysiąc wdziękow iedna twey osobie, Stokroć ci iednak będzie lepiey nie w żałobie. ZabłFFirc 51. Szczęśliwy!... o! iest stokroć ten, mówię, szczęśliwy, Kto pała pełnić cnotę dla miłości ludzi, Kto służyć powszechnemu dobru zawsze chciwy, Nie czeka, aż go Prawo do tych usług wzbudzi. GelStawPrzyjaciel 3.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ po stokroć »wiele razy; ogromnie«: A gdy długo ná haku żeláznym wisiał/ gręmplámi był drápany y pochodniámi v bokow był palony/ w świętym wyznaniu trwáiąc mowił do sędźiego. Ieśli po sto kroć więcey przyczynisz tych mąk nádemną/ Chrystusa mi z vst áni z sercá/ nie będźiesz mogł odiąć. ZwierPrzykład 117. Czego wszytkiego Adam wysłucháwszy/ iuz skruszony/ y vpokorzony/ wielkie dźięki oddáie mowiąc: Moy námilszy IANIE/ dźiękuięć po stokroć za ten bankiet prawdźiwy/ bo wieczny: Zaprawdę więceieś mię vczestował teraz bez żádnego porownaniá/ á niż ia ćiebie wczorá y dźiśiay. BanHist 194. [...] Śmierć się w żywot obraca; połowicę bólu Tracą rany przy swoim otrzymane królu, Więc proszą i po stokroć, aby w tym teatrze Wiecznej swej sławy stanął, nim poganin natrze; Nim Mahomet niewdzięcznym hałła zabrzmi echem Po ziemi, która świeżo kwitnęła pod Lechem. PotWoj1924 100. [...] przy śmierći płákáłem nie zá grzechy, ále żem ták młody umierał, trácąc wszystkie doczesne poćiechy: wiedz o tym iz głupi y po stokroć głupi ten, ktory się záwczasu nie gotuie ná śmierć, lecż nie raz upomniany od Bogá odmianę żyćiá, do śmierći odkłádá. DowNiebo 94. ZACNY moy przyiacielu, nie wiem, czym się dzieie, Ze człek mędrkiem się czyni im bardziey szaleie: Ze lubo sam po stokroć godnieyszym iest, aby Klektał w szpitalu miedzy swarliwemi baby; Rad potrząsa sąsiadem, i żali się na to, Ze ieszcze z szalonemi nie siedzi za kratą. NaruszASat 116. Ten list dobrze mi znany i te twe wyrazy, Po stokroć ię całuię; czytam po sto razy. BykNoc 85. ▲ stokroć razy »wiele razy«: Pod czas gorączki ogniom ognia gorącemi trunkami przydawać zachoway Boże; lepiey stokroć razy pić wodę w pragnieniu, grzankę chleba wniey zamoczywszy: albo wodę gotowaną z owsem; lub ięczmieniem y korzeniem skorzonera, ktory także z perzem pić możesz. BeimJelMed 130. ▲ po stokroć razy »wiele razy«: O! iak za mało poczytuiesz to, co mię po stokroć razy wystawia przyiście niebespieczenstwa! CerOkol 26. ▲ biada stokroć, po stokroć biada (sz. zm.) »wyrażenie rozpaczy«: Głoszą go na powietrzu jego anjołowie, A grześnikom wesele oznajmują nowe. Biada, biada po stokroć, jużci się narodził, Dlatego, by z niewolej nasz łup wyswobodził! DialDzieńOkoń 122. Ach, niestetyż, biada, biada nam nędznikom, Biada, po stokroć biada, a rozkosz grześnikom! DialDzieńOkoń 124. BIádá stokroć nád biádámi/ Biádá czásu wiecznego! Ktośtukolwiek mándatámi/ Tworce gárdźił swoiego! RaderBrudOst E12.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Dłużnik pożyczáiąc rumiány; oddáć máiąc/ blády [...] Raz rumiány á stokroć blády. KnAd 161[153].

Słowniki:
SStp (w in. zn.), SXVI, Kn (w in. zn.), T (w in. zn.), L (w in. zn., XVII-XVIII), SWil (w in. zn.), SW (w in. zn.), SJP (w in. zn.) notują

Znaczenia:

»składnik liczebników wielowyrazowych, który oznacza, że liczbę określoną przez liczebnik stojący po nim należy pomnożyć przez 100«

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ po stokroć sto tysięcy »10 000 000«: KIedy dań oddawali Serwiusowi/ Tullius obráchował ludźi ośmdźieśiąt tyśięcy y cztery tyśiące. A po śmierći onych trzech set Fabiuszow/ kiedy monstry czynili/ náleźli w sámym Rzymie ludźi po sto kroć sto tyśięcy y śiedm tyśięcy/ y trzy stá y ośmnaśćie person. CezPiel 35. ▲ przen. po stokroć sto tysięcy »bardzo wiele«: Siedmset tysięcy zabił kozactwa skocznego, Po stokroć sto tysięcy także piechotnego. WierszŻałBad 10. ▲ przen. stokroć tysięcy »bardzo wiele«: Już bym był umarł i tych strachów więcej Nie widział, które pod[!] stokroć tysięcy Razów na oczy śmierć mi wystawiają, A coraz barziej, barziej dokuczają. BorzNaw 140. Widziałem trony rozłożone, zasiadł starodáwny, przed ktorego obliczem rzeka ognista wypadła. Tysiące tysiącow służyły mu y dziesięc tysięcy sto kroć tysięcy assystowało mu: sąd złożony, y księgi otworzono. BystrzInfCosm I. Wstyd mnie teraz, wybaczćie dwá Krzyształy żywe, Wprost Niebá obieram wam odtąd prospektywe, Niebo upodobáłem, ile z támtey strony Anioł zesłány, przy nim ták drogie Korony, Ma podobnych Niebiánow támte mieysce więcy, Million Millionow, niż Stokroć Tyśięcy, Pánie naywyższy w Komput niech mi wolno wchodźić Y większe liczby swoią Osobą dowodzić. JaklWiad 42. ▲ przen. po stokroć tysięcy »wiele razy«: Niechże tedy tak chwalebne akcye po stokroć tysięcy dla BOGA sypiące niech tym czasem przed świętych Páńskich chwałą, zostaią tym chwalebniey w obłoczku świętey modestyi, zpochwałámi Wielkiego Arcykápłána Eccli 50 quasi Arcus inter nebulas gloriae. GzowKor Dv.