Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »podłużna, uformowana bryła żelaza, żelazny pręt«: Komuby zgorzeliná/ iáko spalony śćierw: ábo kiedy ná mękách kogo świecámi/ álbo rospalonymi bláchámi/ y szynámi żeláznymi palą/ z gárłá cuchnęłá/ tego korzenia żucháć/ y w vśćiech trzymáć dobrze. SyrZiel 87. Szyná żélázá [...]. Kn 1130. Może y tę przyczynę przydáć/ ktorąm wspomniał/ że się spodźiewáią/ iż się im przyda ná ochronienie nog/ kiedy przyidźie po rospálonych szynách chodźić: W tákimże poszánowániu máią listki Rożáne/ mowiąc że roża wyrosła z potu Máhometowego. RicWielJMon 157. Z ognia się gnie żelazo: im dalej komina, Tym twardsza, tym trudniejsza do reformy szyna; Rychlej schylisz latorośl niż wyrosłe dęby. PotFrasz1Kuk II 33. Tam żona męża; a tu twardsza niźli szyna, Matka, niźli Medea okrutniejsza, syna, Wbijając w obie ręce one straszne ćwieki, Żeby, co jabłko struło, leczyły na wieki. PotFrasz2Kuk II 388. Kopę goździ uklepie kowal z jednej szyny, Kopę ulepi kafli garncarz z tejże gliny, Kopę czapek z postawu sukna krawiec strzyże, Kopę upiecze bochnów z jednej baba dziże [...]. PotMorKuk III 110. Co większa rzeczy niesłycháne Zeby szyny iák ogień szczery przykładáne Do bokow po trzy rázy: wskroś nie doymowáły Do żywego, lecz tylko po wierzchu mácáły. ŻuchOgłos O. Podle drzwi kuchennych na pokoje idą schody szyną żelazną przepasane do wchodni z drzewa bramki, na dole i u góry z poręczami, nad wschodami przykrycie bez dachówki; te schody wielkiej podległe ruinie. InwChełm 7. Sytę poty warzyć w kotle, przy ustawicznym szumowaniu, poki szyna żelaza iak ogień rozpalona w nim umoczona nic nie zgasnie według Tylkowskiego, y experyencyi. ChmielAteny III 425. Wierzą Machometani, że iak będą zawołani od Machometa na dzień sądny, będą iść musieli przez drogę wszystkę usłaną szynami żelaznemi zárzystemi, y że nie będzie sposobu ustrzeżenia się od sparzenia, tylko podkładaiąc sobie papier po stopy, ktory z tey racyi szanuią, na ziemi mu się walać nie pozwalaią, y ztąd, iż na nim Imię Boskie pisane bywa. ChmielAteny1755 I 1102. Szyna. 1) eine Schiene Gisen. [...] 1) barre de fer. [...] § 1) snop żelaza ma szyn 12. T III 2284. Mowią: tortury dla poznania prawdy Są używane, lecz przez nie, nie zawdy Upewniaią się, słaby bowiem prawi Czego nie zrobił, mocny nie wyiawi Choć go w torturach przypieczesz y szyną. RutZabawki 58. Upewniaią, iż z funtów 675. odbieraią żelaza w szynach, około 225. funtów. CourtBuchuOsińNauka 116. Nakoniec aby szynę ieszcze lepiey wygładzić i zrównać, młot ieszcze wolniey puszczaią. Kositarz (chłopiec mały) leie wodę na młot, ta z młota spływaiąc, oblewa szynę; że szyna iest zbyt rozpalona, woda prędko ewaporuie. Gdy woda na szynie, a młot w nią uderza, tak wielki trzask i huk słyszeć się daie, że może zagłuszyć; huk ów woda spływaiąca, i nagle rozsypuiąca się sprawuie. Gdy pierwszą szynę odkowywaią, sztuka żelaza w zaprawie naprzeciw wiatru będąca, rozpala się [...]. CourtBuchuOsińNauka 303. Gdy sztabę w podłuż wyciągną, kładą ią w poprzecz kowadła, i pod młota toporzysko podkładaią, aby młot bić zaczął w część naybliższą kleszczów, to gdy się stanie, sztabę w przeciwną stronę powoli ciągną, aby w szerz wyciągała się, i podobnieyszą do szyny stawała się. CourtBuchuOsińNauka 303. Im dłuższa ma bydź szyna, tem więcey razy ma iść pod młot. CourtBuchuOsińNauka 303. Zaczem tak pod czas pierwszego, iak drugiego i trzeciego kowania, 4. szyny są w ogniu. CourtBuchuOsińNauka 303. Jeżeli gwałtownie potrzebuią żelaza, szyny odkowane wynoszą na deszcz, albo w sadzawkę wkłądaią, aby prędzey ostygły, zaczem gdy maią na pół wykowanych 4. albo 5. szyn, z tych dwie kładą w ogień blisko wiatru, tam ie póty trzymaią, póki szóstey albo ostatniey tak, iak pierwszych, nie odkuią. CourtBuchuOsińNauka 303. [...] gdy pień, na którym iest kowadło, i słupy elzowe, na których toporzysko młota, przysiadaią i podskakuią, to dopomaga do ciągnienia szyn, bo na ów czas pod młotem można sztukę trzymać lepiey, i wygodniey wyciągać, i doskonalszą szynom dać figurę; nakoniec wiązanie sprawuie, iż iedna sztuka drugiey ustępuie, przeto nie tak łatwo z mieysc wyskakuią, nie tak prędko psuią się. CourtBuchuOsińNauka 305. Spostrzegaią bardzo często, iż w szynie z iedney strony bardzo dobre, z drugiey bardzo złe iest żelazo. CourtBuchuOsińNauka 307. [...] przywitawszy się z Generałem, odebrał od niego zapłatę cła, y podarunki roczne, były te materye bawełniane czarne, y białe, kilka sztuk sukna szkarłatu, koral, bursztyn żołty, żelazo w szynach, kotły miedziane, cukier, gorzałka, korzenie, naczynia, y kilka sztuk monety srebrney, pod stęplem Holenderskim. HarpeWróbHist 78. Sina do ciągnienia żołnierzami Armaty tam, gdzie konie albo woły nie zmogą. Niepoprawne zródło ***.

2. »obręcz koła wozu«: Co się tycze kół Y, same właśnie demonstrują swoje okowanie, ponieważ są skończone z ryfami, z hańtabami, z cybantami i szynami przebite. AquaPrax 126. Szyná wozowego koła/ [...] Canthus, ferrum quo rotae vinciuntur. [...] Vitus quo ambiuntur ligna rotarum [...]. Kn 1130. Grunt Rolny jest Piastá z ktorey wychodźi dwanaśćie Szpic; te otacza Obod/ złożony z sześci Dzwon/ y tyláż Szyn. KomDobrOrb 209. Działko spiżowe z herbem Podkowa, u tego na kołach nie masz szyn. InwŻółkGęb 118. V Kochana ia z Malikiem wespołezmy syny z koł poobłopowali. AktaMusz 25. Szyná. [...] 2) Rade-Schiene. [...] 2) bande, bandage, m. lien de fer qui couvre quelques jantes de roüe. [...] § szyna wozowego koła. T III 2284.