Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »rabunek, rozbój, łupiestwo«: Dalej nie o wmciów samych, idzie o bezpieczeństwo wmciów i zatrzymanie sławy i całości państw tych, o to, żeby za lekkim poważeniem na szarpaninę prętką zewsząd nie przyszli i pewnych nieprzyjaciół i niepewnych przyjaciół, gdzieby się tak nie bez korzyści szarpać je zeszło. AktaPozn I/1 250. Z czwartego kąta Brandeburczyk naszym rokoszom z tej miary barzo jest niechętny, że prawo jego na Prusy in disquisitionem przywodzą; on pan jest barzo możny i chcąc w tej szarpaninie zatrzymać się i ugruntować w prawie swym, rzuci się naostatek do ziemie pruskiej z pomocą króla duńskiego, szwagra swego, i innych książąt rześkich, powinnych swoich. CenzProgCz III 425. Gdy nieprzyiaćiel był rosproszony y strwożony/ iáko sie mowiło/ woyská żadnego nie było/ ktoreby iáką boiáźń y trwogę przyniosło/ wieść też przyszłá do Niemcow za Ren/ iż Eburony szárpáią/ á iż ieszcze ná tę szárpáninę wszystkich zwoływáią y iákoby strębuią. CezWargFranc 147. Ziachawszy potym z pola/ ná leżách o iákie Excessy/ iákie zbytki/ iákie szarpaniny? Confederacyą też záraz groźić trzebá Gdy záplata nie doydźie gotowa/ iákoby Wiele sprawili/ że w tym oboźie pobyli. Czy im ma wystarczyć/ żołd/ á oni swoy żywot Y zbytek zásadźili ná sámym łupiestwie? OpalKSat1650 88. [...] Zażął Szwed Wielkąpolskę, Brandeburczyk Prusy; Niemiec przypadł do ziemie, jako wilk na jagnię; Już mu się blejwas przejadł, pewnie soli pragnie; Jakoż miało-li by przyść do tej szarpaniny, Woli to zjeść z onym psem, co ma porwać iny. PotWoj1924 400. A Zołnierz nie máiąc pieniędzy/ rad tey occasiey/ bo znowu ná szárpáninę poydźie/ y owego co mu iuż poskąpiono/ vpomináć się będźie. FredKon 105. [...] dobrymi práwámi siedźi/ że i od nieprzyiaćielá/ i od swoich pokoy ma/ że w-niey Boska/ iáko potrzebá kwitnie chwałá/ że ukrzywdzona ubogich ludźi/ ná ludźiách możnych swego doyść może impotentia; wszytko to są ryby/ ktore w-te dwie wpadáią śiátki. To pewnie te śiatki żadney nigdy nie doznáią szárpániny? KaczyńKaz 279. Nie od głów, nie od łanów, nie od miejskich szosów, Alebyśmy ochotnie płacili od włosów. Teraz, w takim nierządzie, w takiej szarpaninie, Niechaj się sprawiedliwość dzieje, choć świat minie. PotFrasz3Kuk II 651. Brandeburczykowi po granice wielgopolskie i o Prusy, z Szwedami albo się zgodzi, albo na naszym theatrum digladiabit. Dom Rakuski choćby najświętsze miał intencyje przy takiej szarpaninie, od Krakowa sobie non deerit, bo każdy będzie wolał Polski część mieć armis quaesitam, niż całą wolnościami contra principes tutam. JemPam 307. Skarb J.K.M. i R.P. per protectiones indebitas et varias legibus zagęściły depactationes, violationes, aliasque licentias, jako i przez szarpaniny i przez rozboje kupców, wielkie w prowentach ponosi detrimentum, bo ani kupcy tantis oneribus sufficere mogą (ani handlu swego securitatem nie mając) towarów prowadzą, o co et vicini principes quaerulantur. AktaPoznZwierz I 905. [...] praeiudiciosa kładzie się abominabilis desolatio miast koronnych, per oppressiones et abusivas impositiones et extorsiones niesłusznych podatków, wygnanie z nich tak wielu kupców, rzemieślników i innych pożytek Rzpltej przynoszących ludzi, także zagęszczone nazbyt egzorbitancyje, dawanie protekcyj kupcom, Żydom, postanowienia i brania nowych myt, przedtem nigdy nie praktykowanych z srogimi depaktacyjami, wiolencyjami i szarpaninami tak dalece, że z tej przyczyny już prawie wszytkie upadły kommercyja, a co większa, vicini principes o agrawacyją swoich poddanych quaerulantur i odgrażają represaliis. PropKanRzecz 253. Skarb J.K. Mci i Rzpltej per protectiones indebitas et varias na prywatnych mytach, które się nullis concessis legibus zagęściły, depactationes, violentias aliasque licentias jako i przez szarpaniny i rozbojów kupców wielkie w prowentach ponosi detrimenta, bo ani kupcy tantis oneribus sufficere mogą, ani handlu swego securitatem nie mając towarów prowadzą, o co et vicini principes quaerulantur, aby zatem hi abusus tollantur, żeby commercia reflorescant i cale nie upadły, providere należy Rzpltej. InsOtwRzecz 266. A zatym takowe (iakom wyraził) na Seymikach przed Seymowych procedery są pełne grzechu; bo y z intencyi złościwych pochodzą, y złościwe akcye robią. Anoż Seymiki co ie teraz Gospodarskiemi zowią, ktore tylko na iedne wziątki y szarpaniny wymyślono. Bywaiąc na nich, zdało mi, się że w stodole kędy młucą, wieją, y do szpiklirza zboże znoszą, hałasu, tumultow narobią, á naco? oto żeby rozebrali publiczne podatki dochody, Czopowe, Szelężne, et alia Prowentow ubogich ludźi cięzarow genera. JabłSkrup 36. A masz z tego co publicum? Nic; tylko mądra Szlachta rozbiera: iusz tylko grzechu, ale absolute wstydu niemaią wtych szarpaninach, (iako ie X Kałuski zwał) paluszkowaniach: raczey za honor maią brać publiczne dochody. JabłSkrup 40. [...] po iedney kampanii te wyprawy zwiiać, ná drugą záraz záćiągać, y gdyby czás temu wystarczyć niemogł, y tá sámá niewygodá szukáć do wyprawy ludźi sposobnych do woyny, y posyłać ich ták dáleko, byłoby to ćiężey, niż przeyszłe przechody, y konsystencye woyská, w ktorym woysku y związku niebędźie szarpánin żadnych, kiedy punktualna płaca zasług nástąpi, y trwać będźie iáko teraz practicatum. RadzKwest 130. Szarpanina. [...] 2) Raub, Plünderung, Schinderen, Rapuse. [...] 2) pillage, m. pillerie, rançonnement, dépouillement. [...] 2) nieszczęśliwy kray gdźie ubogi szarpaninie możnieyszych podległy; dobra jego idą w szarpaninę. T III 2238-2239.

a) »gwałtowne przepychanie się z kimś«: Im się kto bárdźi spieszy/ tym nierychley skończy. Záwołasz czego/ bieży/ nic niewysłuchawszy Czego y po co/ spytasz/ áni wie coś wskazał. Gdy chcesz mieć Comedyą; poyrzy kiedy iedzą Iákie rwentes/ y iáki halas/ szarpaniná. Drugi miásto pieczeni/ trafi w rękę swego Towarzysza/ nusz załeb. Pan woła ćiszy tam/ Y będźie trochę ćiszey/ á potym záś wrzawa/ Smiechy/ nierząd iaki bydź w piekle powiadáią. OpalKSat1650 49. Jm. ks. biskup wileński kanoników i dziekanów całej diecezyjej wileńskiej sprowadziwszy tu kazał im obchodzić wszystkich ichmpp. senatorów, począwszy od ks. jm. kardynała, cum lachrymis iniuriam kościołów i plebanij swoich, z których expulsi przez żołnierza, że się i kielichy nie utrzymali w szarpaninie, opowiadając na potępienie z zawziętości swojej większe jmp. wojewody wileńskiego, na co trzeba ubolewać. SarPam 175.

2. »żer, pożywienie dla psów«: Szárpániná to co szárpáią / iáko śćierw pśia stráwá. [...] Praeda canum, [...] canibus data praeda [...] Psom dány łup / [...], szárpániná / do rozszárpánia żer. Kn 1101. Żer świni / wiéprzow dźikich. [...] v. Pasza. [...] v. Szárpániná. Kn 1419-1420. Szarpanina. 1) das Idger-Recht so den Hunden gegeben wird. [...] 1) le menu droit, curée, droit des chiens, forhus, fouaille qu'on donne aux chiens. [...] 1) szarpanina psom dana. T III 2238.