Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »część czego, kawałek«: A ze ta Sztuka ktorą zryby wyrzynaią iest okrągła y tak ią daią nastoł okrągło dla tego ią nazwano kolanem. PasPam 164. Pytałem y oto czemu na Huzno zapraszaią? czemu nie na głowę albo na skrzydło lub na piersi? Powiedział ze ta sztuka nay Smacznieysza iest w Łabędziu. Iam na to powiedział, że by iuż lepiey na Całego Łabędzia zapraszac nizeli na samo Huzno y unas dosyć tez iest smaku wkuprze tłustego kapłona. PasPam 164. Z naydowalismy włoszku rozne rzeczy y ia sąm z nalazłęm sprochniałych Sztuk kilka z trumny. PasPam 222v.

◼ Przenośnie: ◼ IoMSC Pan Margrabia Pienczowski ex bene placito wzią[ł] mi Substancyią, y prawie rzec mogę Relliquias nieprzesłuzoney do[o]statka na usłudze tey Rzptey sztuki chleba Oyczystey. PasPam 284. ◼ Odday wroc ubogim Ludziom krwawą pracą zabraną do gęby sztukę chleba y ostatnią prawie kroplę wyssaney krwie. PasPam 139v.

2. »podstęp, intryga; sztuczka«: Powiedano że on y w domu podpiwszy każe Muzyce grać a z mieczem rozne sztuki szermierskie wyrabia to przystępuiąc to od Stępiuąc y tak długo puki się nie zmorduie. PasPam 84. Przeczytay sobie iako się złe Consilia nadały podobnym tobie konsyliarzom y co ich za przewrotne potkały sztuki. PasPam 197. Teraz zas [...] podobno by się przykrzeysza widziała Bellandi Maniera [...] kiedy to Owe Petardy, one Bomby, owe kartace y tak wiele innych na zgubę mizernego Człowieka wymyslnych sztuk. [tu: sposób] PasPam 207. Uniego się wszystkiego nauczyła [wydra] y inszych sztuk. PasPam 252v.

3. »pojedynczy przedmiot, egzemplarz; osobnik«: Iedęn choc mu nic uderzył się o zięmię drugi począł go quidem trzezwic podnosić a potym go y rozbierać z Sukięn widząc to Turcy y do owego dali Ognia z kilku sztuk [broni]. PasPam 268v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ sztuka napuszysta »z niechęcią o zarozumiałym, hardym człowieku, pyszałku«: Przyszedłęm tedy dobrze podpiły y mowię do owego mazepy Czołęm Panie Assawuła On tez zaraz iako to była sztuka na puszysta odpowie Czołęm Panie Kapral z tey racyiey ze mię to Niemcy wartowali w Grodnie. PasPam 174v.

4. »element ozdobny«: [...] obywátele támeczni zwielką swą pilnośćią ná to przygotowáli/ áby ią [królową] znaywiętszą (iáko przynáleżáło) vczćiwośćią/ z okazániem niezwyczay ney Pompy ták wszátách/ koniách/ y woiennych Rynsztunkách/ iáko w stáwiániu Arcus Triumphales z rozmáitemi sztukámi y misterstwy budowne/ do Miástá swego przyięli. JudCerem A3v. Korona diamentowa, sztuk wielkich w niej 7, sztuczek mniejszych 8, InwKorGęb 110.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ lutenna sztuka »umiejętność gry na lutni«: Partesy twe osobnej są pełne nauki, Nie znajdziesz w nich na skrzypki i lutenne sztuki I nie śpiewasz więc między ziemiany swojemi, Tylko na sejmik be-fa albo na sejm be-mi [...]. MorszAUtwKuk 4. Ten szkolne nauki W Polszcze kiedy traktował, już lutenne sztuki Umiałswym polskim szermem, ciekawy w tej mierze, Znowu przysłuchawszy się włoskiej manjerze Przejął ją i niepłonne w tym czynił zawody, Żeby polską i włoską wraz ożenił mody. KorczWiz 9. ▲ sztuki młynne »rzemiosła wykorzystujące zasadę młynu, czyli poruszania elementów ścierających za pomocą siły wiatru lub wody«: Opisać tu trudno sztuk młynnych, jak są śliczne, ile gdy drut ciągną, piłki różnych gatunków, tokarnie, szlifiernie, wszystko to czynione wodą prawie niepojęcie. RadziwHDiar 66.