Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »gwałtowny atak, natarcie«: Autoritas koła poselskigo jakie szturmy, jakie na dyminucyją jej anszlaki na tym przeszłym sejmie odnosieła. AktaPozn I/1 286. Tyś basztą Dawidową tak mocną i twardą co i szturmem nasroższym stoisz zawsze hardą; Tyś Panienką i Matką razem godna Bogu. MiasKZbiór 46. Gdy tedy Elearowie niespodziewanie pod miasto przyszli, [...] co żywo do miasta uciekało, a osobliwie panowie wojacy, w żelaznych basztach, z ciężkiemi muszkietami, ktorych [...] niechcieli wpuścić panowie Opolanie, a owi też szturmem raczej dobywać się do miasta chcieli, aniżeli przed bramą od Polaczków być wysieczeni. DembPrzew 59. Dla rozerwania sił ich [Szwedów] a snadniejszego szańców postawienia, kazałem aparencyą szturmu uczynić, i z okrzykiem ze wszystkich stron pod zamek podpadać. RadziwKSprawy 160. Szturm/ szturmowánie. Oppugnatio. [...] Impetus. Kn 1124. Szturm do Zamku Wileńskiego nie nádał się [...] Drugą I. M. P. Woiewodá Wileński gotuie ággressyą: nádźieiá że prędko/ przy łásce Bożey/ szczęśliwiey się náda. MerkPol 136. Wiec miec kaze; do szturmu; wszytkie Apparaty Ogniste na przod kule. Petardy, drabiny. PotWoj 171. Ia mam Wiadomosci ze dopiero iutro Ostatniemi siłami Na Szturm do Lachowiec gotowali się. PasPam 91. Fortece zawoiowane Ewakowawszy [!] Iedne szturmem drugie przez Traktaty pobrawszy [...] Poszło Woysko do Związku. PasPam 119v. Turkow w Szturmie naginęło bardzo wiele. PasPam 247. Kiedy iuz krol z Woyskiem szedł od Tulna wten czas oni naypotęznieysze szturmy czynili. PasPam 260. Wtym szturmie ustrzelono nogę Lewą odwaznie stawaiącemu kawalerowi Franciszkowi z Brzezia Lanckoronskiemu. PasPam 269. Szwedzi po wytrzymanych kilku szturmach uciekli, wszytką porzuciwszy Amonicyą. HistBun 53. Weboniusz [...] szturmem do miasta sie ruszył, y owe dziwnie sporządzone Machiny, na kołach wielkich y mocnych misternie do nich przyprawionych, z armatami y strzelcami w nich osadzonemi przed Woyskiem swoim do Zamku prowadził. SzołHist 19v. Statum nostrum nayburżliwsze rewolucye nie naruszą, byle wszystko co go componit na takim fundamencie erigere, żeby od żadnych szturmow zachwiać się nie mogł. LeszczStGłos 61. Dobywanie fortec zawisło na porządnym oblężeniu fortecy, y skutecznym iey tak bombardowaniu, iako y attaku albo szturmie. BystrzInfPolem K1. Szturm, Szturmowanie. 1) Sturm, Bestürmung. [...] assaut. T III 2275.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ szturmem atakować: Turcy [...] po tym solennym święcie, generalnym szturmem, Wiedeń attakować mieli. RubJan Q3v. ▲ szturm generalny (sz. zm.): Szwedzi [..] uciekli do Fioniey spodziewaiąc się szturmu Generalnego w Sobotę rano. PasPam 72v. Turcy [...] po tym solennym święcie, generalnym szturmem, Wiedeń attakować mieli. RubJan Q3v. ▲ szturm wytrzymać »odeprzeć atak«: Szturm odbić/ wytrzymáć. Impetum alicuius propulsare, reprimere, reflectere, frangere. Kn 1124. Szturm wytrzymać. einen Sturm aushalten. soufrir, soutenir un assaut. T III 2275. ▲ szturm odbić »odeprzeć atak«: Szturm odbić/ wytrzymáć. Impetum alicuius propulsare, reprimere, reflectere, frangere. Kn 1124. ▲ wziąć szturmem co (sz. zm.) »zdobyć«: Panowie Hetmani nasi probowali sczęscia szturmem wziąć [obóz], omal maiąc armaty, nic nie sprawiwszy poniechac musieli. VorLetSkarb 267. Wziął Szturmem Toruń Szwed, [...] wały mieyskie popsuł in parte, i Baszty około Miasta mocne i misterne. OtwFDzieje 107.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Do szturmu chałástrę puszczáć. KnAd 548.

2. »burza, sztorm«: Omieszkaliśmy troche, że się barka na morze ruszyła, którą potem gonić musielismy małym batem na półmile w szturm nie mały, gdzieśmy potem z batnikami zażyli kłopotu o zapłatę. GawarDzien 147. Jakowemi więc Juno i Pallas zwykły niepogodami burzyć morze, takie na nas szturmy następowały. BorzNaw 135, marg.. Y coś zá nic miał przed tym Szturmy, bryki Teraz cię ládá potrwożą wietrzyki. Albowiem, kiedyś raz był przyszedł do mnie; Morze ták było zkołátáne, pomnie; Ze ieszcze gorzey choć teraz dość ziębi, Brykáło; á tyś nie dbáł ná to w głębi [z listu Hery do Leandra]. OvChrośRoz 302. ORAGE [...] Tempestus [...] Procella [...] NAWAŁNOSC fala burza. Burza wielka powstała ná powietrzu wicher szturm záwierucha. DanKolaDyk II, 315. Szturm, szturmowanie. [...] 2) Sturm, See-Sturm. [...] tempête; orage; m. tourmente. [...] w tym szturm przypadł, powstał gwałtowny. T III 2275.