Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »człowiek narodowości szwedzkiej; mieszkaniec Szwecji; żołnierz armii szwedzkiej«: PVsczáiąc po lewey ręce Estotilánte/ znáyduie się Groelándia co się rozumie z Niemiecká/ zielona ziemiá: Prouincia/ ktorą Orontius/ y Vopellius/ rozumieli złączoną być z Láppią/ y z NOwym świátem: lecz więcey ich piszą/ iż iest wyspá/ od Nowego świátá ná 200. mil/ á od Lápponow 160. y że też naprzod tám ośiedli Szwedowie. BotŁęczRel II 69. 22. [August.] Do Mołodeczna/ gdźie Kozak páná Stárosty Orszánskiego przybiegł/ dawáiąc znáć / że Skopin przybywszy Szwedom pogromionym przez pána Alexándrá Zborowskiego ná pomoc/ odwrot vczynił z temisz ludźmi/ y bez wieści zszedszy páná Zborowskiego z wygráney triumphuiący/ názbyt vbespieczone ták rozgromił/ że do obozu Dimitrowego (sam iednák zdrowo) vstapiċ musiał/ stráciwszy nieco ludźi swoich/ á ostatek vszli do zámeczku blizszego y tám iáko mogli bronili sie Szwedom szturmuiącym. BielDiar A. Nad to ieszcze zostáią Szwedowie/ Sássowie/ Brauncfikowie/ Lucbárczánie/ Pomorzánie/ Mekolburgczánie/ Xiążętá Zánhalni/ y insze Ziemice w domu pogotowiu/ kiedyby się co przydáło. ZrzenNowiny B3v. Zátym puścił ná nie okrutne Moskale/ ktorzy ich nie raz/ nie dwá/ o to/ że kościoły sprofánowali/ wyzábiiáli: puścił Szwedy/ ktorzy toż czynili. BirkEgz 33. Ale y wam Gotowie y Wándalowie teráznieyszy/ biádá (was Szwedy/ tak Fráncus zowie) wpádliście z zamorza wászego/ y wpádliście ná włości Kátholickie/ bráliście w niewolą Kápłany święte/ ich mieyscá stárożytne zásádziliście zboycámi dusz wászych/ bezecnymi Ministrami. BirkNagr 48-49. Szwéd/ Suecus. Szwedzká ziemiá. Suedia, Suecia. Kn 1127. Ieśli nie będzię chciał Krol Polski tráktować/ iáko zechcemy/ tedy przebrawszy polowę woyska/ wyszedszy też w pole bitwe mu damy/ áza też wygramy: może też nam Cesarz Turecki pomocy iako obiecał dáć/ ábo Szwedowie: áza też y Tátárow dostániemy/ á náostátek ieślibysmy tego ludu co iák mowię stráćili/ tedybysmy sie przecię z ostátkiem do czasu bronili aż posilek może przyść zkąd. NowinyMosk B. Awizy posyłam osobną pocztą. Szwedowie iusz w Morawie y blisko Wiednia. OpalKListy 134. Lubom mało ysam nie zginoł w Podkaniu odiednego Szweda atolim Iednak przy Łasce Bozey ytego sprzytnowszy drugiegom doiechał. PoczOdlPam 8. [...] przymknelismy sie [...] y zewszytkim obozem staneli Iusz wKurlandy[i] PodKałna Muyzą omil trzy odnitawy gdzietakze Vstawicznie wodzili Szwedow nawet sama Łotwa bonam zyczliwa naten czasbyła. PoczOdlPam 9. List drugi K.I.Mći w ktorym dziękuie Pánu Marszałkowi zá oderwánie Woyská Polskiego od Szwedow. LubJMan 11 marg. Precz Szwedzi i Francuzi precz Niemcy i Węgrzy, Bo sobie dziś Polacy postąpili mądrzej. PotWoj IXv. Czego postrzegszy Szwedzi, wzad cafáią, Y w rzeczy lepiey działa zátaczią. OblJasGór 90v. Cin tedy zaras zebys się Snádź Kiedy Nie chlubił, zes bił, zes mordował Szwedy. OblJasGór 126. Trzydzieści lat i więcej trwała wojna, kiedy Na Śląsku się o wiarę Niemcy bili z Szwedy [...]. PotFraszBrück II 380. Chlewiccy particulari odio za ochronionego Derszniaka tumult ná niego zrobili, że był Adherentem Szwedzkim (lubo Szwedzi Lipskiego, y Lipski Szwedow, gorzy bissa nienawidził) udali. JabłSkrup 30. Tegoż Przyiołem powtornie z Zono Pa[na] Brigadona Na Namiesnikowstwo do Iłg folwarku natione Szweda a Kurowskiego Macieia Alienowałem dawnego ktory był w Iłgach. SapADiar 137. Partykularnie iednák Szwedzka Prowincya Schonen albo Schonia, to iest piękná Kráina od Rzymianow była SCANDIA nazwána, ktorá onych czasow bydź musiała bardzo obszerná, kiedy Helleviones Nacya 500. Populos pod sobą maiąca tam mieszkałá teste Plinio; zkąd iáko z konia Trojańskiego niezwyciężeni Bellatorowie na postrách , ruinę y osadzenie innych kráiow, wyszli Normannowie, Wandálowie, Gottowie, Westro‑Gottowie, y Szwedzi. ChmielAteny II 256. W tey wierze trwáiąc przez lat 140. wpadłá w bałwochwalstwo, lecz znowu Olaus Skotkonung Szwedow y Gotow Krol około Roku 1000. przez S. Sigfrida y przez cud dźiecięcia w Hostyi pod czas elewácyi, gdy tenże Sigfridus celebrował pokazánego, z całym Państwem swoim swoim [!] Wiarę CHRYSTUSOWą przyiął. ChmielAteny II 260. Trzeci tryumf odniosł, ze Szweda Károla Gustawá, ktory Roku 1655. Pakta złámawszy, in turbido innych Polskich woien chcąc piscari wszedł do Polski, y Poznań, Wárszawę y Krákow wźiął był. ChmielAteny II 358. Co ieſt Aryańska Herezya? wyexplikowáłem tráktuiąc o Herezyach, tu in Opere meo, Więcey o nich y o Szwedach masz w Peregrynancie. ChmielAteny II 697. Moskwa Ruś podbiła, z Szwedami się zniosła, na Lachow y na Litwę uderzyła, á Polskę opanował Szwed. ChmielAteny IV 18. Roku 1668 Jan Kazimierz uspokoiwszy woynę z Kozakami. Moskwą, Szwedami, Węgrami, Domową z Lubomirskim, dał Przywiley Unitom, aby po ześciu Disunitow, Archiepiskopiy, Episkopiy, Archimandryi byli Possessores Unici z dawnych Praw y Prerogatyw swoich obserwancyą. ChmielAteny IV 22. Szwed, m. ein Schwede. un Suedois. T III 2370.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ rodowity Szwed: 1mo Arferd Hrabia Witemberg Wodz Szwedzki y naywyzszy Marszałek, z Oxentsterem pospołu zamknionym z inszemi znakomitszemi officerami y Żołnierzami swemi wynidą wolno z miasta y poydą sobie gdzie chcą ale tylko sami rodowici Szwedzi [...]. HistBun 41.

◼ Przenośnie: ◼ Nie wszystkim za granice w obce horyzony Trzeba kogo przynajmniej w domu do obrony, Gdzieby jako z egiptskich piramid wysokich, Latarnie Neronowej i Argów stookich, Dochodziły potrzebne ojczyzny przestrogi: Co Szwed myśli, co Wejmar. TwarSRytTur 77.

2.zbior. »wojsko szwedzkie«: Azá nielepiey pátrzáć ná to scérze Ze przeciw paktom Szwed złąmał [!] przymierze. Ktore z okładęm ieszcze przez trzy látá Miáł známi trzymáć zá pokoięm Swiáta: I takze iego my podlegáć mąmy Tym gwałtom; prze Bog, niech tego nieznąmy. OblJasGór 8v. Iednak Krol Seym złozył na ktorym to staneło, żeby Wielkopolanie z swoim pospolitym Ruszeniem od Szweda Oyczyznę bronili. HistBun 33. Dopieroż gdy Sapieha Chorąży Litewski zniozszy pod Węgrowem Graffa Magnusa złączył się z Czarneckim gdzie iuż maiąc w kupie woyska na 10 Tysięcy zaszli Szwedowi z przodu drogę. HistBun 38v. Mysląc iednak y tam że Szwed za nim maszeruie, rzucił Się w bok Czarnecki ku Płockowi. HistBun 45. Szwed pod Frydryzodem potężnie zbił Duńczyka, zabrawszy mu sto Harmat. HistBun 49. Miasto Krakow zawczasu pochowali byli w Ziemię swoie armaty, a tak Szwed niewiedząc o nich ośmi tylko Mieyskich burzących armat wziął, które stały w Floryańskiey Bramie, i Mikołayskiej Forcie. OtwFDzieje 94. Wrzucił Szwed w Miasto Kilka tysięcy Bombow, ktoremi wiele popalił. OtwFDzieje 106. Moskwa Ruś podbiła, z Szwedami się zniosła, na Lachow y na Litwę uderzyła, á Polskę opanował Szwed. Krol Jan Kazimierz uszedł na Sląsk z Zoną y z swoiemi. Przecież Polacy Szweda y Brandeburczyka wypędzaią: Moskwa Pakta pokoiu z Polakami zawiera: ale Rakocy z Szwedem Polskę osiadł; Krol się Kazimierz znowu zbliżył do Oyczyzny. Wlot dane posiłki od Cesarza, Rakocego z Polski samą furią wystraszyły, á Szweda Duńczyk, Państwo iego naieżdzaiący. ChmielAteny IV 18. Pakta ze Szwedem nastąpiły Oliwskie, Roku 1660. ChmielAteny IV 19.