Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: lp M. szyja; D. szyje; B. szyję; Ms. szyjej // szyi; ~ lm M. szyje; B. szyje

Znaczenia:

1. »część ciała łącząca głowę z tułowiem«: Gdy ná nas iáki áffekt/ ábo namiętność ma przypáść; pierwey się nam iaka rzecz nágadza/ ktora nas porusza: Náprzykład/ krzywdá ábo co takowe[g]o insze[g]o/ tá gdy będzie/ rusza władze smysłow ktore poznawaią/ że krzywdá iest: potym iaka krzywda: oż niesie zá sobą złe/ abo dobre/ vciechę/ abo bol; ktorą poznawszy/ dopiero się wzrusza chęć vchronienia się złego/ abo ćwiczenia się dobrego: w ktory[m] wzruszeniu duchy w ciele mienią się/ ktore są subtelniuchną krwią ciała/ a zá tákim duchow mienieniem/ bárwiczká ná ciele mieni się też rozmáicie/ iáko w gniewie szyiá y twarz się zá czerwieni/ y iskry w oczach świecą się/ kozieł rogi ná czele stáwia. etc. W boiáźni zaś blednieie człowiek/ drży/ zębami tupa. etc. PetrSEt 132. Perły na szyjej, dyament na czele [...] Strój po francusku drogo bryzowany [u kobiety z miasta]. NiebAnBad 260. Wtenczas więc nie tak chmiel okręca tyki, Nie tak ściskają bluszczowe patyki Buki, jako-ć ja uobłapiam szyję I jako ust twych do woli zażyję. MorszAUtwKuk 271. Woiewoda wprzod w wodę Pułki za nim [...] kozdy za kołmierz zatchnąwszy Pistolety a ładownicę uwiązawszy u Szyie. PasPam 61v. Jeżeli chcesz palić abo sparzyć ręce czyie bez ognia, y uchronić się aretyki, abo suchot, weś kamień, ktory się zowie Feripendanus, ktory iest żołtego koloru. [...]. Ten tedy zawieszony na szyi czyiey leczy aretykę. AlbSekr 242-243.

2.przen. »głowa, życie«: Burmistrzom szyie pospadaią za ten kontempt y Nieposłuszenstwo krolowi Panu. PasPam 167v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ ściąć szyję komu: Samać się prawi Hetmanie wydawam, Ze Luceiusa brata mego kryię; I będę kryła, z tym ci się przyznawam Dotąd, asz każesz sciąć obiema szyię. ChrośKon 184. Pragnieniem życia sąsmy uwiedzeni, Ze nasz Przyiaciel w kaydany się dostał, Tosz wziąwszy z sobą z namiotowey sieńi Pindara; ktory przy nim się był został, Odtąd iak Crassa; Parthowie wycieni; Szyię mu, żeby sciąć ią lepiey sprostał, Wyciągnął; ale kiedy się on wzdraga, Czemusz mię, rzecze ręka twa nie smaga? ChrośKon 260.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ szyję ucinać komuś: Cesarzow Rzymskich wielkie owe dzieła Konstantynowa smierc Iak oszpeciła Tam tym iak Bogom chonory dawano Temu na progu Szyię ucinano. PasPam 110. ◆ szyję uciąć komuś: PasPam 91v. ◆ ledwie szyje nie złamać: