Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: bezok. trafić; ~ cz. prze. lp m 1. os. trafiłem; 3. os. trafił; lm nmos 3. os. trafiły; ~ cz. przy. pr. lp 3. os. trafi; ~ tr. przyp. lp m 3. os. trafiłby; ~ im. uprz. trafiwszy

Etymologia: <niem. treffen>

Znaczenia:

1. »przybywszy zastać co, przybyć w porze czego«: Cos my mieli trafic na Jutrznią tosmy y Mszey niesłuchali przed Niesporęm przyiechawszy. PasPam 67. Zaraz tedy od trzech kroli wywozilismy tam zboza [...] alem trafił na Lata Bardzo Tanie. PasPam 226v. Skoczyłęm do Sąndomirzanow ktorzy nayblizey nas Stali az tam trafiłęm natę Materyią że zyczą sobie [króla] de Sangvine Gentis. PasPam 232v. Trafiłęm na Załobę po Matce moiey kochaney. PasPam 245.

2. »znaleźć drogę dokąd, umieć dostać się, dojść gdzie«: Niekozdy by trafił do Domu gdy by Się doStało przegrac. PasPam 73. Oni na nas narzekaią [...] My zas na nich ze nąm Zony ich w Obozie chleb ziadaią Os Sunęlis my się tedy od nich trzema Milami y tam postaremu trafiły lubo tak iuz nie często. PasPam 73. I tęn ktocię na tę godność [...] wyprowadzał. Choc by nic nadto nie zgrzeszył niewiem iako do Nieba Trafi. PasPam 196-196v.

3. »natknąć się na co a. na kogo«: Iedęn Szwadron Husarskiey Chorągwie Czarnieckiego y Pancerna Chorągiew zanim [...] trafił na iakąs tez Słabą Scianę co się bali oBrzuchy rozstępowali się im. PasPam 107-107v. Przeszed [szwadron] przez wszystkie szyki Nieprzyiacielskie tak iako Swidręm Wierciał prawie nic nie skruszywszy kopiy y trafił directe na to mieysce co była [było] iako broma między owemi Hulaygorodami ktorym mieyscem szyki wyprowadzono wpole. PasPam 107v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ trafić do celu »strzelając, bijąc osiągnąć zamierzony punkt«: Tráfił do celu / ábo w cel. KnAd 1169. ▲ trafić w cel (sz. zm.) »strzelając, bijąc osiągnąć zamierzony punkt«: Będzie wszytkie sztuki znał wszytkie ich fortele I sprawi ze nie trafią w oznaczone czele. ArKochOrl 27. Tráfił do celu / ábo w cel. KnAd 1169. Trafiam w czel Metam attnigo. SłowPolŁac 86. "Patrzcież, że w tej chwili W cel zaraz trafię!" - To mówiąc wymierzy w czapkę i prosto w nię grotem uderzy. BorzNaw 161. ▲ cel trafić »strzelając, bijąc osiągnąć zamierzony punkt«: On wprawdzie dáleki cel dardą tráfić umiał/ Z ciągnieniem iednák łuku lepiey się rozumiał. OvOtwWPrzem 181.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ trafić kogoś gdzie boli »celnie komuś przymówić«: Tknął-em go w sedno. Tráfiłem gdzié boli. Poczuł. KnAd 1161. ◆ komu w romel trafić, komu w rumel trafić (sz. zm.), trafić na rumel »trafić w sam raz, w sedno; trafić w samą porę«: Tráfił mu w Rumel. RysProv XV, 7. Okazyja i op[p]ortunitas są to dwie siestrze, jedna bez drugiej być nie może. Op[p]ortunitas po polsku jest sposobne zażycie okazyjej - i to jest, co owo mówią, w rumel trafić. LubSArtDąb 13. Właśnie mu [Tobiaszowi] w rumel trafił i wygodził Anioł tą mową - i rad bez pochyby, Nie długo bawiąc wnet się na to zgodził. LubSTobPol 158-159. Własnie mu [Antonowi] w rumel fortuna trafiła Bliskiego Krola sposobiąc do ligi, Bo iazdy strzelcow przybyło mu siła Przez te tractaty z Medem, y obligi. ChrośKon 471. [...] Izmaelici zapłacą go tuszę A my krwie bratniey nie bierzmy na Duszę Własnie im w rumel trafił swoią radą. ChrośJóz1698 I 57. Klaśnie rękami winiarz: Toć w rumel trafiła, To to takich dzieweczek słuchać jest rzecz miła! TrembWierszeWir II 302. [...] TOUCHER [...] *Vous avez touché le point. Rem acu tetigisti. *Trafiłeś w rumel [...]. DanKolaDyk II, 543. [...] Izmaelici zapłacą go tuszę A my krwie bratniey nie bierzmy na Duszę Własnie im w romel trafił swoią radą. ChrośJóz1745 B5v. Rumel. 1) Rummel-Picket. 2) der Rummel. 1) piquet, un jeu de cartes. 2) ronfle, les points au piquet. trafił na (w) rumel. er kam in den Wurf. il est bien venu comme un chien dans le jeu des quilles. T III 1940.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● od przysł.: Nie trafiłeś na dudka, znajdź sobie błazna. Nié tráfiłéś ná dudká. Naydzi sobié błazna. KnAd 668. ● Tráfił podlé celu. sążen od celu. KnAd 1169. ● Wenn ein Narr einem Irrthum entgehet/ jednego Błędu uchodząc Głupi, geräth er in den andern/ tráfi w drugi. ErnHand 227.