Słownik XVII wieku

Słowniki:
SWil, SW, SJP notują
SStp, SXVI, Kn, T, L nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1609

Formy: lp M. tropik; D. tropiku; C. tropikowi; B. uż. nżyw. tropik; N. tropikiem; ~ lm M. uż. nosob. tropiki; B. uż. nosob. tropiki; N. tropikami

Etymologia: <łac. tropicus, z gr. tropikos>

Znaczenia:

astr. »koło przeprowadzone myślą na niebie lub na powierzchni ziemi równoległe do równika i oddalone od niego o ok. 23,5 stopnia; zwrotnik«: Tropiki záś názywamy dwá Circuły/ tákże myślą postáwione ná niebie/ ktoremi się grániczy bieg własny słoneczny: á názywáią ie Tropici; bo gdy słońce przyidźie do nich/ wráca się záś názad/ dáley niepostępuiąc. BotŁęczRel I 265. Ta Wyspá iest ná Wschod Kaffaryi, y Zanguebaru pod Tropikiem Kaprykornu, częścią in żoná torrida, częścią w srednim powietrzu położoná, między 11. y 26. grádusem szerokośći Południowey, y między 72. y 81. długosci [...]. ŁubŚwiat 633. W kraiu podsłonecznym między Ekwatorem y kresami słońca abo tropikami, sfera iest ukośna, dni nocom nie rowne, oprocz podczas onych porownania to iest dnia 21 Marca y 23 Września, słońce dwa razy w roku stawa pod głowami, a raz tylko pod samym kresem swoim [...]. WyrwGeog 70. Są te mieysca, ktore z iedney strony zamykaią się Cyrkułem odwrotnym, czyli Tropikiem; a z drugiey Cyrkułem Biegunowym: a to tak ku Połnocy idąc od Aequatora, iako ku Południowi od tegoż zniżaiąc się Aequatora. SzybAtlas 16. [...] y tak zobaczysz na globie ziemnym dwa Pole perpendykularnie leżące nad Polami świata: iako też, Cyrkuły Polarne, dwa Tropiki, y tym podobnie inne. SzybAtlas 260. Na wszystkich mieyscach położonych między Ekwatorem y Polem pułnocnym długie dni a małe nocy przypadaią zawsze w ten czas, kiedy słońce iest nachylone ku pułnocy, to iest ku Tropikowi Cancri; naykrotsze zaś dni, a długie nocy w ten czas, kiedy słońce nachylone iest ku południowi, czyli Tropikowi Capricorni. ŁadSGramGeo_I 30. [...] na koniec gdy Ziemia wchodzi w pierwszy gradus Koziorożca, promień słoneczny ze środka słońca do środka Ziemi przechodzi przez tropik Ziemski raka, słońce na ow czas zdaie się przechodzić, przez tenże tropik, y to iest początek lata. SiekKraj 50. [...] gdy Ziemia iest w początku raka, linia myslą prowadzona od środka słońca przechodzi tropik Ziemski Kozioroźca, a zatym słońce musi się pokazować za tym tropikiem. y to iest początek Zimy [...]. SiekKraj 50. Rozumieli, że pod Sferą gorącą, pod linią aż do Tropiku ludzie nie mieszkaią dla wielkiego gorąca; resztę zaś świata nazywali umiarkowaną, gdzie ludzie mieszkać mogą. RobJezHist 5.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ tropik Raka »zwrotnik półkuli północnej; zwrotnik Raka«: Drugą rzeczą nie mniey należystą przechodźi násze niebo onych/ iż słońce v nas świeći (iáko to pokázuią AEquinoctia y Solstitia) przez śiedm dni w roku (á podobno ieszcze y więcey) będąc ku Tropikowi Ráká/ więcey/ á niż ku Tropikowi Capricornu. BotŁęczRel I 268. ▲ tropik Koziorożca »zwrotnik półkuli południowej; zwrotnik Koziorożca«: TROPIKI są Cyrkuły mnieysze, ieden Raka, tak nazwany, bo przez ten znak przechodzi; r. s. a drugi Tropik Koziorożca, bo przez znak Koziorożca ciągnie się: obydwa od Equatora oddalaią się na 23 gradusow y 29 minut [...]. SzybAtlas 259.

◼ Przenośnie: ◼ Reformowány záś Seráficznego Pátryárchy Zakon, náśláduiąc Zimowego solstitium, przez wrodzoną pokorę do ostátniego uniżywszy się tropiku, idźie w wyższe świątobliwośći stopnie, Ibunt de virtute in virtutem, wzmaga się w większą doskonáłośći świátłość, justorum semita quasi lux, crescit in diem perfectum. StaniewKor B.