Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1612

Formy: cz. ter. lp 1. os. umiem; 2. os. umiesz; 3. os. umie; lm 1. os. umiemy; 3. os. umieją; ~ cz. prze. lp m 1. os. umiałem; 2. os. umiałeś; 3. os. umiał; lm mos 1. os. umieliśmy; 3. os. umieli; nmos 3. os. umiały; ~ cz. przy. złoż. lp m 1. os. będę umiał; 2. os. będziesz umiał; ~ tr. przyp. lp m 1. os. umiałbym; 3. os. umiałby; ~ tr. przyp. prze. lp m 3. os. umiałby był

Znaczenia:

1. »potrafić«: Ludzie okrętni umieją pływać bardzo. PasPam 70. Słow nigdy swoich za przeć się nie umięm. PasPam 136. Com tedy mowił to y teraz mowią [...] że się kozdemu w [...] urodzeniu sobie rownemu upomnieć będę umiał. PasPam 136. Siedziałęm tez na takiem [koniu] ktoremu kałmuckie y Astrachanskie Uciekac nieumiały. PasPam 149. Umiał tęn Wodz swoię tak akkommodowac rękę że nigdy na karanie nie zarobiła. PasPam 205v-206. Ia o ciebie się nie frasuię będziesz umiał sobie znim postąpić. PasPam 222. Ale uwazaycie iako to iest Infamia y obelga Narodu kiedys my Ludzie bez Serca. [...] Po seymikach po kołach Generalnych siła mowięmy, hałassy robiemy, a kiedy przyidzie do czego to nieumięmy nić. PasPam 239v. Są insi co im P.Bog tego niedał że by umieli zazyc nauki Lubo iey maią dosyć. PasPam 249v.

2. »znać«: Przy oddawaniu piniędzy y o tym tez Tłomaczu powiedzieli co zas potym donieslo się y do Woiewody [...] M Panie Pułkowniku Mam tu Towarzysz w Woysku co wszelkie umie Ięzyki ale Condicionaliter trzeba mu w przod postawic kubek Spory srebrny abitemi talarami napełniony To on zaraz gotow przemowić iakim komu potrzeba Ięzykiem [...]odtąd Talary w Woysku nazywano interpretes. PasPam 64. Ieden nasz Towarzysz umiał exprimere [wyrazić] mowę Moskiewską [...] Pyta niemasz tu Lachow. PasPam 98.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ umieć co na pamięć (sz. zm.): Weźmy z sobą dwie babie, Truchnę i Kromczonkę, Bo też ony na pamięć umieją koronkę. PerDziadGrzesz 410. Kiedy pili za zdrowie Carskie Tom ia owe Tytuły musiał wymieniać z karty [...] kiedy zas zazdrowie krola naszego to ie Sąm tylko Stolnik umiał na pamiec a wszyscy insi z karty czytali. Bo iak się wczym by naymniey omylisz to znowu wszystkie zaczynac trzeba choc bys iuz był u konca. PasPam 164v. ▲ umieć po łacinie: Aprzyiechawszt tam iako bym nieumiał połacinie po kazałęm assygnacyią kommissarską. PasPam 63. ▲ umieć po polsku: PasPam 76. ▲ umieć po włosku: Przyprowadzili iednego Co umiał po Włosku. PasPam 63.

3.przen. hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicjiDobrze otym Gonieniu iedna Szlachcianka w Siradzkięm Woiewodztwie krolowi powiedziała kiedy iey krzywdę wielką poczyniono y przyszła do Krola na Skargę krol Ukontentowawszy ią iakąs tam Largicyią mowi doniey przebaczcie Pani tak to Woyna umie. PasPam 198.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ umieć po polsku: Te listy czytali przynim Cesarscy y zas potym kto umiał po polsku pytali go de statu rerum. PasPam 76.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Ból milczeć nié umie/ ábo nié da. KnAd 41.