Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: bezok. upaść; ~ cz. prze. lp m 3. os. upadł; ż 3. os. upadła; n 3. os. upadło; lm nmos 3. os. upadły; ~ cz. zaprze. lp n 3. os. było upadło; ~ tr. przyp. lm nmos 3. os. upadłyby; ~ im. uprz. upadłszy

Znaczenia:

1. »doznać niepowodzenia, podupaść«: Gdy by iey Swywolne dziatki gospodarska razę, wyniszczyły Spizarnią [...] do dalszego wiktu upadły by sposoby. PasPam 116v. Z hukanemu a iuz prawienupadłemu Nieprzyiacielowi przyznać zwycieską rękę y przyiąc Iugum Servitutis [jarzmo niewoli]. PasPam 119v. Siłasz się obrazło tych Zelantow? Zeby mieli in necessitate [w potrzebie] radą y Substancyią podpierac iuz upadłą Oyczyznę. PasPam 133v. Na wieki upadłą osądzili bydz fortuną moię. PasPam 150v. Krolowa widząc zeby Impreza iey upadła in Promocione [w popieraniu] Francuza Gdy by Polak stanął Elektem tym bardziey Cooperabatur[zabiegała]. PasPam 191. Miał krol Woysko dosyc piekne ale coz wszystkie iego nadzieie upadły przez Śmierć Czarnieckiego. PasPam 197v. Krolowa [...] umarła Przez ktorey zescie wielki Filiar Francuzom upadł. PasPam 202.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ serce komuś upadło »ktoś stracił ducha, odwagę«: Tam tym Woyskom ktore były szczere motum [z Szeremetem] [...] serce upadło I to znacznie do Viktoryiey Czudnowskiey dopomogło. PasPam 100. Przyidzie tedy krol z Woyskiem nad owe Trupy zaraz Serce naszym upadło a wtym Turcy skoczą obces na naszych. PasPam 264v.

2. »wywrócić się, zwalić się«: Iakęm trzymał obuch wrękach. Tak go tez zaraz przezegnam wpiersi mocno upadł pod ławę. PasPam 155v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ upaść do nóg: Porwę się chcąc mu do Nog upaść. PasPam 279v. ◆ jeden na drugim upaść »zginąć«: Nieodstąpiemy się choć ieden na drugim upadł. PasPam 243v.

3. »spaść, zlecieć«: Zetrzęmy się z Sobą y ręka y Szabla upadła. PasPam 88v. Mnie Pan Bog zachował. Apodobno ztey racyiey zen sięschylił po pistolet na zięmię ktory mi upadł, z zapasia. PasPam 156. Sniegi upadły po kolano koniowi. PasPam 178v.

4. Dubium »popadł«: Ieden Szwedz [okręt] zniosł się był ze upadł między Olęderskie tak iako między [gwiazdy] miesiąc. PasPam 69.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ trupem upaść bladym: Iesli tesz ktory uciekł na domowesmieci Tu tu mu lepiey było trupem upaść bladem Nisz zyc Bogu obrzydłem y Swiatu szkaradem. PotWoj 18. ◆ cena upadła »coś znacznie potaniało«: Vpada cená/ vide Cena vpádłá. Kn 1192.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Nużby niebo vpádło/ y skowronki potłukło. RysProv IX, 10.

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1656-1688

Formy: bezok. upaść; ~ cz. przy. pr. lp 2. os. upasiesz

Znaczenia:

»upilnować na pastwisku«: Trzebasz to obiedwie oczy dobrze wytrzeszczać kto chce nalezycie Owieczki upaść y obchodzić się znimi Łaskawie. PasPam 196. Pewnie tak wielkiego stada nieupasiesz albo nadrugie oko musisz olsnąc. PasPam 196.