Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. nazwa osobowa »człowiek pochodzący z Węgier«: Czásu tey woyny/ przyiechał do Krolá Turecki Poseł/ á ten był vrodzony Węgrzyn/ ále poturczony/ był naprzod Lutrem/ potym Kalwinem/ Aryanem etc. náostátek Turczynem [...]. MirJon 18. Tedy Pan iego po Grecku do niego przemowił: A on tymże ięzykiem iemu odpowiedźiał/ iż wszyscy ktorzy byli przytym wielce sie dźiwowali. Był też w tym domu Węgrzyn y przywiedli go do niego; alić on z nim po Węgiersku mowi ták własnie iak aby sie tám vrodźił [...]. ZwierPrzykład 146. Przededniem Woysko wszytko násze tenże zamysł co przeszłey nocy ná Pogáństwo z Kozaki máiąc/ lecz iż trzey węgrzynow z pod Horągwie Páná Mośinskiego przedali się do Turkow/ y otym że ich nászy nocą nápáść mieli przestrzegli nieprzyiaćioł [...]. ZbigAdw B4v. Węgrzyn/ Pannonius. Hungarus. Kn 1234. Záchcą áby Iowisz ozłacał/ wprędce pokoiem ozłaca. Roskażą te[go Niebá Boszkowie/ áby Niebá krwáwy[m]/ żeláznym dzdżem ná nieprzyiaćioł lały/ áby z swych cekausow gromow dobyły/ áby wykrętnego Szwedá ogłuszyły; áby Węgrzyná postrászyły. WojszOr 33. I inszych co mężniejszych, co znaczniejszych wiele, Którzy dotąd o polskiej nie słychawszy sile, Kiedy chcą przed inszymi dokazować męstwa, Barzo wielka od naszych ręku padła gęstwa; Nie Węgrzyn tu, nie Niemiec, nie Arabin nagi, Inakszej na Polaków potrzeba uwagi. PotWoj1924 138. Złodziey, Węgrzyn Szalowy [szalony] Rakocy swierzbiała go skora tęskno go było z pokoiem. PasPam 52. „Chłopcze, przynieś Bibliją. Czytajże, Węgrzynie, Że piątek, kiedy ludzi Bóg stworzył, nie minie [...]. PotFrasz3Kuk II 575. Po rozpełzłym sejmie, wjeżdżał solenni pompa poseł cesarski Herdedi, węgrzyn rodem, biskup neutrecki. ZawiszaPam 357. Powiadaią o drugim Krolu, ięzyká naszego nierozumieiącym, pewnie o Ludwiku Węgrzynie, ktoremu gdy się skarżył Szlachćic ná ludźi iego [...]. RadzKwest 75. Roku 1135. przez zdradę Węgrzyna jednego Wiślica dobyta, od Ruśniaków zrabowana, i wiele Krwi Szlacheckiey rozlaney [...]. ŁubHist 20. Węgrzyn. 1) ein Hungar. [...] 1) un Hongrois. [...] § 1) słysz Węgrzynie [...]. T III 2507. Stanąłem na Wieniawie sławney Piwnicami, A gdym się o nowiny badał u Węgrzyna, Rzekł: żle się w Polszcze dzieie, iuż niechcą pić wina; Popsuł wszystko obyczay iakiś nowomodny, Przedtym winne bywały, dziś Trybunł wodny. Dopomagaliśmy Węgrzynowi przy flaszce wzdychać, a uprowidowani na drogę, wiechaliśmy w stołeczne Miasto Woiewodztwa Lubelskiego. KrasicOpis B2v. Można przyznać że Węgrzyni obfitą tu maią konsumpcyą na wino. MecRyw 31. Woysko to przeznaczone było, nie tylko na czynienie napaści w Morawie i wybieranie z tey Prowincyi nałożonych podatków, ale nadto na bronienie Szląska przeciwko napaściom Węgrzynów. LavGirtŻycie 116. Narody, poznawać trzeba w samym ich siedliskuc Gdyby kto o Węgierskim chciał sądzić Narodzie po nie któryh Węgrzynach, których w Warszawie widział; takby nie dokładne o nim powziął mniemanie, iak o charakterze Narodowym Polaków, gdyby o nim swe zdanie po tych, co widział w Paryżu, chciał stanowić. BretOdp 2. Kray którykolwiek się złączy z Węgrami, ich Konstytucyi poddać iest obowiązany. Uczyniż to Polak? podobnali, aby Polak został Węgrzynem? Będziecie się potym opieki naszey wstydzili, odmienicie podobno stroy i obyczaie, i nas Republikantów pawem waszym Kraiowym od wszelkiego, z wami zwiążku wyłączycie, bo przestaniecie bydź Polakami zostawszy Węgrzynami. BretOdp 2v. Siędziesz za stół w jakie święto. Aż tu stawią szklanki kręto: Tobie z miodem, innym z winem, Jakbyś się rodził Rusinem. A inni Węgrzynami! MelScholBar II 756.

2. »służący, hajduk ubrany w strój węgierski, najczęściej pochodzący z Węgier«: Gdy go iego Heyducy z zamku przyniesli [...] Spytał swego węgrzyna kochanego Andryś co tez tam między wami słychać o naszym Seymie, Powie Węgrzyn Ot Miłostywy Pane [...] wsi Heyducy [...] howoryli ot tomu byto Panu Korolem Polskim. PasPam 188. Że była i uroda po temu, i mina, Przyjąłem za hajduka na łogosz Węgrzyna. PotFrasz3Kuk II 631. NB. W.[...] excess stał się, bo się pan młody rozgniewany i zirrytowany na pewne osoby pomścił się na swoim węgrzynie, ante actum matrimonii obciąwszy[...] go... ZawiszaPam 45.

3. »rodzaj napoju alkoholowego, wino węgierskie«: Najdzie w piwnicy węgrzyna, Chmiel wystały; do komina Niech przykładają A w dudy grają. SzlichWierszeWir I 169. Nuż piwa, wina, miodu — nie mam małmazyjej, Tego-m roku nie jeździł po nię do Kandyjej. Ale chmiel nasz wystały i węgrzyn łagodny Jest znacznego wszytkich nas przywitania godny. Nie wadzi mu gęby dać, komu parno będzie, Tego wnetże za zdrowie dzban pełen dojedzie. MorszHSumBar I 256. Co czynią panowie? Piją, nieradzą, piją/ bárdźi o Węgrzynie Myśląc/ niżli Oyczyznie. Z tąd pijana rada Y sprawa też pijana. OpalKSat1650 119. Skoro tedy urząd swą powinność odprawi, Piątek był, szczyrymi stół śledziami zastawi, I co tylko w Krakowie mógł dostać ryb słonych, Chcąc sąsiada nachylić, karmi gości onych. Dopieroż kiedy przyszło pragę owę gasić, Beczka bokami robi, lecz się trudno kwasić, Chociaż sztuki postrzeże, węgrzyna nie skąpi [...]. PotFrasz2Kuk II 396. Nakoniec jeżeli masz dostatek pieniędzy, Djabła się masz przeciwić lichej pieszej nędzy, Każ wbrod dawać węgrzyna owego z Tokaju, Zwłaszcza de uva passa lepszego rodzaju [...]. ZbierDrużWir I 104. Pod cżas zażywania tego konfektu żadnych lekarstw na poty y purgans brać nie trźeba; lepiey wypić szklankę dobrego węgrzyna, albo Francuza mianowićie z początku Kwartanny; bo w dalszym czaśie wino szkodliwe. BeimJelMed 158. Węgrzyn. [...] 2) hungarischer Wein. [...] 2) du vin d'Hongrie. § [...] *2) dobrego Węgrzyna (Węgierskiego wina) zażywać; bardziej o Węgrzynie niźli oyczyznie myśli. T III 2507. Słodka to chwila, gdy łyknę Węgrzyna, W miłym przyiacioł podweselon gronie. KniaźErot 51. Jest to miluchna kobicina, wielbicielka węgrzyna, a miłośnica miodu [...]. ZabłFBalik 60. I teraz ieszcze, Mości Dobrodzieiu, pełną ma zawsze piwnicę starego Węgrzyna. MolierBogusWSzk 36. Bywa, że w święto sobie podochocisz, I czoło starym Węgrzynem zapocisz, Skro[!] Prebendarz do Dorotki ma się, Ty ściskasz Kasię. BykWiecz 42.