Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1618

Formy: lp M. włos; D. włosa; C. włosowi; B. uż. nżyw. włos; N. włosem; Ms. włosie; ~ lm M. uż. nosob. włosy; D. włosów; C. włosom; B. uż. nosob. włosy; włosy; N. włosami; włosmi; Ms. włosach

Znaczenia:

»cienkie, zrogowaciałe włókno pokrywające skórę ssaka«: Aże ow Papież vstánowił/ áby Kápłani włosow nie rośćili: Drugi/ áby z przymieszáną solą byłá święcona wodá: Trzeći/ áby Láikowie ołtarzowego naczynia nie tykáli sie: SmotApol 185. Oczy są ogień, czoło jest zwierciadłem, Włos złotem, perłą ząb, płeć mlekiem zsiadłem, Usta koralem, purpurą jagody, Póki mi, panno, dotrzymujesz zgody. MorszAUtwKuk 64. Był wszysthek długimi tak iak niedzwiedz obrosły włosami. PasPam 176. Z ogoná włoś wyrwáć, á korzeń mu wkręćić pomoc nieomylna. HaurEk 50. Kto, że nie wspomnię starszych Adamow, Samsonow, Od niewiast oszukanych mądrych Salomonow, Kto mężnego Alcyda tak umiał uchodzić, Że się w jego walecznej ręce mogło zgodzić Przy okrutnej buławie wrzeciono strugane A mitra kryła włosy uperfumowane? MorszZWierszeWir I 382. ...bo się iuz mało o włoś y te traktaty nie zerwały HistBun 15v. Żona Samsonowi włosy strzyże, w ramkach wyzłacanych, sub No 101. ZamLaszGęb 76.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ włos komuś z głowy nie spadnie »nie stanie się komuś nic złego, nie dozna ktoś żadnej krzywdy«: Y Włos y zgłowy niespadnie bez woli Bozey. PasPam 53v. Tu tobie y włos zgłowy niespadnie. PasPam 77. ◆ jak wiela na głowie włosów »bardzo, dużo, mnóstwo«: Siła razy chłopie tam był wmoiey Niebytnosci? Odpowiada że iak wiela na moiey głowie włosow. PasPam 177. ◆ o włos »o mało co, niemal«: Sąm Polanowski owłos nie zginął. PasPam 101v. ◆ zaciągać komuś kogoś za włosy »sprowadzać komuś kogoś niepożądanego«: Iedni na Swoie koło wodę ciągną drudzy usługą swoią inszym się akkomoduią aby przez to ditescant Oyczyznie gosci zaciągaiąc za włosy. PasPam 148v.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

◆ Związki frazeologiczne: ◆ od strachu włosy komuś wstają, od strachu włosy na kimś wstają »ktoś się boi«: [...] prawiła takie rzeczy ktore się tu nie wyrazają ze słuchającym włosy wstawały od strachu. HistŚwież 508. [...] od strachu włosy na mnie wstają [...]. T III 2176. ◆ ze strachu komuś włosy na głowie wstały »ktoś się przestraszył«: Nie beł żaden tak duży ani beł tak śmiały, Coby mu z strachu włosy na głowie nie wstały, Najsławniejsze gdy słyszał imię Rynaldowe [...]. ArKochOrlCz II 442. ◆ strach komuś zjeżył włosy na łbie »ktoś się przestraszył«: W bojaźni utopiony sam sztyrnik ubogi, A włosy mu strach zjeżył na łbie skrzydłonogi. ArKochOrlCz III 230.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kiedy Pánowie zá łeb chodzą/ tedy v poddánych włosy trzeszczą. RysProv VI, 3. Dla ládájákiey przyczynki zá łby chodzicie, ná pojedynki się wywabiacie. GdacPan 91.