W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 24.03.2022
WIDZIEĆ czas. ndk
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1605
Formy: bezok. widzieć; ~ cz. ter. lp 1. os. widzę; 2. os. widzisz; 3. os. widzi; lm 1. os. widzimy; widziemy; 2. os. widzicie; 3. os. widzą; ~ cz. prze. lp m 1. os. widziałem; 2. os. widziałeś; 3. os. widział; ż 1. os. widziałam; 3. os. widziała; n 3. os. widziało; lm mos 1. os. widzieliśmy; widzielichmy; 2. os. widzieliście; 3. os. widzieli; nmos 3. os. widziały; ~ tr. przyp. lp m 2. os. widziałbyś; lm mos 1. os. widzielibyśmy; ~ tr. przyp. prze. lp m 2. os. widziałbyś był; 3. os. widziałby był; ~ im. wsp. widząc; ~ im. uprz. widziawszy; ~ nieos. cz. prze. widziano
Znaczenia:
1. »postrzegać wzrokiem«: Więc mię z postaci, którą widzicie, nie sądźcie, Byłem coś grzeczniejszego. GrochWiersze 240. Widzielichmy snopie to ábo miotle w puł Polski zápaloną/ wiele dymu było y kwásu ná oczy wszytkiego Chrześciánstwá/ áż ná końcu fortissima veritas omnia vicit, a potwarz kędyś ná stronie wędzidło gryzie/ Sit nomen Domini benedictum. BirkSkar 25. [...] ktorekolwiek ciała widzielismy być zbyt wilgotne, takiesmy wysuszać vsiłowiali: a ktore były suche, tesmy w swey porze záchowáli. PetrSInst A4v. Widziałbyś tám beł [...] gwiżdżące Hidry/ świszczące Pitony TasKochGoff 78. [...] opowiadamy, jáko nápisano; Czego i oko nie widziáło/ y ucho nie słyszáło/ y ná serce ludzkie nie wstąpiło/ co nágotował Bog tym, ktorzy go miłują [...]. BG 1Kor 2, 9. Widziałby był człowiek ná ten czás/ że Anyoł tylko większą ma rádość ná twarz Bozką pátrząc/ z iáką tá Pánná radością wracáłá się do Klasztoru swego [...]. OkolNiebo 39. A gdy brała Habit zakonu Dominika ś. widziała obecną Krolową niebieską/ ktora bytnością swoią zdobiła y Akt ś. y intencyą potwierdzała. OkolNiebo 82. Przeglądały Cię nieba, abyssy czarności widziały, masz ten, Ziemio, WIZERUNK MIŁOŚCI. WieszczOgródGur 90. Widziałam, jako Dżwina na swym odzieniu modrym niosła z krwie Moskwicina szatę szkarłatem napojoną szczodrym. CorMorszACyd 3. Gładka dziewko, nie bez szkody Widzimy cud twej urody, Bo ona, choć nam jej nie każesz, skryto Rani serca, śliczna Melito. MorszAUtwKuk 297. Byliśmy w kościele al Domo, gdzie pierścień Naśw. Panny asservatur, ale klucz u 14 osob, nie widziałem. WojszDiar 105. Widziałbyś Poganskich aż do uprzykrzęnia Łbow od ciał oderznionych [...] Cosz iedwabnych Kaftanow: albo Koszul szytych Albo cienkich bawełnic z Zawoiow rozwitych Srebrnych y Złotych Asper, ktore Zołnierz swieży Karakaszow w iedwabne nawszywał odzieży. PotWoj 138. Gołemi mieyscami uciekał że by z Miasta Widziano że ku Obozowi idzie. PasPam 268v. Ezechielu, á widziałżeś ty kiedy Cherubiná? Nie widziałeś go oczymá temi powierzchownemi, oczymá ciálá, bo Cherubin Duchem iest, nie iest áni biały iáko śnieg, áni czarny iák sádze, áni rumiány iák rubin. MłodzKaz I, 53. Rozpiszą drugiego, iáko dobrze stawał w-bitwie, dobrze stawał; bo się áni przeciwko nieprzyiacielowi ruszył! ále zákupił sobie pioro, áby o niem grámoliło, á żołnierze dobrzy, nie widzieli go, chyba zá sobą, i czás wyda co to zá człowiek, modò videamus quid vos adjuvent, qui vobis laudes vendere consueverunt. MłodzKaz IV, 531-532. Zacheusz na figę. Chłopek nie wielki wzrostem, chociaż widzi ciżbę, Żeby krola przywitał, ciśnie się przez izbę, Ale uwiązł i tylko z daleka mu dygę Uczynił. Tu ktoś wyższy przez ramie mu figę Ukazawszy: gdy się guz sierdzi niesłychanie, Chcesz widzieć, Zacheuszu, pana, wleźże na nię. PotFraszBrück II 373. Z tego tedy Pietra raz zrzucił Wiatr deszkę ktora Tomaszowi Chwostkowicowi do Skoły na Nauke idącemu na Czmentarzu Konczem w palec wielki Nogi Vderziła, z kąd przybiegszy do Szkoły biegał od bolu nic nie mowiąc az widziawszy krew omdlał [...]. KomonDziej 139. Widząc w inszey barwie, bo w zakonney sukience poprzysiężonego sobie sługę, wiadomie się o niego bies iako o swego kusił. NiesKor II 214.
◆ Związki frazeologiczne: ◆ bibl. widzieć źdźbło w oku bliźniego, a w swoim oku nie widzieć belki »widzieć czyjeś drobne wady, a swoich wielkich nie dostrzegać«: A czemuż widzisz źdźblo w oku brátá twego/ á bálki ktora jest w oku twojem nie baczysz? BG Mt 7, 3. Postrzerzesz dzbła w blizniego oku a w swym własnym Srogiey balki nie widzisz. OpalKSat 103v.
● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● (war.) Czego oko nie widzi/ tego sercu nie żal. RysProv 16. Czégo oczy nié widzą/ tego sercu nié żal. KnAd 124. ● Dálékie rzéczy vpátruiemy/ á bliskich nié widziemy. KnAd 141.
2. »zdawać sobie sprawę z czegoś; rozumieć coś w jakiś sposób«: Numá Pompilius ktory czásu pokoiu Rzymskie Páństwo práwy opátrzył/ iż widział nie możną rzecz bydź/ áby się wszyscy mieli zgodzić ná iedno: postánowił áby to ważno było/ co więtsza część pospolstwá vrádzi. PetrSPolit II 167. Więc pobranie rzeczy i klejnotów, córce mojej od nieboszczyka danych, jeśliż to widzieliście być z ujmą skarbu waszego, pobrawszy je, przestać było na tym. NiemPam 105. Za laty widzę, że Argonautowie I sławniejszy, niż dawni, nowi Tyfizowie Od ostatnich zachodnich granic wyjeżdżają I niewiadome dotąd drogi odkrywają. ArKochOrlCz III 335. Adulteryum y Szalbierskie fochy Widzisz Mazepa iak to Handel Płochy Szpetnie łgać y kraść zostawszy szlachcicem [...]. PasPam 177v. Rozumiem że przy takim postánowieniu, widzielibysmy w propozycyi porządek, w deliberácyi rozsądek, w decyzyi łatwość, w exekucyi bespieczeństwo. LeszczStGłos 85.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ widzieć nie żart »widzieć, że sprawa jest poważna«: Widząc tedy nieżárt wodzowie czuli/ narodu oboygá żołnieystwo wyborne/ do broni sie y koni swych porwáli. PasŻoł Bij. Wśiada ná okręt lubo przyrodzoną naturze ludzkiey ćiekáwośćią lubo nienásyconym sławy nabyćia prágnieniem uwiedźiony Passagier/ odbiia się/ co tylko od brzegu podnoszą márynarze żagle/ dant carbasa ventris: biedźić się dopiero z-myslą nieborak poczyna/ widząc nie żart/ ckliwo na żołądku/ chwyta zazdrościwymi oczymá ubiegaiące lądy/ radby powroćił/ álbo ptakiem pod niebo wylećiał/ álbo rybą w głębokośći upłynął. PisMów II 20.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
WIDZĄCY
im. przym. czyn.
Formy: lp M. m widzący; n widzące; D. m widzącego; C. m widzącemu; N. m widzącym; lm M. mos widzący; C. widzącym
Znaczenia:
»taki, który widzi«: A ostátek spraw Sálomonowych/ pierwszych y ostátnich/ zápisano w Księgách Nátáná proroká/ y w proroctwie Achiaszá Sylonitczyká/ y w widzeniách Jáddy widzącego/ który prorokował przeciw Jeroboámowi/ Synowi Nábátowemu. BG 2Krn 9, 29. Miecz Carski a szyie nasze gotowismy za Dostoienstwo Krola Je[g]o M[oś]ci głowy Nasze położyc, ale nietylko Bogu widzącemu wszytkie rzeczy, lecz y wszytkiemu Swiatu wiadoma była by prawda Nasza y wasza przewrotnosc, za ktorą pewna pomsta Boza nad wami wisi. PiasRel 28v. Bo i ciż sami cudzoziemcy chociaż ich oczom officit nostra liberta, że jako chorzy z uprzykrzonego łóżka wzdychają widzący zdrowego, acz simulant i łyczkiem kiełbasę z Ezopową nazywają liszką, niemogą w pismiech swoich opuścić Bolesławów, Zygmuntów, Kazimierzów i Władysławow naszych. PotWoj IVv. My Szlachta przytomni na Seymie y Woiewodztwa widzące w klar, że na iedney materyi tyle rwie się Seymow, a Oyczyzna bez rady fatis et periculis exposita tak długo zostaie, czy nie chętnie do Konfederacyi przystąpiemy? KonSRoz 82.
▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wszystko widzący (sz. zm.): Lecz tayne oycoboystwo widzące wszystko wydało niebo. MikSil 185. Boć wierzę, áni ia wszystko widzący Argus, áni też Atlas samowładnący, ábym tam ná rámionách sam zátrzymał Polonum Orbem. DanOstSwada I, 11.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
WIDZĄCY
w funkcji rzeczownika
Formy:
Znaczenia:
1. »ten, który widzi«: Niéwidomy/ aliter niéwidzący/ vide Slépy. Kn 537. Notuy: że Monstrum ábo dziwowisko zowie się ztąd, że monstrat to iest pokázuie się widzącym y dziwuiącym się, bo wszyscy lubiemy pátrzyć ná dżiwowiská, dla podziwienia się [...]. AlbSekr 158.
2. »prorok«: (Przed tym w Izráelu ták mawiał káżdy/ gdy się szedł rádzić Bogá: chodźcie/ á pojdziemy áż do Widzącego: Bo ktorego dziś zowią Prorokiem/ tego przed tym názywano Widzącym.) BG 1Sm 9, 9.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

WIDZIANY, WIDZIAN
im. przym. bier.
Formy: odmiana złożona lp M. m widziany; ż widziana; n widziane; D. n widzianego; C. ż widzianej; B. ż widzianą; N. m widzianym // widzianem; lm M. mos widziani; nmos widziane; D. widzianych; ~ odmiana niezłożona lp M. m widzian
Znaczenia:
»taki, którego widać«: Roku 1527. Kometá strászny widzian: zá ktorą Turek ziemię Węgierską plądrował. ŻędzKom C2. Bo miłosc tak wzrok bierze y tak go przydaie Ze za rzecz niewidomą widzianą vdaie [...]. ArKochOrl 8. Tedy otworzony jest Kościoł Boży na niebie i widziána jest Skrzyniá przymierza jego w kościele jego. Y stáły się błyskawice/ y głosy/ y grzmienia/ y trzęsienia ziemi e/ y grad wielki. BG Ap 11, 19. Widzi [Febus u Dafne]/ á nie dosyć iest widzieć/ y rumiáne Vstá/ chwali ręce y pálce vkazáne/ Y rámioná/ y łokcie dáley zákasáne/ Niźli do połowice/ á iesli widziáne Ktore członki nie mogły w ten czás bydź od niego/ Ieszce ie sobie zá coś rozumie lepszego. OvOtwWPrzem 29. Przywieziono mnie tesz ter[az] z Torunia Kopersztychow Rubensowych ieszcze nie widzianych [nie]mało, ktore P. Wolzogen tamze dla mnie kupił. OpalKListy 48. [Stanisław Lubomirski] z łaski Bożey nie záwiodł Oyczyzny, dał odpor ciężkiey, y ledwie kiedy widziáney ábo słyszáney Nieprzyiácielá onego mocy [...]. LubJMan 5-6. Ztąd wierzyc ze Wodzowie, y Bozy Hetmani Swięte maią Anioły: ktorzy nie widziani Wtakowych raziech zdrowe dictuią im rady [...]. PotWoj 105. W nowym Testámencie Krystus Pan widzian był w długiey szácie opasány aż do piersi pásem. GdacPrzyd 70. Co też ták o inszych swoim sposobem rozumiey, to iest według wschodu słońcá ná horyzont ziemski, bo nie tę godzinę, ktora iest srzednia między nocą y dniem, názywamy dniem, ále dzień właśnie rozumie się, gdy słońce widziáne być może [...]. AlbSekr 281-282. [Rzeka] pod ziemię się kryie, Ze w niey zdraycá wszetecznych członkow nie umyie: Y dotąd niewidziánym ponikiem go porze? Aż nie tykána wnidzie w Syciliyskie morze. PotPocz 81. Sławna Eráfianius, Rzeká między Greki, Ktora dość trákt od swego, początku daleki, W Arkádziech uczyniwszy, wod zebránych brzemię, W otwártą ná kilká mil, nagle kryie ziemię Y znowu nie widziánem ták dáleko prądem, Wypadszy Argolickiem, w Morze wdada [!] lądem [...]. PotPocz 82. Mogliby oblegaiący [...] tak być zasłonieni od aproszowych szańcow, aby kopacze y aproszuiący się żołnierz niemogł być widziany z fortecy. BystrzInfPolem K4v. Nie dziwuie sie Grzegorz wielki Miásta owego [Jerozolimy] od Janá S. widzianego murom złotym [...] to tylko tam adoruie, że tam żadnego dobrego od brámy nie odepchną. DanOstSwada V, 7.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]

WIDZIEĆ
czas. niewł. ndk
Formy: cz. ter. widzieć; ~ cz. prze. widzieć było; ~ cz. przy. złoż. widzieć będzie
Znaczenia:
1. »można oglądać«: Pomkniem się do Assy [...], Gdzie w cieniu oliwnym/ Meczet widzieć y łaźnię z Aqueduktem dziwnym. TwarSLeg 51. Przez cáły tydniowy dekurs widzieć było wielką woynę miedzy obrzydłym y stárym kłamcą onym/ á miedzy pobożnym Oycem Zinowiusem/ o pácholęcia onego. KalCuda 258. Ale to dziwna ze nikogo od WM Pana niesłyszec, ani P. Boboleckiego widziec obiecanego. OpalKListy 156. Widzieć tu onych Oycow stárych prace wielkie w pisániu rożnych Ksiąg/ naydzie tám Biblie/ Postyle/ Kroniki/ Historye/ ięzykiem Polskim/ ále dla niedostátku y sumptu ná to ná świát nie wydáne. PruszczKlejn 49-50. […] ta i ta prawie Partyja – w grubej zostając kurzawie – Widzieć nie było, jak się sprawowała, Gdyż je wojenna burza okrywała […]. BorzNaw 115. Anatomia [tu: ekspozycja] jest publica, w której mirabilia widzieć z ludzi, bestyjej, ptastw, psów anatomie. WojszDiar 36v-37. Gdzież się podziały tak wspaniałe czasy kiedy bławatne widzieć było czasy [zam. lasy]. MikSil 127. U nászego X. Petra Sancta cap: 65. widzieć takich kilka herbow, w ktorych chłopiętá, czy też Panny ná instrumentách roznych dętych graią. NiesKor II 5. Wszystek sprzęt widzieć było, ziemia miasto łoszka, paciorki do modlenia, y instrumenta do umartwienia ciała. NiesKor II 196. widzieć. imperf 1) es ist zu sehen. [...] il y a à voir; il se présente aux yeux; il paroit de loin; on aperçoit de loin. [...] widzieć były gonitwy, igrzyska. [...]. T III 2527.
2. »jest na tyle jasno, że można coś zobaczyć«: […] to się stało przed rozswitem iescze nie było widziec […]. ŻółkPocz 16. Widzieć (impersonale) propr. Iusz nie widzieć: iészczé widzieć/ widno/ niéwidno tu. Iusz mi niéwidno. Iusz mi nié widzieć. Vulgo dicitur: Apparet iam: iam non apparet […] Dáie się widzieć co/ pokazuie się etc. […] Widzieć tu/ iusz niéwidzieć. Parum lucis est: obscura est lux. Deficit lux: Satis lucis est […]. Kn 1244. widzieć. imperf [...] 2) man kan sehen, es ist licht, es ist hell. [...] il n'est pas obscur; il est clar; il y a assez de jour; on voit clair; il fait jour. [...] mrok padał iuż nie dobrze widzieć było; ieszcze tu widzieć nie day świecy. [...]. T III 2527.
3. »można poznać«: Tu iásnie widzieć, iż w tey mierze Poeta Homerus, chwali zgodę męża y żony […]. PetrSEk 24. Widzieć z samego teraz skutku, iáko moię przez Páná Sobieskiego, Chorążego Koronnego smakowano Woysku ruinę […]. LubJMan 76. [...] niech mi Iego Krolewska Mość [...] każe w oczách Rzeczyposp[olitej] ná Seymie spráwić się [...] wszytkie moie tám widzieć będzie vsiłowánia, niewinszy cel tylko do przysługi Páná y Oyczyzny obracane [...]. LubJMan 115. widzieć. imperf 3) es ist zu ersehen, es ist abzunehmen [...] il se fait voir, il paroit, il est à voir, il s'ensuit [...] iuż to widzieć że nie chcesz. T III 2527.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autorka: RB