Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1606

Formy: lp M. wola; D. woli; C. woli; wolej; B. wolę; N. wolą; Ms. wolej; W. wolo; ~ lm M. wole; D. wol; B. wole

Znaczenia:

hasło w opracowaniu - nie podano jeszcze definicji...co mi z tej konsyderacyej przyszło, że iż to małżeństwo przeciwne jest pobożności, która KJMci do tego królewstwa drogę usłała, jako też i te praktyki i fakcye przeciwne woli Bożej, której KJM. do zatrzymania praw i wolności naszych a zbawienia nas panowania rakuskiego instrumentem swym mieć chciał... SkryptWojCz II 271. A iáko Rządzcá mądry y potężny/ rozumem cżłowieká nád insze stworzenia obdárzywszy/ náturę iego ták vkstałtował/ że nád iey wolą nicżego cżłowiek vcżynić nie śmie/ tylko żeby byłz iey posłuszeństwá wychełznány/ y czołá przetártego. SpiżAkt A3. Náywyzszy Stworcá ktory KuSwey woli Kieruie rzeczy prędko y powoli; Ktory Swym prawęm iedne Panstwa znosi a drugim w Panach odmiany przynosi Ten iusz oddał w moc Szwedom natarczywym Krolestwo Polskie sądem Sprawiedliwym [...]. OblJasGór 9. 1696, die 17 August w Rohotnéj, dał był Pan Bóg z łaski swojéj świętéj syna, który trzy tylko godziny żyjąc, ochrzczony umarł, którego woli i samych siebie grzeszni oddajemy rodzice. Imię mu było dane Jędrzej. ZawiszaPam 15. Ten generał, człowiek to ludzki et civilissimus był; podziwieniem wszystkim na tę akcyę sromotną i w najgrubszych narodach ledwie praktykowaną odważył się; i dlatego judicio omnium musiał być z góry ordynansem takim, a nie wolą swoją przymuszony. ZawiszaPam 314. Po śmierći Władysława Stany Rzeczypospolitey zgromadzone obrały KAZIMIERZA III. Wielkiego, Syna Łokietkowego na Tron jednostayną wolą, który wraz i z Anną w Dźień S. Marka koronowany przez Janisława Arcybiskupa Gnieznieńskiego, przy assystencyi Jana Krakowskiego, Jana Poznańskiego... ŁubHist 41.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ święta wola: ▲ wolność woli: Bog też wolności ludzkiey woli nie powie, mogł by dáć większe pomocy do powstánia, ále się ich niegodnym człowiek uczynił ták wiele rázy niemi wzgárdziwszy. Iest Bog miłosierny, ále też y spráwiedliwy. TylkStrom 37. Bo przeznáczenie do Niebá, nikogo nie przymusza, nikogo nie zniewala, y przeznáczony ták może dobrze y źle czynić, iáko y nieprzeznáczony y pátrząc ná wolność woli może utrácić chwałę sobie nágotowáną przeznáczony, iáko iey nábyć nieprzeznáczony. TylkStrom 114-115. ▲ wola boska: ▲ wola boża: ▲ wolna wola (sz. zm.): Czemu wolá nászá wolna, appetyt bydlęcy nie wolny? Wolność tám iest, gdzie iest rzeczy obieránie, y iedney nád drugą przekładánie y porownánie, co iest własna rozumowi ktorego bydlęta nie maią. TylkRoz 316. Zadney kreaturze nie przystoi bydź koniecznie, ále z wolney Bogá wszechmocnego woli, od ktorego nie z powinności są stworzone nátury, ále według wolności Iego y upodobania stworzone są. DuńKal M2. Ale czemu [Bóg] dopuszcza w grzechy wpadáć? bo człowiek ták chce, á Bog przeciw iego wolney woli nie chce czynić [...]. TylkStrom 50. ▲ niech się dzieje czyjaś wola: Przenieść się Wci mojej duszy bardziej życzyłbym do miasta niżeli do zamku [...]. Ale i w tym niech się dzieje wola Wci serca mego [...]. SobJListy 568. Ták y Chrystus mowi Matthaei 26, Oycze moy, ieżeli ten kielich przeiść nie może, áżbym go wypił, niech się dzieie wola twoiá. TylkStrom 63.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ uczynić czyjąś wolą (sz. zm.): PasPam 220v. PasPam 224v. ◆ po czyjej woli chodzić (sz. zm.): Boby nierówno lepiéj gadzinę urodzić, Niż dziecię, coby miało po swéj woli chodzić. SaadiOtwSGul 207. Ták v Xiędzá iák v Wdowy/ káżdy chodzi po swey woli. RysProv XV, 10. Po cudzey ábo po czyiey woli chodzić/ skakáć. Ex alterius arbitrio pendere [...] Pendere ex aliena leuitate [...] Ex alterius more viuere [...] Ad alienum ambulant gradum, ad alienum dormiunt somnum, ad alienum comedunt appetitum [...] Namque coquus domini, debet habere gulam. Kn 717. ◆ w woli czyjej chodzić: Iákoż tedy szátan mogł Iobowi szkodzić/ [...] A wiemy to/ iż Iob był mąż święty/y w woli Bożey iáko pismo świádczy záwsze chodzący. SpInZąbMłot 398. ◆ wolą czyjąś pełnić:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Kto chcé drugich mieć powoli/ ma iem też sam czynić g-woli. KnAd 371. ● Nié záwsze człéku wszystko g-myśli/ powoli. KnAd 731. ● Mow choć do woli/ od słow nié boli. KnAd 1054.