Słownik XVII wieku

Słowniki:
nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1616

Formy: bezok. wrócić się; ~ cz. prze. lp m 1. os. wróciłem się; wróciłem się; 3. os. wrócił się; ż 3. os. wróciła się; n 3. os. wróciło się; lm mos 1. os. wróciliśmy się; wrócili się; 3. os. wrócili się; nmos 3. os. wróciły się; ~ cz. przy. pr. lp 1. os. wrócę się; 2. os. wrócisz się; 3. os. wróci się; lm 1. os. wrócimy się; 3. os. wrócą się; ~ tr. rozk. lp 2. os. wróć się; lm 1. os. wróćmy się; lpdw 1. os. wróćwa się; ~ im. uprz. wróciwszy się

Znaczenia:

1. »przybyć ponownie na miejsce, które się opuściło, pójść, pojechać z powrotem; wrócić, zawrócić«:

Rekcja: do czego; z czego; na co

Konni odpráwiwszy co kazał/ y wroćiwszy sie/ dáli mu spráwę/ że ich trochę w domách zástáli/ y to tych/ ktorych nie dla role/ ále ná szpiegi posłáno/ bo zewsząd wyiecháli Bellowakowie. CezWargFranc 216. Ktorzy, gdy się wrocił, powiedzieli mu, co słyszeli od Clecmená. PetrSEk 40. Iesli się ty z woyny wrocisz w pokoiu, Bog przez mię nie mowi... BirkEgz 28. Wroćwa się już do domu, Grzelo, bracie miły, Aby nam wilcy trzody nie poszamotali, Gdyśmy już oglądali Pana tak zacnego, Który by nas domieścił krolestwa wiecznego. AktPasOkoń 182. Potym wrociło się woysko do swoich kwater. PasPam 62. Ten tez com go gonił wrocił się nazad. PasPam 104v. Obiecuiesz wrocić się nazad do związku A wiesz że iezeli z tąd wynidziesz zdrowo? PasPam 136v. Wrocę się tedy na podworze. PasPam 154v. Wrociwszy się do izby kazałęm owych powiązać. PasPam 156. Dalsza droga za Baltyckie Morze Apostaremu y z tam tąd wrociłęm się złaski Bozey zdrowo. PasPam 159v. Okurzywszy tylko kilka kurnikow [...] kompaniey zacney pod nimi natraciwszy wrocilismy się do Domu z niszczym. PasPam 187v. Jak Wezyr widział przegraną, iż uchodzić musiał, dopadł do namiotu i kazawszy pootwierać sepety, krzyknął: „Bierz, kto co może" - tak i my to, co mamy, wzięliśmy, a potym zmówiliśmy się, że jako jesteśmy chrześcijanie, tak wrócimy się do chrześcijan. DyakDiar 68.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ coś wróci się komuś »ktoś odzyskuje coś z powrotem«: I tak owa Forteca ktorą [zam. ktora] 20000 ludzi strawiła [...] Wrociła się nazad y bez uszczerbku Woyska. PasPam 72-72v. Dopiro krol rzecze a toz ia Wąm dam Moia Pani przywiley taki ze wąm koniecznie za 6 albo 7 lat wroci się taka druga Brzezina. PasPam 199v.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ od fortki się wrócić:

2. »robić co znowu; zacząć coś ponownie; w sensie relig.: nawrócić się«:

Rekcja: do czego

A iż jako pospolita przypowieść: nie pierwy aż po szkodzie Polak bywa mądr, nie może być nad to nic zdrożniejszego s, zdrowszego i lepszego, jako wrócić się do zwyczajów onych świątobliwych przodkow naszych, a przy ochronie przywilejów, praw i swobód miełych ochraniajmy zarówno całości w każdy zwierzchności i dostojeństwa majestatu królewskiego, nie wątląc jej więcy, ale krzepiąc i stwierdzając. AktaPozn I/1 456. Wrácáiąc sie potkał sie z nim iáko y pierwey ná tymże mieyscu. Záś z nowu pytał dokądby szedł. A on: A tobie co do tego. A święty: Wiele ná tym/ co y ty/ iesli sie nie polepszysz/ w rychle sprobuiesz. Teraz tedy wroć sie z nowu/ á odmień vmysł/ y modł sie ináczey. A gdy on koniecznie prześć ráczey chćiał niżli sie wroćić/ on zámierzywszy sie náń rozgą/ przymuślił go że sie wroćił. ZwierPrzykład 62. Pánná Márya przez ktorą gdy człowiek był zwrocony do znáiomości Bożey/ wszeláka inna kreáturá do stanu swego pierwszego wrociłá się/ y kondicyą swoię odiskáłá. BirkOboz 9. ...zápomniáłá [Benedykta] Bogá dusze swey y káry Boskiey á wróciłá się do gorszych spraw niżeli pierwey. OkolNiebo 84. Ktory traktat nizeli opiszę wrocę się ieszcze trochę do tey Materyiey o tey nieszczęsney Montewskiey woynie iuz namięnioney. PasPam 204. Życzemy aby się wrociła y wkorzeniła dawna y spolna miłość y iedność. PasPam 211.

◼ Przenośnie: ◼ Ktory [młodzieniec] gdy się przybliżał do ołtarzá/ ták wielki náń strách padł/ iż y vpor iego dáli mu poskąpić nie dał/ y co rychley żeby sie wroćił/ przymuszał. ZwierPrzykład 132.

3. »zostać oddane, zwrócone; osiągnąć stan poprzedni«: Liczby z poborów i z kwart na sejmie przeszłym wszystkie dokończyć i starania przyłożyć, aby się to R. P. wróciło, cokolwiek na insze potrzeby, na które kwarta i pobory wedle prawa dawane bywają, jest wydano; k temu dowiedzieć się i wziąć sprawę od jm. p. podskarbiego koronnego, co się dotąd przez lustracyją za aukcyja kwarty stała. AktaPozn I/1 264. Dźiwna rzecz/ záledwe te słowá skończyłá/ ták sie záraz do pierwszey pięknośći twarz iey wroćiłá/ iż żadnego namnieyszego znáku ábo mákuły/ znáć ná niey nie było. ZwierPrzykład 199. ...z swey własney zyiąc Ordynacyi za grosz kozdy by sie musiał Miarkowac swoią piedzią zgoła iednym słowem Wszytek rządby sie wrocieł a z nim militiae Robur et disciplina. Ostatka zamilcze. OpalKSat rkp. 116. Samego bydła byli Sztuk zedwadziescia pokradli Cozemisię po długich furyiach zobopolnych yCertaninach miało wrocic pogodziłem się SPułkownikiem Iakosz wkilka dni wszytkosię wrociło lubo zrazu chcieli yWies SPalic ychłopow wyciąc. PoczOdlPam rkp. 73. ...takmie Pan Bog nawiedził zeniewiem Iakmisię Wrocą tepiniądze dobrze zasłuzonę... PoczOdlPam rkp. 107. ...takmisię dobrze ZASłuzonę Piniąszki asz przes Rezolucyią WroCiły znadatkiem dziesiątka talerow... PoczOdlPam rkp. 109. uż krzykliwe żurawie, już swe gęsi klucze, Jako nasz z śniegu rosa horyzont opłucze, Długiem pasmem prowadzą; już wdzięcznymi głosy Po kniejach się wesołych przekrzykują kosy, A smutny słowik, wiedząc, że mu się nie wróci, Tak we dnie, jako w nocy po swej stracie nóci. PotWoj1924 61. Wydrze kto albo w inszy jaki niepodciwy sposób nabędzie rumaka, zawiesi za to trzechłutowego konika; zachoruje śmiertelnie wszetecznikowi kurwa, postawi za nię osóbkę, aby mu się do zdrowia i wygody wróciła; krowę, jałowicę, wołu sąsiadowi zabiją, naleje jedną i drugą lampę; pasiekę cudzą zrabuje, zaświci parę świczek woskowych. MałpaCzłow 246.

4. »skierować się (uwagę), odwrócić się, zrobić gest ku komuś, czemuś«: Dowiedźiawszy sie o iego náwroceniu/ przyszedł do Klasztorá/ á żeby sie do świátá wroćił/ słowy iákimi mogł perswádowáć mu vśiłował/ ále nic spráwić nie mogł. ZwierPrzykład 54. Podeźron/ Podeźrał/ y Wroć się záś/ ziołko nie wielkie/ ledwo ná piądź zwysz. SyrZiel 778. Ale się do Marfizy wróćmy, co wsiadała Już tem czasem na swój koń i chciwie szukała Nieprzyjaciółki, która drzewem ustalonem Zrzuciwszy ją, na błocie odeszła zgęścionem. ArKochOrlCz III 117. Lecz wroćmy się do rzeczy. SzemGrat 91.

Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Lépiey się wrócić/ niż dáley w błąd iść. KnAd 443.