Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »nacięcie, wcięcie, kąt, uskok«: Bacząc czárt swe pośmiewisko/ roskazał żeby go śiekierámi (ktorych ná ten czás mośiężnych używáli) w trzaski poszczepili: ále pierwey śiekiery się pádáły/ niżeli krzyż náruszył/ y ták ćięszkim y wielkim rąbániem/ nie było znáć y iednego wrębu y szkody namnieyszey. TorRoz 30. Albo iáko kiedy kto obaczy/ ze się mu bárzo cháłupá w iáką stronę pochyliłá/ ze z drugiey strony z wrębow y węgłow swoich śćiáná mu dáleko wyszłá/ toć on pewnie podporámi potęznemi náwodźić znowu cháłupę kaze ćieślom/ áby ią w swych wrębách/ y wegłách vstánowili/ y kleszcámi dobrze viąć kaze/ zeby potym z mieyscá swego nie vstępowáłá? GawathKal B2v. Na ktorym [znaku] Liszka biała otworzoney gęby Miała widok wsciągniona na czworakie wręby. DrobOpow rkp. 103. Hornowski herbu Korczak [...] z tą iednak odmianą, że mnieyszy wręb na gorze iest, większe na spodzie, a nad niemi kładą podkowę. NiesKor II 372. Trzeći Syn od drugiego Brata idący, przydaie w tárczy klámerkę o trzech wrębach lub ząbkach tykaiącą się z brzegiem wierzchnim tárczy wewnątrz. KolaTrakt F3v. Wrąb, g. wrębu. Einschnitt, Kerbe. coche, entaille, cran, entaillure qu'on fait dans du bois pour y arrêter quelque chose. § wrąb u strzały, u łuku; wręby u kusze do ćięćiwy [...]. wrąb w piorku pisarskim. Spalte in der Schreibfeder. fente de la plume à écrire. [...] wrąb wosku. Wachs-Scheibe. mesure, pain de cire; rond de cire en forme de jatte. wrąb mały. Wrąbka. Strich, Streiff, Einschnitt. raïe, incision. T III 2617. O głowicy Doryckiey. [...] Troywrąbom dzielącym się na wręby oznacza się na szerokość Modul 1. iak Tab: VIII. [...] Składa się z dziesięciu członków, które są: Przepaska formuiąca razem głowicę troywrąba, essownik odwrócony, listewka, zębak z małemi wrębami, okapnik z drugim essownikiem, listwa i żłobek z listewką. VigPorząd 19-20.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ windowy wrąb: Windowe wręby/ ábo zawiásy/ gdzié biéguny chodzą. Chelonium [...]. Kn 1262. Wrąb [...] windowe wręby. T III 2617.

a)przen. »podstawowy element jakiejś idei, zrąb«: Nie życz sobie tak niepowietowaney szkody y statniey zguby ale raczey według nádanego rozumu się rządząc/ patrz skądeś iest: gdźie idźiesz do kąd zmierzasz: co za początek twoy: co za koniec: co za kres pracy/ drog/ zabaw y pożyćia twego: iakobyś składniey; y według náleżytey miary/ swe sprawy prostuiąc/ á na stałym grunćie swe wręby zakładaiąc/ y ná tym świećie tę miał poćiechę/ y sławę/ że człowiekiem będąc/ iak człowiek żyiesz; y ná przyszłym da Bog nalazł/ czego się chwyćić/ czego trzymać/ gdźie się schronić/ gdźie żyć ná wieki. BujnDroga 4. Ale gdyby takowa Zwierzchność, tylko się podług woli swoiey rządziła, a nie podług praw, ktoreby były opisane, y każdemu Obywatelowi znaiome, tedy wnet otworzyłaby się brama tyrannii, ktora ustawicznie krąży około wrębow polityczney wolności. BeccarWagaPrzestęp 206.

2. »wycinka drzew; miejsce wycinki drzew; prawo do wycinki drzew«: 1-mo. Jmp. Mankiewicz z Londów Białoborskich według przywileju na lat 40 od JWJMX Kretkowskiego biskupa chełmińskiego a[nno]. 1729, które włóki i morgi ma w nim nadane z wolnym szynkiem piwa i wódki, rybitwą, wrębem do upału; płaci na ś. Marcin kanonu zł. 6. InwChełm 53. Wrąb [...] wrąb w leśie cudzym. freyer Holz-Schlag im fremden Walde. afoüage, m. droit d'usage dans une fôret; le droit qu'on a de couper le bois. § wrąb mu w leśie na budynki na opal pozwolono. T III 2617.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wolny wrąb (sz. zm.): TO ZA TO, DARMO NIC KONTRAKT O WOLNY WRĄB SZLACHCICA Z STAROSTĄ PotFrasz2Kuk II 463. Bór należący do Tylic, wolny w nim wrąb na opał i do budowania dworowi i na reparacją gburów, barci co się nad to znajdzie, należy pożytek dworowi. InwChełm 165. Wrąb wolny oddaje się jmp. regentowi na borach i lasach górzyńskich na sam opał i do budynku i spólny żer na dębinach. InwKal II 39. WOLNY WRĄB. To mieysce w lesie, w ktorym pozwala się wycinać drzewa. Urzędnicy maiący dozor nad wodami i nad lasami, pilnuią takich mieyść. Dzieli się ordynaryinie las na mieysca takie pozwolone, i na inne w ktorych są potrzebne do budowli drzewa. Kupcy ktorzy sobie zakupili wolny wrąb w cząstce iakiey lasu, powinni wycinać drzewa w czasie sobie wyznaczonym. DuhMałachJSpos 43.

◼ Przenośnie: ◼ Tu OSOLINSKICH Imię herbownym toporem Wrąb sobie wolny czyni do ligi, y torem Powagi Senatorskiey wieczny honor daie Wręce, a przy odsieczy wolnośći tym staie Mocniey w związku prześwietnym, czyli to w Senacie, Czyli sławnych w woiennym Bellony bułacie Daniełowiczow Strzała Orlemi piorami Spieszy wzłote podwoie, gdzie sufit gwiazdami Herbownemi iaśnieie KsiężycLel C4.

WRĘBY nmos blp

Formy: lm M. Wręby; D. Wrębów; N. Wrębami

Znaczenia:

»Korczak, polski herb szlachecki, trzy srebrne równoległe belki w czerwonym polu, stopniowo zwężające się ku dołowi«: NA HERB WRĘBOW. GDy komu lós fortuny/ ábo ráczey cnoty/ Zá pobożnych spraw dáie godny żółd roboty. Nie záraz go ná stopień ostátni wysádza/ Pierwey ná niższe/ potym ná wyssze wprowádza. Własny to iest wizerunk żywotá twoiego Cny Janie po wszytkie dni mieszkánia ludzkiego: Po stopniách ná godnośći zwykłá wchodźić cnotá/ Trzy Wręby w Herbie/ były twe do niebá wrotá. BiałozTreny C. Korczak [...] Herb Węgierski ktory polaczy proscy zowią 3 wreby. HerbOr 555. DERMONT herbu Korczak, atoli z tą odmiáną, że pod Wrębámi, (ktore od dołu mnieysze, á coraz do gory większe bydź powinny) kłádą prosto herb Abdank, á ná hełmie trzy piora strusie: Tak go opisuie Koiał in Ms. bo nasi Pisarze o nich milczą. NiesKor II 37.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz Korczak, herb.