Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »wsadzać, wpychać na siłę«:

Rekcja: do czego; co ‖ w co

Wrażay do beczki rospalone łuczywo smolne/ á ten swąd odeymie winu przykrą wonią. PedSleszTajem 376. Wrażam/ wraźić gdźie rękę/ etc. Inserere manum alicui in sinum [...]. Caput inserere in tentorium [...]. Kn 1288. Opoźdźielić się byli/ owá wlot przepádli Gorzystemi przebiegi: ci iáko opádli Y dotrzymawáli go/ drudzy nádpadáią/ Y w iego ćiáło zęby okrutne wrazáią. OvŻebrMet 61. [...] á zbliżywszy się się ku mieyscu, ztąd ten ryk uszu iego dochodźił: obaczy że wąż niesłycháney wielkośći, opasawszy sobą nogi y boki wszytkie lwá iednego, nie dopuszczał mu żadney obrony, wrażaiąc wen coraz żądło swoie: áby go iádem onegoż umorzył. MaimUstHist 65. Woczách Mágellánesa iáko świádczy Cluverius, połtorá łokciową strzáłę gárdłem we wenątrz niektorzy wráżáli, popisuiąc się z męstwem swoim. BystrzInfGeogr Ev. wrażać, mettre dedans KulUszDyk 224. Z Ossami czyli woiuiąc czyli na nie maiąc apetyt, według. Eliana y Olausa swiadectwa, lis idzie do gniazda ich, ogon tam wraża, ie irrytuie, iak się ich mnóstwo do ogona naczepia, o co twardego biie ogonem, osy tak zabiia, y ich pożywa. ChmielAteny III 278. Wrażam, v. m. F. wrażę. 1) stecken in etwas. 2) stoßen ein Gewehr in etwas. 1) mettre une chose dans une autre; couler, faire glisser, fourrer, inserer, fisher dans. 2) planter, plonger, enfoncer une arme à qu, la pousser fort avant dans le corps de qu. § 1) wraźił rękę w kieszeń, palec w gębę. 2) wraźił mu szpadę w serce, w złośliwe wnętrzności. T III 2619. Zacząwszy od maytków aż do mnie i moiey matki, wszystkich nas obdarto. prawdziwie! nie uwierzysz, z iaką to zręcznością rozbieraią ci ichmość. ale co nadto zadziwiło mnie więcey, to to, ze wszystkim nam wrażali palce (uczciwszy uszy) w to mieysce, w ktore my damy nie dozwalamy wrażać co innego, prócz kanki. VoltPrzybKandyd 48. Owad galasowy wraża swe iayka w liście dębowe, wyciekły sok rozdziera obydwie skureczki nawzaiem i tak powstaią na liściu małe i mocno siedzące kulki, ktore dębiankami nazywamy, o ktorych poniżey mowić będźemy. SandHist 74.

◼ Przenośnie: ◼ Znasz swą płeć.. znasz iak miłość.. ta miłość niestety, Łatwo w serca nam wraża śmiertelne sztylety! WybicZyg 43.

2. »wywierać wrażenie, oddziaływać, przekonywać«:

Rekcja: do czego; komu, czemu ‖ ku komu; co ‖ w kogo, w co ‖ między co

Y to to jest Mośći Pánowie quod nos y násze consilia premit záwsze, gdy pokątne násze interessa między publiczne wrażamy. BystrzPol L5v. Co iednak niżeli uczynię. wrażam naprzód Czytelnikowi tę regułę, którey często AUGUSTYN S. używa, iż my tego naylepiey, co od wieków BOG o nas postanowił, dochodzić moźem z tych rzeczy, które w czasie względem nas czyni [...]. BecTołKon 13. Y czyliż wątpić można co przyrodzenie y czucie tajemne wraża? co stateczną zawsze wszystkich narodow, y naydzikszych krajow było nauką, y mniemaniem? ChlebZdania 5. BORATYNSKI. Więc i na tych miecz dobyć... GREK. Bez względu... KMITA. Ostrożnie... Raz drugi was przestrzegam... GREK. Boiaźń wrażasz prożnie. WybicZyg 37. Dobrze bowiem o niey trzymało pospolstwo, gdyż dziwactwo pewnym iest u niego świątobliwości znakiem; sama zaś cnota nie wraża w ludzi zadziwienie, i rzadko się bardzo trafia, ażeby dobre mniemanie nie było płaszczykiem występku. BaculAnne 55. Wszystko mi wraża do myśli, iż oni nie są iednego z tamtemi rodu, a z rożności ich postępkow i przymiotow iakie się w nich powierzchownie wydaią, łatwo miarkować, iż Paszakamak bardzo nierownym wymiarem podzielił między nich żywioły, z ktorych utwarzał ludzi. GrafPrzybListy . Homer to, i Wirgiliusz, á nie Achilles, lub Eneasz, który w nas, ku sobie wraża cześć i podziwienie. ZbiórWiad 88. W ten czas Zeleźniak, Tymeńko, Bondareńko hersztowie z Zaporoża do Motroneńskiego Monastéru przybyli, wzburzaiąc pospólstwo, i gwałty Religij Grecko-Rossyiskiey wrażaiąc, protekcyą Monarchini Rossyiskiey chlubni, i patentem (prawdziwym albo zmyślonym co bydź niemoże) od Czerńców i Popów uroczyste brali na zamysł błogosławieństwo. KurierPet 203[205]. Oświadczone przez króla pruskiego chęci względem Gdańska, poseł moskiewski i stronnicy iego, iako dążące do gwałtownego zaboru i zamysłu nowego podziału Polski, powszechnie wrażali. KołłątajUstan 47. Do tego, iasno to wrażali podeyźrzenie, iż deputacya chce, aby seym ślepo dzieło iey przyimował, iż zamierza go, cząstkowym proiektów podawaniem, w uknowaną przez siebie plantę rządu wciągnąć, kiedy wzdryga się całkowicie iey okazać. KołłątajUstan 101.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wrażać w serce (sz. zm.) »wywoływać u kogoś uczucia, wpływać na kogoś«: Niby mu to PAN BOG w serce wrażał: Chcesz Dawidzie zdrowey nabyć rady, żebyś ludem tobie powierzonym dobrze rządził, á sumienia nie zawiodł y duszy nie przygubił, zabierz towarzystwo w Hebronie z umarłemi, zażyi Konsyliarzow w BOGU zeszłych twoich antenatow, iuż za granicą świátá będących, coby sami czynili, żeby się do życia wrocili; [...]. DochGłos E. Czułem widocznie, iako mu się te Nauki od natury natchnięte wrażały w serce, których pożądany skutek, należy mi Wam ieszcze przełożyć. BaudŁadDzieła 23. Nie szafuymy, iak niegdyś za Wołu lub Konia życiem ludzkim, owszem w samych Złoczyńców serca wrażaymy interes ocalenia życia ludzkiego. BlackOstrowPrawo 39. ▲ wrażać w pamięć (sz. zm.) »przekazywać informację, powodować, by ktoś coś pamiętał«: Ale się tu bierze continens pro contento, czas śmierci za śmierć naszę; wrażayże sobie każdy w pamięć responsum mortis, odpowiedz, respons śmierci. DochGłos E4. Tak sercami ich władał, iż wszelkie niezgody y waśni miedzy niemi, jednym często słowem uspokajał, y nie wprzód z jedney wśi, do drugiey przechodźił, aż sobie szkody ponagradzali, y wzajemnie przeprośili śię y pojednali: to im mocno w pamięć wrażając, iż nie pewny ten z Bogiem w niebie pokoju, kto go z bliźnim na źiemi mieć nie chce. BakaObrońca B4v. JAskołka Ptaszek nie hoży, Wiele widziała w podroży; Ktokolwiek zaś widząc zważa, Ten w swą wiele pamięć wraża, Rzeczy doświadczeniem znała, Przeto radę dać umiała. FontJJakubWBajki 17. Te záś rady częśćiey przez listy Gubernátorce dawał, lubo w tymże Mieśćie y w tymże Pałácu, mieszkał; á to czynił częśćią dla uchronienia się zázdrośći Pánow Belgickich, częśćią, áżeby Xiężna czytáiąc y ruminuiąc iego rácye, głębiey one w pámięć wrażáła. PoszakHist 19. ▲ wrażać w umysł (sz. zm.) »przekazywać informację, przekonywać, upewniać«: P. Przez co będziesz się WPan starał stać się godnym zaszczytu bydź Oyczyzny wychowańcem? R. Przez applikacyą w nabywniu wiadomości, ktorebym mogł na iey usługi poświęcić i wrażaiąc sobie ustawicznie w umysł, że krwią, życiem i wszelkiemi siłami służyć iey powinienem. FormulPrzyjm 5. Niestetyż! nauka, ktorąm iey naymocniey w umysł wrażała, stała się iey nieszczęsną. LepListy 74. W pierwszym moim liście wyrażę WCPanu zdanie moie o głownieyszych prawdach ktore nauczyciel, powinien nayprzod wrażać w umysł osoby przeznaczoney do rządu. GenlisCzermAdele 158. Wy, którzy ksztáłcicie obywatelską młodziéż w tym Kraiu, [...] bierzcie za náyściśleyszy obowiązek sumniéniá waszégo, ostrzégać ich wcześnie o złém tego daru użyciu, wráżáycie w jch umysły tę práwdę: że lepiéy nie znać, co iest wymowa, nié mieć nigdy taléntu mowcy, niż obrácać kiedy tén oręż na zgubę Oyczyzny, na wykręty i podstęp, na uwodzénié zdaniá sędziów, na pochlébianié przemocy i zbrodni. PiramWymowa 55.