Słownik XVII wieku

Warianty fonetyczne: WRZECĄC, WRZECIĄŻ

Słowniki:
SW notują
SStp, SXVI, Kn, T, L, SWil, SJP nie notują

Najwcześniejsze poświadczenie: 1601-1616

Formy: lp M. wrzeciądz // wrzecąc; D. wrzeciądza // wrzecądza; wrzeciądzu; B. uż. nżyw. wrzeciądz; N. wrzeciądzem // wrzecądzem; ~ lm M. wrzecądze // wrzeciąże; D. wrzeciędzy // wrzeciądzów; B. uż. nosob. wrzeciądze; N. wrzeciądzami // wrzeciążami

Znaczenia:

»zamknięcie drzwi lub bramy umożliwiające umieszczenie w nim skobla, łańcuszka lub kłódki«: Kwarta z Rawy gwałtem z obcięciem wrzeciądzów, z odbiciem zamków wzięta, nie do Lwowa, ale do Krakowa zawieziona, ani na straż ukrainną obrócono. AktaPozn I/1 337. Gdy ią [ukradzioną skrzynkę] do stainie wnieslizmy, kazał mi się na wrzeciądz zawrzec... AktaMusz 1654 30. I tu swoim Affectem przybieray wrzeciądze Abys iusz zwycięzonych więcey nie ciemięzeł, Ale siebie samego Cesarza zwycięzeł... PotWoj rkp. 66. Wnidziesz na pokój pański, pektorał we złocie Lub ujźrysz co inszego w podobnej robocie: Widzisz srebro na służbie; na stole jest cyna; Ołów w oknie; bez gliny nie będzie komina; Na posadzce marmury i piec na mosiądzu; Bez żelaza nie pytaj klamki i wrzeciądzu, Szyb bez szkła, drzwi bez drewna; lecz, pojźrawszy wszędzie, Że w największym respekcie, tuszę, złoto będzie. PotFrasz4Kuk I 378. ...z osobna u tychże drzwi wrzecąc, 4 skobelki, haczych, klamka zdatna. InwKal I 264. Stodół 3, jedna o 2 bojowiskach, u wrót kłódki z wrzeciążami, pokryte słomą 2, a trzecia słomą wpół, a wpół trzciną pokryta. InwKal I 431. Szpichlerz dolny i górny ze drzwiami i poszyty, przy drzwiach wrzeciąże. InwKal I . Na gorę idąc, wschod dobry z poręczem, drzwi na zawiasach z hantabą i wrzeciądzem. InwPuck 3. Spádną pętá, z żelaznym z nog y z rąk okowem, Aż y Zamki y kłotki, w mgnieniu oká prędzy, O cudowney Klucz mocy spadáią z wrzeciędzy. PotPocz 115. Odrzwia dwiema klamrami zelaznymi do belki przybite, w kącie Sklepik sklepiony, odrzwia w murze dębowe dobre w tych drzwi zelazne na potroynych zawiasach y hakach z Zamkiem, kluczem, slosakiem, wrzeciądzami dwiema y skoblami. KomisŻup 24. W której wrota są złe z wrzecądzem jednym, drugie zaś tylne bez wrzecądza. InwKal II 54. Drzwi czworo na zawiasach i hakach żelaznych, z wrzeciądzami i skoblami dwoje, trzecie z klamką żelaznemi, a u czwartych wrzeciądza nie masz; piąte drzwi na bieganach drewnianych. InwKal II 269. Naprzeciwko obory jest chlew dla świni o 4 przegrodach i drzwiach prostych na biegunach drewnianych; u trojga z tych drzwi są wrzecądze 3 żelazne i z skoblami. InwKal II 332. Do sadu przy dworze są drzwi proste na biegunach drewnianych z wrzecądzem i skoblem jednym, a drugi skobel złamany. InwKal II 332. Wrzeciądz, łańcużek krótki w drzwi, abo zapora. n. p. zawrzeć na wrzeciądz; zemknąć wrzeciądz ze skobla. DudzZbiór 69.