ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO
Data ostatniej modyfikacji: 04.07.2024
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1610
Znaczenia:1. »pora dnia związana z pojawieniem się słońca (a. księżyca), brzask,wczesny ranek (a. wieczór)«: Po wschodzie słońcá dwie abo trzy godziny niech będą okná otworzone, áby promienie do gmachu biło, tak lecie iako y zimie. PetrSInst B1.
Xięzyc bladł gwiazdy gasły gdy się Wschod zabieli A Zorza Purpurowey Phebowi Poscieli [...] ustąpi. PotWoj rkp. 41.
...agdy się ku wschodu Słonce miało: y ona [Rota] szła naStanowisko A ze bespieczno było y Obozy blisko Nio czym nie mysleli... PotWoj rkp. 67.
...mgła wystąpiwszy [...] ciemną zasłoną z oczu przypady ukradła Az przed wschodem namroka Ku Awernom spadła... DrobOpow rkp. 113.
...sprawili Woysko swoie y czekali gotowi aże po wschodzie Słońca, potym wielki tuman nastąpił, bo ieden drugiego widzieć nie mogł... HistBun 6.
...Drugie ná twárdey wśiąne opoce záległo Mieysce, gdźie się niewiele żyźney role zległo, Y nátychmiast z początku swoy wzrost skwápnie bráło Dla tego, że vpráwney źiemie było máło, A gdy Słońće promieńmi z wschodu rozświećiło, Buynym się prędko w gorę wzrostem rozkrzewiło, Lecz vschło, że niebyło w źiemi roskrzewione... DamKuligKról 36.
Wschodny wiatr oder wiatr od wschodu/ der Ostwind von Morgen. KellGram 42.
Rumieniec obá zafarbował lica, Ni ranna zorzá, álbo wschod Xiężyca. DrużZbiór 244.
◼
Przenośnie:
◼
JAN X Brat Woyciecha na wschodzie życia swego zgasł... DuńKal cv.
2. »geograficzna strona świata; kraje Orientu«: Ześćie się krżywoprzyśięstwem sámych was obelżyć nie wstydźili/ Wschodowi ná imię żywego Bogá do śmierći swey w spráwách duchownych posłuszeństwo (Konstántinopolskiemu mowię Pátriársze) oddáwáć przyśiągszy. SmotLam 30v.
Iedná bowiem Cerkiwe po wszystkim się świećie rozszerzyłá/ iedno ciáło Chrystá Páná głowy/ Wschod y Zachod/ Połnocne y Południowe kráie zágárnęło/ ktorego ćiáłá/ gdy ieden cżłonek boleie/ y insze cżłonki toż zárowno ćierpieć muszą. SmotLam 87.
Stoiąc Nouicius ná wschodźie/ gdy wątpił ktorąby miał z nich obráć/ stárcá iednego nie dáleko stoiącego obaczy/ y rzecze do niego: Dobry mężu/ iesli wiesz/ vkaż mi ktora z tych dwu dróg prostsza/ y do chodzenia snádnieysza. ZwierPrzykład 58.
Ogłosiwszy swe imię na wschód słońca cały, Będziesz burzył górnymi Turków arsenały. PotWoj1924 50.
Barbarossa przeczył, wam ieden panowac Chcąc y wschodom y swoim Kraiom roskazowac. DrobOpow rkp. 142.
...poznały go wschody Afrykanskie, Azyiskie, y dzikie narody Rumeliey... DrobOpow rkp. 200.
Ruszył potęgę Wschodu i wielkimi Wojski, z ktorymi ciężko było ziemi, Rozumiał, że choć szable nie dobędzie Polskę posiędzie. MorszZWierszeWir I 483.
Ná koniec pytać wszystkich się odważę, Co żyli, żyią, żyć do świata końca, Będą, niech mi kto tákową pokaże, Mátkę, pod wschodem, y záchodem Słońca, Ktora wydawszy płod z swoich wnętrzności, Przyimie go ná zad, z szczegulney miłości. DrużZbiór 335.
Rozciąga się od Wschodu do Zachodu Szwecya na sto trzydzieści około mil Niemieckich: a od Południa do Połnocy wprost na sto dwadzieścia prawie mil Niemieckich. SzybAtlas 101.
3. »wejście: schody a. stopień schodów«: Już nabożeństwo zwykłem trybem poczynają Wszyscy po wschodach, gankach, oknach się wieszają. ArKochOrlCz III 145.
Książęcia gdy nazajutrz pod dachy swe przyjmie? Zejdzie z ręką życzliwą z ostatniego wschodu... TwarSLegK 202.
Procz tych przestrog, ktore są naypilnieysze te záchowáć potrzebá, áby wschod był ná mieyscu otworzystym. NaukaBud 27.
Nie zápominay w śćiánách okien, drzwi, czeluśći, wschodow, piecow, kominow. SolGeom II 105.
— A tak rajca — porzuciwszy swoje — Idzie naprzeciw w cudzej stancyej podwoje I na zakosne wschody bok mu prawy wspiera Trzcina — a lewy ręka sąsiada nieszczera. KorczWiz 67.
Wschod eine Treppe. KellGram 74.
Podle drzwi kuchennych na pokoje idą schody szyną żelazną przepasane do wchodni z drzewa bramki, na dole i u góry z poręczami, nad wschodami przykrycie bez dachówki; te schody wielkiej podległe ruinie. InwChełm 7.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
●
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa:
●
Bábá lecąc ze wschodu [= ze schodów] wołáłá/ co dalej to gorzej. RysProv 12.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]