Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »cięciem usunąć coś, oddzielić od czegoś; ściąć, wyrąbać, uciąć«:

Rekcja: co

Nie raz siekierą trzebá w dąb vderzyć/ kto chce go wyciąć: nie raz piorko mieć w ręku/ kto chce dobrą orácyą nápisáć/ etc. BirkOboz 78. Oto trzy latá są iáko tu przychodzę szukáiąc owocu ná tym Figowym drzewie/ á nie náyduię/ wytniy ią/ pokisz y ziemię niepłodną będzie czyniłá. Pokázuie Chrystus Pan bez trzy látá po Chrzcie swoim przez tę przypowieść/ iáko prácował/ iáko náuczał/ w zydostwie/ á widząc proźną pracą swoię/ rzecze do Ogrodniká, excinde eam, wytniy ią [...]. KorRoz 127. Y otoż Chrystus Pan w Ewángeliey swoiey rozkazał drzewo nieużyteczne wyciąć/ y w ogień na spálenie wrzucić? StarKaz II, 388. Panasu! wyciąłeś ją, jak ze pnia, do ładu; Przyjmij też w ucho trochę mojego pośladu: Póki Wideńska róża oko nierozwite Jeszcze w pąku zielonym pokazuje skryte, Kto chce woni skosztować nierozkwitłej róży, A gwałtu, rozdzierając pąkowie, przyłoży, Raną sobie i krótką uczyni wygodę, lecz niepowetowaną kwiateczkowi szkodę. ZimBSiel 103. Konnotacya kontrowersyi [...] Z Bukowcem a possessorem na ten czas jego, jmpanem Piotrem Czapskim, ktory także czyni i oraz wyciął kilkadziesiąt chojek, na co, iż jest obdukcya, arest woźnego z szlachtą allegatum. OpisKról 266. NIe ták w Hercynie widok iest żałosny/ Gdy dąb/ ná ktorym żołędzie nie kwitną/ Ná zięmię leci; Lub zpruchniáłe Sosny Wálą się/ z Iodłą láty stárożytną; Leć kiedy Iáwor w Dąbrowie roskoszny Ostrą siekierą młodociány wytną/ Lás się oszpeci/ á smutny Leśniczy Ostrożnym bydź chcąc bliskie drzewá liczy. KochProżnLir 135. Pieńków w dębinie ku Skrzypny dębowych 310, które wycięto za dawnych posesorów. InwKal I 402. Bory, lasy alias dębina w niczym nie spustoszona oprócz zaroślow, co się dla dobycia gruntu wycieno. InwKal I 472. Takową odpowiedzią daną Baranowskiemu słusznie rozgniewany Xiąże, kazał co prędzey skoczyć Ludziom z Siekierami y wyciąc Sztukę Parkanów, którędy nasi do Miasta wpadli y trwogę w nim uczynili wielką [...]. HistBun 4. Sprava [z] Foritarssem. - Bil oskarzony Stanislaw Foritarsz o Matisa Knapa, ysz mu gruskę vicąl rodzayną. KsKasUl I, 306. Wytni powoli y wyrąb te chwasty ugłádź te chrápy etc. á dać Bog do twego kresu dobrą szczęśliwą drogę. BujnDroga 73. WYciąwszy á dzielnie uprzątnąwszy záwády/ y przeszkody/ ktore nam przeście do zámierzonego kresu trudniły. Tudziesz się iako mogło posiliwszy w Imie Boże postąpić trzebá. BujnDroga 244. A chceszli; żeby Pompey był dręczony Wytni las z Oety; y Pindu na poły Na stos jedyny; żeby mogł płomienie I woysk swych z morza obaczyć spalenie. LucChrośPhar 237. Zdzisław Arcybiskup Gnieźnieński XVI, prawdać że go Ianicius do herbu Ciołek naciąga, atoli ia z większą częścią autorow trzymam, że tu należy: z Kanonika Gnieźnieńskiego, na tę Katedrę wstąpił 1184, gdzie siedząc lat piętnaście, stał się wszystkim wizerunkiem dobrego Pasterza, bo y Duchowieństwo karnością kościelną obostrzył, y Kościoł Katedralny, w bogaty od złota srebra y pereł apparat ubogacił: nadto wyciąwszy wiele lasow, Chrostow, na pustych y zarosłych polach, wiele wsi założył y Miasteczek, poszedł do Pana po zapłatę prac swoich w roku 1199. NiesKor II 428. Iozyasz Krol Iudzki ten Bałwán trwáiący lát 363. skruszył, gay wyciął, mieysce wesołości kośćmi, trupámi obrzydził. ChmielAteny II 557. Wycinam, v. m. F. wytnę. 1) umhauen, aushauen [...] 1) couper, abatre, faire romber par le moïen de quelque instrument à hacher [...] § 1) wycięli las, gay [...] wyciąć z korzenia. ausrotten. extirper, déraciner. wyciąć krzak. einen Busch aushauen. essarter un buisson [...]. T III 2663.

◼ Przenośnie: ◼ Inaczey woli umrzec, woli głowę Łozyć Iesli dzis nie ma swoich nieprzyiacioł pozyc Idzciesz rzecze wielkiego Swiata Krociciele Wytnicie y skorzeniem, to szkodliwe ziele idzcie smiele ia na was będę patrzył z bliska A kto naypierwszy wtargnie do tych Psow łozyska. PotWoj 102. ◼ Dobrze hártowna nátárszy śmierci kosá, wszytkie moie wycięła fortuny i szczęścia, kiedy mi Oyca i Dobrodzieiá mego trupem połozyła. PisMów II 309.

2. »tnąc wyodrębnić coś z jakiejś całości, wystrugać, wyżłobić, wyciosać; wyrzeźbić«:

Rekcja: co

[...] żeby J. K. M. sól i bałwany niedocięte przez p. żupnika [...] w tych kredytach dłużnikom wydać rozkazał, albo za nakładem kredytorów tę sól wyciąć pozwolić raczył [...]. AktaKrak I 380. Przeto wyciąwszy z támtych 20. lat/ ktore Afrykan przypisuie Krolowi lud Izráelski wyzwaláiącemu lat 14, á przydáć ich do tych 475. vczyni to wszytko 489. á ostátniego Chrystus Pan vmárł/ y ták wypełniáią się 490. lat/ ktore wypełniáią Siedmdziesiąt Tygodniow. KorRoz 123. Iakosz będąc Vwiedziony Afektem sam wypadłem y dopierszego scieciaszable wyciołem zgarsci za dawszy mu Rane wełbie y wrekę [...]. PoczOdlPam 119. NA kárcie IML, prżełamáney po dwá kroć (z nauki 3. tey zábáwy) zgotowawszy ánguł krzyżowy IML, y wyciąwszy go nożyczkámi, álbo nożem wyrznąwszy po liniiách IML (z Náuki 5. tey zábáwy;) ściánę ML, ángułu wyciętego ná kárcie, przystaw do linii dáney CA, ták żeby druga ściáná IM, pádłá ná punkt O. SolGeom I 40. Nád tą rurką wytniy w Tablicy XW, dziurę ná wylot, V, wktoreybyś srzobką e, mogł przysrzobowáć Táblicę XW [...]. SolGeom III 69. Od spodu DE odmierzywszy łokieć GQ á od gory połłokcia RS, wytniy garę SG, ná wylot, długą w łokci połtrzecia; szeroką na calow trzy, żeby drewna zostáło z obuch stron po dwá calá. SolArch 16. Toż z niego okryśliwszy połcyrkuł PMC, przedziuraw go na wylot nád L, przed Q: á ná punktach P y C, wytniey áż do sámego spodu deszczułki, dziury połcyrkliste, ták iáko Figurá ukazuie, żeby te dwá wycięcia dla sworzniow dwoch, mogły ná sworzniách osiadáć. SolArch 17. Ná wierzchu kloca PQ wywiercić, álbo dłotem wyciąć dziurę blisko boku L, klocá, do násypowánia ziárná. SolArch 99. Skończywszy on bánkiet, szedłem do Szermierskiey szkoły Marsowey, tám z rożnemi szermuiąć [!], niechcąc wyciąłem tym páłászem oko Annibalowi, Kártáginskiemu. AndPiekBoh 99.

3.przen. »pozbawić życia człowieka lub zwierzę; zabić wielu, dokonać mordów na dużą skalę«:

Rekcja: kogo co

Oby się Bogu podobáło/ żeby mię zniszcżył/ á żeby mię wyciął rozpuściwszy rękę swoję! BG Hi VI, 9-10. Dwá cáłe Kornety Ráytáryey/ przed nászymi vchodząc pod Zamkiem ná Dzwinie záłamawszy się ze wszytkim y z Chorągwiámi potonęły; y to záłamánie cáłą nám było przeszkodą/ żesmy wszytkiey nie zabiegli Piechocie/ y onę do iednego nie wycięli/ bo támtędy tylko drogá byłá/ gdzie indziey brzegi wysokie Dźwiny/ y Sumieci nie dopuściły konnym przebieráć się/ musielismy iednák z koni pozsiádáć/ á onych powoduiąc/ przy wysokich brzegách przebywáć Sumieci/ ábysmy Piechotę vchodzącą migli przeymowáć/ ktorey tym sposobem pocżęści nácięlismy. MerkPol 120. [...] Tak gdy się ubespieczą: bez wszelkiego wstrętu Wsiędą na nich y wytną Poganie do szczętu Chorągwie wezmą: ałeb od kazdego Trupu Oderzną: dla pewnego u Cara okupu. PotWoj 112. Zegocki bowięm Żołnierz doswiadczony y Kulesa z nim pospołu złączony Dawni Rotmistrze Polscy przełozęni, W tym pomięnionym Wieluniu wycięni Dwiescie załogi Zołnierza Szwedzkiego Y wzad wracali Łup pobrawszy ź [!] niego. OblJasGór 172. Po takowych uczynionych na Seymie Relacyach zaraz przyszła nowina że Moskwa iuz wgranice nasze wtargnąwszy Drohobycz Newel ySerpieysk wycieła, y Połock wzieła, a w Polszcze żadnych gotowosci niebyło dla dania odporu nieprzyiacielowi. HistBun 32. Nasz tu Lubomirski wziął szturmem Grudząz, y wnim Szwedow wyciął; Apotym poszedł pod Malbork, ktory lubo ścisle attakował, iednak iemu radzić nić [!] nie mogł, bo tam wielka była potęga Szdewow zewsząd zebranych. HistBun 53. I jednych, którzy się bronili i do wojny sposobni byli wyciąć kazał, drugim folgował, ale ze wszystkich dostatków obrać kazał, cerkwiom i monastyrom nie przepuszczając, ale co kosztowniejsze rzeczy na dorędziu być mogły zabierając, na ostatek miasto i bramy zapaliwszy. JemPam 88. I strachem zmiesza, y ucieczką ztrwozy Ledwie przypadszy Anton z pierwszych szykow, Vciekaiących trzeciem Pułkiem złozy, I swą Osobą wstrąci Naieznikow; Ktorych miecz tak się nad Rzymiany srozy Iz trzy tysiące wytną Woiennikow A pięć posieką, poranią szkaradnie, Gdzie y Flavius ustrzelany padnie. ChrośKon 452. KIedy wielki Iozue, Wodz Zydowskiey młodzi, Miástá Háiu dobywa: á nie ták się wodzi. Iáko mu spráwę dano, boweiem niespodzianie, Wypadszy, wspárli Zydow dla grzechu Pogánie. Podnieść mu Tarcz, ku Niebu, ręką Bog roskaże Nie kurcząc, áż záczętey imprezy dokaże: Y dokazał? bo Miásto, y Obywátele, Ostrym wyciąwszy mieczem zostáwił w popiele. PotPocz 43. [...] tamesmy zastali Turkow na praesidium w Compucie Trzy Tysiące, ktorych przededniem napadłszy iednych wycielismy drudzy ręką obronną pouchodzili [...]. DrobTuszInf 28. Płęc męzką bez wszelkiey roznosci wycięto, a białogłowy zołnierstwu in rapinam pozwolono, W tym tumulcie sam konstantyn Cesarz zycia pozbył. IntrHist 52. Za Panowania Herakliusza naprzod Cosroës tyran Perski do teyze Ziemie Swiętey wtargnowszy, wszystkich Chrzescianow wyciąć kazał y z niey miedzy innemi krzyz Zbawiciela Roku 615 wywiozł ktory iednak Herakliusz Roku 629 potym odbiwszy w dzień podniesienia krzyza Swiętego Znowu w Ierozolimie wystawił. IntrHist 64. Ten [Hieronim Filipowski] z Stefanem Batorym, na tenczas Xiążęciem Siedmiogrodzkim, w Węgrzech żołd prowadził, do ktorego stanow Koronnych y W. X. Litewskiego posłował. Biel. fol. 726 Constit. 1564 fol. 75, á gdy Stefan na tronie Polskim zasiadł, Hieronim we wszystkich expedycyach z nim zwycięsko stawał, osobliwie pod Toropcami, kędy pierwszą straż nieprzyiacielską wyciął, y niewolnika do Krola przyprowadził [...]. NiesKor II 149-150. A przed lat 453. według Długosza lib. 2 gdy Tátárzy Krakowa dobywáli samych Pánień 21000. w niewolą wzięli: tyle innych wyciąwszy ludzi, że krwią się ludzką farbowáłá Wisła. BystrzInfCosm G3. Roku 1241. Tatarowie w 50000. Ruś splondrowawszy weszli do Polski, Lubelskie Województwo zrabowali, i wrócili z zdobyczą, powtórnie znowu zimą wpadli do Sendomirza, i zrabowali, Xięży wycieli, ludzi pozabijali, Szkalmierz, Chmielnik naszli z strasznym rozlaniem krwi Chrześciańskiey [...]. ŁubHist 30. Ale Bogusz Kommendant Zamku Gdańskiego oparł się, i za konsensem Łokietka Krzyżaków wziąwszy na pomoc, nie pozwolił Zamku dobyć, Brandeburczyków wygnał, i według akkordaty Krzyżakom połowy Zamku w Praesidium oddał, á Krzyżacy przy okazyice od tąd Zamek przywłaszczyli, Bogusza wygnali, Gdańsk przez zdradę Niemcom odebrali, wyciąwszy Polaków wszystkich podczas jarmarku S. Dominika, i Pomeranią sobie przywłaszczyli, o co znaczne woyny były z Krzyżakami [...]. ŁubHist 39. Kozacy Polscy na Pont Euxyński dostawszy się, Azyatyckie Miasto Synopen dobyli, i Turków wyciąwszy, Kray zdezolowali. ŁubHist 78. Wycinam, v. m. F. wytnę [...] 5) schiessen, fällen [...] 5) tirer qu. avec une arme à feu [...] 5) wyciął lisa z fuzyi [...]. T III 2663.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w pień wyciąć (sz. zm.) »pozabijać wszystkich, nie pozostawić nikogo przy życiu«: [...] Albo skoro wpien wytnie Gaurow: na kupy zich obozu zabite, będzie włoczeł trupy. PotWoj 134. Apotym przyszła pogon zastała spiących obskoczyli y wycięli wpięn. PasPam 90. Zewszystkich stron uderzono nanich w pien wycięto. PasPam 97v. Słysząc także nasi Koronni o Chmielnickiego kupach, ozy wiwszy się troche rozrywac ich umyslili, dla czego nieiakiego Andrułe z Wołoszą wyprawili, ktory przodem ruszywszy sie Miasto iakieś z rabował, y Ludzi łupem obciązył niepomału, a tym czasem Kozacy niespodzianie na Niego spadli, y pewnie by ich byli w pień wycieli, gdyby nie Woniłowicz z Xiązęcemi Ludzmi nadszedł, y ich obronił. HistBun 22. Sam krol będąc nazbyt cięzko uzbrojony pogrązył się w kałuzy A Chrzescian na 15000 wpień wycięto. IntrHist 114. [...] cáły podiazd w pień wycięto, konie y wszystek Iassyr im [Tatarom] zábráwszy. MerkHist 2/121. ESTRE [...] Faire main basse sur les ennemis. Hoster internecione caedere [...] Hostes occisione ou occidione occidere [...] Hostes interficere [...] W pień wyciąć nieprzyiaciela. DanKolaDyk II, 221. Po skończonym Pokoju Czarnecki wysłany we 3000. i złączony z Litwą w 9000. Chowańskiego Wódza [!] Moskiewskiego attakującego już od 6. Miesięcy we 30000. Zamek Lachowicki, znacznie zniósł, na 15000. Moskwy w pień wyciąwszy pod Połonką, wiele w niewolą ich zabrawszy, Chowański aż do Wilna uszedł, gdzie jeszcze Garnizon był, Moskiewski. ŁubHist 100. Pień [...] w pień wyciąć, powycinać. in die Pfanne hauen. faire main basse sur l'ennemi; faire passer par le fil de l'épée; tailler en piéces; défaire, battre à platte couture [...]. T III 1262. Wycinam, v. m. F. wytnę [...] wyciąć w pień, vid. Pień - w pień wyciąć [...]. T III 2663. ◆ wyciąć do znaku »pozabijać wszystkich, nie pozostawić nikogo przy życiu«: Dlategosmy Urynow, dla tego Soroku Ze nam wolnego przescia y bronili szlaku i mieszczan y Miasteczka wycięli do znaku [...]. PotWoj 55.

4.przen. »zadać cios, uderzyć, pobić; trafić w coś«:

Rekcja: komu co; kogo co

Zápłonie się człowiek vczciwy/ gdy mu kto policzek wytnie: ia nie wiem; ále podobno nie omylę się/ gdy rzekę: iż myśl wszeteczna/ wstydem prędzey obleie duszę bogoboyną/ á niż policzek: Datus est mihi stimulus carnis, Angelus Sathanae, qui me colaphizet: mowił ieden: iákoby policzki wycinał/ gdy mu tákie niewstydliwe zarzuty kładł przed oczy. BirkNiedz 126. Wyciąć komu/ v. Siékę kogo rózgą. Kn 1299 [1307]. Y dlatego to Chrystus Pan/ gdy mu sługá Biskupi przy sądzie policzek wyciął/ odezwał się. Si male locutus sum, testimonium perhibe de malo, si autem bene, quid me cedis? StarKaz II, 275. Naprzód Gołecki - dobywszy z kołczana Wereszki - rzecze: "Strzało opuszona Prędkiemi pióry, któraś ze mną w boju Podczas i w pięknym bywała pokoju Zawsze chwalebną, teraz, gdy gotowy Mam cel przed okiem, pokaż co surowy Mars z tobą umie! Niechaj powiedaja I obce kraje, że też i tu znają Polaka z łukiem, który celu swego Pewnie nie chybi. Oto już do niego Prosto tnie strzała!" - A wtym wyciągniony Szybko łuk puści i tak uczyniony Cel z czapki wytnie, aż do góry skoczy kilkakroć czapka przed ludzkiemi oczy. BorzNaw 159. Potym w okropne iák náleią czáry Mocnych Cecubow/ pstrykniem ná Tátáry Lub tey od winá/ śmiáłości nawykniem Iże Kozakow kańczugámi wytniem [...]. KochProżnLir 8. Ktosz nie widzi/ że y tá ochotá służby Woyskowey/ ktorą się drugi wymawia/ iest tylko płaszczyk iego Impotenciey: znamy tákich Ochotnisiow/ że drugiego Woienna Ochotá y miłość Oyczyzny ták zágrzeie/ isz trzeciego dniá po ślubie ledwo doczekawszy/ od swieżey Zony wypali/ y iáko pies opárzony z kuchnie/ álbo kot upátrzony kiedy go hárápnikiem wytnie nie obeyźrzy się ná Dom ász w kilká mil. GorzWol 4. A ieszcze zá te twoie kleynoty/ ktorymi się niesłuszney miłości dokupuiesz/ lepiey kto inszy gości. Náostátek/ przy tey zwierzynie gębeć podczás wytną/ álbo páluszki okrzeszą. GorzWol 8. [...] gdy tedy z Czudzey Ziemie z nim do Zywcza nawrocił sie, Ociec Praeceptora z karety wystepuiącego witał a Syn Praeceptorowi wyciął policzek, mowiąc teraz cie Szanuie Ociec moy, cos mnie w Czudzey Ziemi tak Surowo karał, y Vpadszy do Nog Oyczu, Sprawiedliwosci nąn prosił [...]. KomonDziej 193. JOUE [...] Donner sur la jonē [!] à quelqu'un, Luy donner un soufflet. Alapatn [!] ou colaphum alicui ducere ou incutere ou imp[i]ngere ou infligere [...] Dać komu w gębę pogębek policzek wyciąć. DanKolaDyk II, 172. W tym kiedy Wojewoda Wileński Króla częstował pod Namiotem, dano znać że Potocki Starosta Krasnostawski Syn Wojewody Krakowskiego obuchem wyciął Przebendowskiego Wojewodę Malborskiego [...]. ŁubHist 121-122. Wycinam, v. m. F. wytnę [...] 3) hauen, auspeitschen. 4) einen Schlag, einen Streich, einen Hieb geben [...] 3) foüeter, écorcher, fesser, fustiger; donner à qu. le foüet bien ferré. 4) fraper; donner, décharger un coup à [...] 3) wyciąć chłopca rozgą. 4) wytniy mu policzek; wyciął go kiiem [...] wyciąć komu pysk, gębę. einem ins Gesicht einen Hieb geben. balafrer qu; donner une estafilade au visage à qu [...]. T III 2663.

5.przen. »zrobić, wykonać coś energicznie, z werwą«:

Rekcja: co

Po starym mężu pojął młoda wdowę Młody gach, a gdy łożniczną rozmowę Zaczynać mieli, pyta, [z] jakiej miary Mógł jej wygodzić on przeszły trup stary. Odpowie pani, że nie insza bronią, tylko po brzuchu poklepując dłonią, Szeptał jej: "Ryby! Ryby! Sam do wierszy!" Dopiero młodzik wyciął jej kunszt pierszy. Pani, postrzegszy w robocie różnicę, I chcąc rozumieć lepiej tajemnicę, Pyta: "Cóżeś mi to czynił, mój młody?" MorszAUtwKuk 352. Zawsze sobie sąsiad mój żywot wspomni krótki, Obaczywszy puzderko przepalanej wódki: zawsze go morzy, zawsze na żołądku ckliwo, Choć zdrowy jako trzeba; chociaż, jako żywo, Ani mgły na powietrzu, ani uznać chmury, Zawsze migoć u niego, zawsze dzień ponury. Aż skoro do trzeciego wytnie kielich duży, Choćby najpogodniejszy dzień oczy mu zmruży. PotFrasz1Kuk II 204. Długo tak lusztykują, lecz nieukrzywdzony Włoch kożdą [szklanicę] spełnić musi za prośbą swej żony. Same jedwabne słowka chytrej pochlebniczki Przyniewalały kożdą wyciąć do kropiczki, ktora - dla ochotniejszych haustow - w jeden, w drugi Kielich życzliwość kładzie fortunnej żeglugi. KorczWiz 99.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ wyciąć chyżego »uciekać«: Widziałem przegraną Dąnskorunskiego [Dołgorukiego] zaraz tedy wyciąn chyzego nazad. PasPam 108v.

WYCIĘTY
im. przym. bier.

Formy: odmiana złożona lp M. m wycięty; ż wycięta; n wycięte; D. m wyciętego; ż wyciętej; n wyciętego; B. m wycięty; N. m wyciętym; lm M. mos wycięci; nmos wycięte; D. wyciętych; N. wyciętemi

Znaczenia:

1. »taki, który został cięciem usunięty, oddzielony od czegoś; ścięty, wyrąbany, ucięty«: Pięń z-wyciętego drzéwá sztuká/ vide Kłodziná. Kn 688. O nadgrodę tesz debow wycietych proszą. OpalKListy 65. Lásy, Puszcze, y Bory obiecháć in circum circa swoich własnych gránic, tákże circumferentią Pol, co do własnego twego należy dziedzictwá: ná Gránicách ieśli wcále są żnáki [!] (według práwá y opisu) vpátrowáć, drzewá wycięte, pásiek osadzonych, y pustych dozor iáki był bez ten czás, z leśniczym álbo borowym: ratione szkod Inquisitią vczynić: do tego áby węgla, dziegciu, ábo smoły, nád roskazánie y wolą Páńską nie palono, bo przez to nie tylko od ogniá, ále y od samego dymu zákwitłe drzewá schną y lásy w niwecz się obracáią, iáko o tym wyżey opisáło się w Punktách ná swoim mieyscu. HaurEk 105. Łąki połową pozarastałe chrustem, dębina dużo zdezelowana, bo wpół wycięta. InwKal I 683. Drzewá wyciętego ná Gorze Libánu wyszło więcey, niżeli 150. y trzy tysiące [na świątynię Salomona]. ChmielAteny II 545. Wszelakie drzewo, ktore nie czyni owocu dobrego, wycięte będzie, y w ogień wrzucone. BirkRus 31.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w pień wycięty »o lesie: taki, w którym ścięto wszystkie drzewa, który został całkowicie wyrąbany«: Stawy i sadzawki do dwora należące puste wszystkie, bór w pień wycięty. InwKal I 395.

◼ Przenośnie: ◼ Kto chce mieć z dzieci uciechę [...] zá máłu prostuy ie [...] by się nie krzywiły złościámi/ y potym iáko niepożyteczne wycięte y w piec wrzucone nie były. KalCuda 185. ◼ Poniewász wątpić nie trzebá/ że to dosyć uczynienie/ iáko iedno wędzidło/ szalone szkápy kroci y powściąga/ czyni nas czulszymi z pilnieyszymi; wyciętych grzechow pozostáłe wiory wymiáta/ złe nałogi przewrotnym życiem wprowádzone/ przeciwnym w cnotách ćwiczeniem znosi. BujnDroga 102.

2. »wyodrębniony za pomocą cięcia z jakiejś całości, wystrugany, wyżłobiony, wyciosany; wyrzeźbiony«: On przedziwny obraz u Daniela Proroka, ze złota, ze Serebra i zinnych przedniei szych Kruscow uliany, w ktory skoro ieden kamien z gory wycięty uderził, wnet się skruszył i w proch obrocił, nic innego nieznaczył, iedno fragilitatem et fugacitatem wszistkich rzeczy. VorLetSkarb 49. [...] było się gdzie przechodzic i czemu przipatrzić, a zwłascza zwierzincowi, wposrzodku ktorego, okrągły niemały plac był, na tym stoiąc na kształt gwiazdy ulicami przez wszistek las wyciętemi, widziec było gdzie się zwierz obraca [...]. VorLetSkarb 144. Pisze do stárszych Pułkownikow Szwedzkich Y do Máiorow celnieyszych Niemieckich: Zwłáscza do Graffa z Wrzeczewicz, ktoręmu Iáko Rzymskięmu Synowi práwęmu Posyłá obraz ná blászé wycięty Y malowany z twarzy Panny Swięty. OblJasGór 19. Názwano kogoś Cesarzem naprzod, że był z-wnętrzności Mácierzyńskich wycięty, názwano potym drugiego Augustus że się w-sierpniu zrodził. MłodzKaz II, 9. NA kárcie IML, prżełamáney po dwá kroć (z nauki 3. tey zábáwy) zgotowawszy ánguł krzyżowy IML, y wyciąwszy go nożyczkámi, álbo nożem wyrznąwszy po liniiách IML (z Náuki 5. tey zábáwy;) ściánę ML, ángułu wyciętego ná kárcie, przystaw do linii dáney CA, ták żeby druga ściáná IM, pádłá ná punkt O. SolGeom I 40. WSzytkie Párábole ziákiegokolwiek Konusá wycięte, są sobie podobne: y otwieráią się według odległości centrá odbicia od wierzchu Páráboli. SolGeom I 277. Sławne w Egipcie Miásto, poświęcony Ma Słońcu Kościoł; ktory wywiedziony Stá kolumn szereg, w niebo pod obłoki Wznosi, z Tebáńskiey wyciętych opoki. ClaudUstHist 60. Przydáią drudzy, áby pewney godziny, y pewnego dnia, ostrzem ná doł nie do gory, y z pewnemi słowy była wycięta [rózga kruszcowa]. BystrzInfAstrol 28 nlb. KROLIK po Łácinie Regulus, álbo Trochilus, Ptak bárzo máleńki, ktorego do piecżenia zátknąwszy nie wypatroszonego, ná rożenek laskowy, świeżo wycięty, sam się przy ogniu obraca, byle był ná soszkach rowno ná wadze położony. ChmielAteny1755 I 512.

3.przen. »pozbawiony życia, zabity, szczególnie w wyniku dokonania mordów na dużą skalę«: [...] y tak podkawszy się męznie z Szwedami zniosło nasze Woysko Szwedow nagłowę, bo ich też Pułk Wołoski zZasadzki przyszedłszy z tełu okrutnie zmięszał iż musieli nagłowę przegrac, Piechota Szwedzka wycięta Raytarya zniesiona, działa wzięte [...]. DrobTuszInf 7.

◆ Związki frazeologiczne: ◆ w pień wycięty »o grupie ludzi, społeczności, ludności itp.: zabity co do jednego, bez pozostawiania kogokolwiek przy życiu«: Sam zaś uwiedziony tym szcżęściem, poszedł ku Multanom, gdzie idąc, gdysię przez Rzekę Felezynę prżeprawiał, napadł go Wodz Rakocego y tak strasznie poraził, że ledwie Tymo szek uciekł, we dwunastuset koni, a insi Kozacy w pień wycięci zostali. HistBun 27v.

4.przen. »taki, któremu zadano cios, którego uderzono; o iskrze: wykrzesana, tj. wydobyta przez uderzenie np. żelazem o lamień«: Z tego grzechu iáko z pierwszey ná suchy proch wyciętey iskry ná dusze ludzkie/ piekielne wieczne ognie wspłonęły. BujnDroga 38. Porwany w nocy iáko Zboycá od zbirow/ Ceklárzow/ w powrozách/ w łańcuchách przez miásto y ludnieysze rynki prowádzony/ stursany/ targany/ popychany/ od iednego siepácza/ pośrzod sądowey izby w oczách pełnego senátu/ ciężkim policzkiem wyciętym ubity [...]. BujnDroga 324.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]