Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »odczyścić z zanieczyszczeń przez polanie wodą lub innym płynem albo roztworem wody ze środkami myjącymi, np. z mydłem lub ługiem«:

Rekcja: z czego; czym ‖ w czym; co

Te vle obręczámi dobrze opátrzywszy, bárć dlugą do dwu zatworow vczyniwszy, wymywszy, woszczyny na wosk w głowie nálepiwszy, postáwiwszy go ná kłádźi ná długie nieruszánie, obwinąć go plećionem powrosłem słomiánem w koło zrzadká, y ná owo obwinienie dopiero gliną oblepić wszytek: á kiedy oschnie, oko wywierćisz przez glinę, á ná bárći glinę wyrźniesz. OstrorNauka Aiiijv. 27. Wszystko co śię dotknie mięsá jey/ będźie poświęcone/ á jesliby krwią jey szátá pokropiona byłá/ co śię pokropiło omyjesz ná miejscu świętym: 28. Naczynie też gliniáne/ w ktorymby ją wárzono/ stłuczone będźie: á jesliby w naczyniu miedźiánym wárzona byłá/ wytrą je/ y wymyją wodą. BG Kpł 6, 27-28. „Tylko mi go [rożen] wymyjcie, gdy tak nieporządny Ten pan” — rzekę [...]. PotFrasz4Kuk I 275. Strzyc ie według czásu, w Máiu koło S. Krzyżá, drugi raż w Wrześniu, tákże ná toż Swięto, w przod one dobrze w stáwie, przy cieple, y pogodźie, wymywszy, áby wełná byłá chędoga, przy strzyżeniu miec dozorcę Wełny wazenie, y oney dispositia. HaurEk 30. Trzebać pierwej, niż królem, zostać kandydatem, Niż księdzem, pierwej dobrym i cnotliwym człekiem, Od śmiertelnego grzechu przynamniej dalekiem, Choć kapłan boży, Syna ofiarując przed nim, Nie powinien się mazać i grzechem powszednim; Trzeba się na to, człeku, czas gotować długi: Ciało w łaźni wymyją za godzinę ługi, Ale duszę, kto chce wniść do świętego cechu, Dłużej niż siedm lat trzymać należy na blechu [...]. PotFrasz2Kuk II 406. Ná ták fárbowáne szmátki/ wley świeżą źimną wodę/ i wźiąwszy z grubszych á prostszych szmátek fárbowną ktorą/ mydłem ią weneckim nátrzyy/ i wymyi w wodzie tey w ktorey szmátki inne fárbowne. [...] Wymywszy wykręć i w inney wodzie świeżey zánurzywszy ráz/ dwá/ wyćiśniy. SekrWyj 190. Powstać z grzechow, założyć fundament struktury żyćia chrześćiańskiego przez pokutę, á potym nie wywodźić śćiany, nie poprawić żywotá, ale się wracać do nałogow, do zbrodni swoich, á coż iest inszego, tylko naśladować iednego Psiętá, ktore do womitu swego wraca się, abo wieprze iakie ktore choćby kto naypiekniey wymył, postáremu one zaraz do błotá idą. SzembekSKaz B4. Nieznosna praca, osobliwie Monarchom niezwyczayna: gdy spać trzeba, nocy niespaniem zbywać, y nie iednę tylko y drugą, ale każdą: á wtenczas opłakiwać zbrodnie y tak rzęsistymi łzami, że łożko całe zmoczyć mogły: ale mało to; y wymyć mogły. ZehenLaskSum 51. Dla Pezerwatywy przećiw Boleniu Zębow [...] Wziąwszy szczoteczkę umocz wotcie[!] Konwaliowym albo Rożowym, potym na nię weźmi Proszku, y zwolna Zęby wyćieray: wytarszy wymyi Dziąsła Szałwiową Wodą. BeimJelMed 272. Wymywam co, v. m. F. wymyię. auswaschen. laver, nettéïer qu. ch. en lavant. § niedobrze to wymyto. wymywać gębę czym. 1) den Mund mit etwas ausspielen. [...] 1) laver, rincer sa bouche avec. [...] § 1) wymyy gębę wodą. [...] T III 2702. 3tio. Wziąć preparowanego Brausztynu podług (Nru 1szego) np funt ieden, tyleż wziąć salitry czystey, dobrze zmieszawszy palić w ogniu dobrym przez godzin 24. iednak uwazać trzeba zeby się Brausztyn niestopił, (naylepiey te kalcynacye robić pod nakrytym tyglem w Oszowie nie bardzo w gorącym mieyscu,) potym wystudziwszy ciepłą wodą wymyć, dobrze wysuszyć, odważyć tyle salamuniaku ile będzie Brausztynu, i trzyć to na malarskim kamieniu pokrapiaiąc co raz dystylowanym Octem [...]. TorzRoz 245. Im lepiey się pieńka po oddziale łodyg wymyie y wyczyści, tym włokno będzie delikatnieysze. NaukaWyr 33. Ta kompozycya cale ciepło używać się powinna y ledko na podłogę y inne drewniane futrowania; aby się lepiey chwyciła rozciągana, trzeba mieć staranie, aby posadzkę dobrze wprzód wychędożyć, czyli iakie inne futrowanie ze wszelkich nieczystości y brudow wymywszy, y wyszarowawszy należycie, y iak naymocniey wysuszywszy; gdyż inaczey nie udałby się pokost. AlletzAlb 206.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Cżego się z rázu skorupá nápiie/ to się z niey potym nigdy nie wymyie. Quod noua testa capit, inueterata sapit. RysProv A2v.

◼ Przenośnie: ◼ Nie boy się wypiie on [Chrystus] choć y natęższe gorzkośći/ y owszem gotow pić y konáć po napoiu/ gotow ná krwáwe poty; milsza mu wylać krew z wodą z ćiáłá/ á niżeli mieć iák naywonnieysze Máryiey Pánny przygotowáne kąpiele: bieley bo krople wymyią krwáwe/ bieley optoczą ze krwią zmieszáne poty/ á niżeli wánny nawcześnieysze. HinPlęsy 14. ◼ Język ci drutem stanie, potrętwieją zęby, Nos i oczy piekielne okurzą otręby I jeśli nie masz wody, tak szkarade gusty Wymyć, pojedziesz nazad z zaprawnymi usty. PotLibKuk I 104.

2. »w medycynie: zwilżyć lub namoczyć rany i chore części ciała, najczęściej przez wycieranie czymś nasączonym leczniczym roztworem«:

Rekcja: co; czym

IEst też species párchu/ ktory niezáymie wszytkiego psá/ iedno sie mieyscámi gryźie/ głodząc wierzchnią skorkę/ y z śierćią/ aż do żywego/ że sie będźie śliwiłá skorá/ zową to weszką. Ná to dobre iest gorząłką to wymyć. OstrorMyśl1618 23. Jeśli smrod z vst dla tego przychodźi/ że komu dźiąsłá gniią/ co zową dźięgná/ weźmi octu winnego mocnego/ warz w nim háłun áż się rospuśći/ wymywszy tym dźiąsłá/ pomázuy tą máśćią. PedSleszTajem 31. Gdyby się záś puchliná iáka znaydowáłá około nog ábo kopyt koniom/ tedy lákiem śledźiowym obkłádáć ciepło roskaż. Ná sádno ták. Wźięć kurzego źiela/ wymywszy naprzod wodą/ w ktorey wrzał korzen/ y zliśćiem czarnego źiela/ drudzy zowią to źiele Kostyfał rzymskie źiele/ ábo po łáćinie consolida/ to kurze źiele po łáćinie zowią tormentila, ktorego dostánie w Aptece/ tym zásypowác możesz/, y ták wygoisz. LubiecSpiż B.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ wymyć ranę (sz. zm.): Pod ráną wykárbowawszy nożem kowálskim/ żeby ropá schodźiłá ná doł/ wymyi ránę octem ćiepłym osolonym: á zbiwszy białku z háłunem/ przyłoż przez noc/ názáiutrz záskwarz łoiem kozłowym/ á muśiszli w drogę iácháć/ smołą czarną po wierzchu zásmol ćiepło/ by wodá nie doszłá. DorHip II Qij. Vkąszony[m] od bestiy iádowitych/ miánowićie/ od wężow/ ktore krolikámi zowią/ od korony/ álbo rożkow ná głowie máiących/ wielkim iest rátunkiem/ pierwey ránę wymywszy prostą wodką Koperwáserową/ ktorą flegmą vitrioli zowią. SyrZiel 176. 107. Katar napada albo gdy na zbytnim zimnie długo być muszą, albo gdy upałom słońca bardzo są wystawione: szczkaią wtedy, i czasem materyą wyrzucaią. Wtedy przebiią się nozdrza pioreczkiem, dla ułatwienia wypływania materyi: a ieżeliby meterya nakształt puchliny gdzie się skupiła, przerznąwszy wyciśnie się, raną wymyie ciepłym winem, i zasypie trochą iak naymieley tłuczoney soli. KlukZwierz 134. Zaraz więc wymyć trzeba ranę wodą letnią dobrze osoloną, dla zdięcia piany ziadliwey tey bestyi. KurFSangOpis 83. Gdy tedy kto od psa, wilka, lisa, kota, lub iakowegokolwiek zwierzęcia, albo bydlęcia, a nawet od człowieka wściekłego ukąszonym będzie, powinien zaraz mieysce zranione błotem lub wilgotną ziemią obłożyć, kilka razy to powtorzywszy, potym rozpuściwszy soli w wodzie, tą wodą ranę należycie wymyć, potym wziąwszy octu iakowegokolwiek, byle dobrze kwaśnego, zagrzawszy, rozpuść w nim trochę masła, tym ranę często przemyway, i szmatami w nim maczanemi obwiiay. PerzLekarz 157. Warz Mięte [...] tą wodą wymywszy po dwá rázy Ránę, á zá każdym razem posypuy proszkiem z teyże mięty. VadeMed 36.

3.przen. »w religii chrześcijańskiej: usunąć grzechy«:

Rekcja: co; kogo, co

Ach sprowadziłem excessow trzody Zmiie, Padalce, ropsko i wrzody w Moie sumnienie Widzisz w mey duszy, biesow, bestye, Brudy, szkarady, niechże wymyie Twa Krew naydrozsza. BakaRzeczy A8v.

WYMYTY
im. przym. bier.

Formy: lp M. m wymyty; ż wymyta; B. n wymyte; N. ż wymytą; n wymytym; lm M. nmos wymyte; D. wymytych

Znaczenia:

»odczyszczony z zanieczyszczeń przez polanie wodą lub innym płynem«: / Miednicá ie wymyta;/ to Dźiećięćiá Miednicżká ErnHand 429. Kędy tedy wszystko porządnie być może/ niepotrzebá mych słow; wszkáże niezászkodźi/ pospolstwu namniey dla Wykonánia wiernośći swey wiedźieć/ że więc po moru/ domy murowáne z nowu wybielone/ drzewiáne ale ostrym ługiem á potym octym trzy dni wymyte a wykurzone często a wielce bywáją; [...] że wełna niewypráwiona wymyta, ná słoncu wysuszona, przędzona ále, ponieważ wody nie ćierpi, okurzona ma być; [...] że len á konopie trzy kroć z wody ćiekącey máją być wymyte [...]. MuthWier 116-117. Przyimi proszę za wdzięczne, dobry móy affekt ku sobie, á bądź pewien, że małą ta Ksiąszka, nie mało dobrego w sobie zawiera, które iest dobro ukryte i zataione, ani się w pierwszym czytaniu obiawi, ale iako drogi kruszec z ziemi dobyty, z razu iest rdzą i czarnością nie udatny, wymyty potym, przetopiony, wypolerowany, dopiero się oczom podoba, i swoiey dostępuie ceny. KryszStat 10 nlb. Masło się chwyta nietylko pyłu i wszelkiego nieochędóstwa, ale też i naczyń nayczyściey owszem gorącą wodą wymytych; chybabyś je oczyścił ługie[m] z popiołu cienkiego zrobionym, abo otarł pokrzywą do pozbycia kolców swoich utartą. KniażFol 116. Tę sól szarą naprzód suszą w piecu, potym drobno ją utarszy, posypują masło dobrze wymyte, i rozciągnione tak, ażeby uncya soli na funt masła wychodziła. KniażFol 121. Materye pozostałe na bibule, są siarka i węgle, wtym stanie będąc odłączone od salitry, nazywaią się, głową umarłą prochu, (la tête morte), i mówi się, że głowa umarłá, iest dobrze wymyta, kiedy przy pomocy powtórnéy wody, nalanéy na cedzinę (filtre), niezostanie się w niéy naymniéyszéy cząstki salitry. o próbowaniu prochu. JakubJNauka 78. Gdy się nie iaki czas wraz wszystko gotować będzie, przecedż potym przez chustę ledko wysciskaiąc, wyłoż tę tłustość w tęż samą rynkę, ale wymytą; przyday do tego dziesięść, lub dwadzieście łotow wosku białego, na drobne kawałki pokraianego y woszczyn. AlletzAlb 16. 12. Oczy iego iáko gołębicé nád strumieńmi wód, któré są w mléku wymyté, y śiedzą nád potoki napełnieyszémi. BW PnP 5, 12.

◼ Przenośnie: ◼ Jak dobrym żonom bez jajec mężowie, Tak się wiersz nie zda, co przebiera w słowie; Nic nie są fraszki z wymytą paszczęką I które, Pietrze, co chcą, nie wyrzeką; I te się rymy podobać nie mogą, Które bezpieczną nie stąpają nogą. MorszAUtwKuk 310.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz MYTY, OMYTY, obmyty, odmyty, pomyty, przemyty, umyty, zmyty.