W TRAKCIE OPRACOWANIA
Data ostatniej modyfikacji: 10.03.2025
Warianty fonetyczne:
WYNALEŹCA,
WYNALEŻCA,
WYNALEZCA,
*WYNALEJSCA,
*WYNALEJŹCA
Słowniki:
SXVI,
Kn (
wynalezca),
T (
wynalezca),
L (
wynaleźca, wynalezca; XVI-XVIII),
SWil (
wynalezca),
SW (
wynaleźca),
SJP (
wynaleźca) notują
SStp nie notują
Znaczenia:1. »odkrywca, twórca, ten, kto jako pierwszy coś tworzy«: WIele się ná to zgadza znácznych ludźi/ y wyższey się wspomniáło/ że przybránia á rządnego do woiennych spraw przygotowánia koniá pierwszymi byli Peletronij, w iezdeckiey y lekárskiey náuce wyćwiczony narod/ wynaleźcámi. DorHip I G.
Bogá nabarźiey Merkuryuszá chwalą/ ktorego też nawięcey v nich iest báłwanow/ tego wszytkich Náuk wynaleźcę bydź twierdzą/ tego drog y śćieszek wodzem zowią/ tego do zysku pieniężnego/ y do kupiectw/ zá wielkiego pomocniká máią. CezWargFranc 138.
Z Tátárámi grániczą ludźie Chińscy/ vwikłáni rozmáitemi báłwochwálstwy: chwalą bowiem niebo/ słońce/ mieśiąc/ y insze gwiazdy: y wynáleźce rzemiosł; y tych ktorzy zá iáką dźielnośćią znáczną ku posłudze pospolitey/ ábo też ktorego człowieká pártikulárnego/ popisáli się zá żywotá; [...]. BotŁęczRel IV 132.
O wynáleyscách żelázá RoźOff D3v.
To źiele názwiská v nas/ iáko y v Grekow y Láćinnikow dostáło/ od skutkow/ y wynalescow. SyrZiel 132.
Towarzysz nadewszytko poetom pijanym I wynaleźcy wina gościem pożądanym. NaborWierWir I 280.
Wynalézcá/ Inuentor [...]. Repertor [...]. Inuestigator: auctor architectus sceleris: vitae beatae [...]. Indagator aquarum [...]. Molitor nouarum rerum [...]. Machinator doli [...]. Kn 1322.
Phoebus ábo Apollo: Ten był syn Iowiszá y Látony, iednym rodzeniem z Diánną ná świát podány; v Pogan był mian zá Bogá wieśćby, Prorostwá, y mądrośći, y muzyki, y za wynaleźcę náuki lekárskiey. OvOtwWPrzem 27.
Nie nowo naleziony sposób rozmyślania tajemnic Syna Bożego i Matki Jego przeczystej, ale dawno w Kościele Bożym zawzięty i nieustawający ofiaruję W.X.M., który pierwszego wynaleźce, Dominika świętego, wielkiego książęcia i patryjarchy zakonu kaznodziejskiego, imię na sobie nosisz. WieszczOgródGur 75.
Sposob z okolicznośćiámi do spráwowánia porządnie y pożytecznie Gospodawrstwá [...] piorem Vrodzonego PANA IAKUBA KAŹIMIERZA HAVRA, pilniey ániżeli przez innych pomienionego Sposobu wynaleszcow zebrány; áby o oczy wielu gospodarzow tym prędzey otrzeć się mogł, drukować pozwalam. HaurEk I.
Choć ci też, jako czytam, odległymi miejscy Mogą być tychże rzeczy różni wynalejźcy, Mianowicie rzemiosła, i strzelba, i druki Były wprzód niż ci, którym przyznają te sztuki: Były u Chineńczyków, w pogańskim narodzie, Oboje na potrzebę, oboje na szkodzie; Oboje duszę z ciałem, to cicho, to z hukiem, I zabić, i zachować może, strzelba z drukiem. PotMorKuk III 261.
A ták iedność się powroćiła/ odszczepieństwo zaś z wynalezcą Focyuszem zginęło. KuleszaWiara 38.
Pierwśi miedzy Monárchami Chrześćiańskiemi Konstántyn Wielki, Károl Wielki, Henryk myśliwy Cesarze, iáko gonitw y Igrzysk Marsowych, ták też znakow Káwalerskich wynálezcami być u Authorow pokázuią się. SapJChodAAnnot 41.
Pierwszym iey [chiny] wynaleszcą był Graff de Cynchon Vice-Krol Hiszpanski w Peru (zkąd imię wźięła de Cynchina) ktory nią żonę swoię na febrę naypierwszy uleczył. BeimJelMed 188.
FIdiasz Ateńczyk Tokarskiego kunsztu wynależca, Ars Phidiatica z tąd nazwanego ChmielAteny1755 I 977.
Tu leży Miasto Miletus, vulgò Melaso, przedtym słáwne, teráz wioska z Zamkiem, y Portem, nad rzeką Menander, Oyczyzna Talesa Astronoma iednego z siedmiu Greckich Mędrcow, Anaximandra Inwentora sfery, Anáximenesa, wynálezcy kompasu. ChmielAteny IV 454.
Wynalezca. Erfinder. inventeur. T III 2702.
[...] z tym wszystkim iednak od Parlamentu wywołani są Jezuici z królestwa, iakoby morderskich przemysłów przeciw temuż Królowi wynalezcami byli, tak iż Richardus Harris Angielczyk śmie pisać: miecz, ktorym Henryk IV. zginął, od Jezuitow ukuty iest; a czemu też nie przydał, że i Abel nim zabity? JezuiciPos 103.
Koniec więc podáć raczey wydánia iey, zá rzecz przyzwoitszą i tey Przemową własną sądzę, który iest nie zárobienie sobie ná Autora imię, ták szacowne i wielkie imię, które iák samym rzeczy Wynáleźcom służy, ták się im tylko w nadgrodę daie; [...]. GiecyZiem 12 nlb.
Nie znaną Thespis znalazł Tragedyą, gminnym Pomazawszy Aktorom lice lagrem winnym, By w tey, ieżdząc na woziech, grali ią postawie. Eschylus po nim, pierwszy wynaleźca prawie Y maszkary y płaszcza ozdobnego, scenę Zbudowawszy pomierną, tragiczną Kamenę Nauczył tonem mowić poważnym, y kroki Jako wspierać miał korek obuwia wysoki. HorKorytSztuka 15.
Zyczyłbym był tego, żeby wynaleźca nie dawał był temu proiektowi nazwiska papierowey monety. WybicMyśli 4.
Powtóre, ci wynalezcy nazwisk [gwiazd] nie widzieli wprzód, ani widzieć mogli tych przymiotów w gwiazdach, które im po nadaniu nazwisk przypisuią. WłodekNauki 144.
O nowym planecie, iego wynaleźcy i nazwisku. ŚniadJanPlanet 43.
Według Poetow Greckich mowi, Uranus, iak wiadomo, był Krolem starodawnych Atlantow, i iednym z wynaleźcow gwiazdarskiey nauki, przeto godzienby pamiątki między Planetami. ŚniadJanPlanet 48.
Dla czego przeciw tey Perraulta radzie, dosyć nam wystawić naszych Mężów, i naukami się bawiących przykłady, aby te powtórne na ięzyk Grecki, i Łaciński zamachy odbić, i wynalezcę ich zawstydzić, i pognębić. DomosMęd 25.
2. »sprawca, ten, kto coś powoduje«: Gdy tedy wszystkich konie ná goźdźie wpadszy/ iáko potrzebá chromáły/ młodźieniec pieszy/ napierwey po wynálezcy zdrády oney przybieżał do kresu. KromBłażSpraw 31.
HYruśie nowy wynaleźco zgody/ Sławny Smalkierzu vpaloney wody/ Mądry kostyro tobie łaiac muszę/ Poki mam dusze. FraszNow C4v.
Rozbójstwo rodzicielką, łupiestwo ochmistrzyni, Płaczu ludzkiego fasa krzywd hospodaryni. Tu mać rycerska leży, cnót adoracyja, Płacz na grobie, a ciesz się, że zdechła, kto mija. Przez ogień gardło dawszy tu tchu odbieżała, Bodajże z wynaleźcą i w piekle gorzała. MorszHSumBar I 278.
Po tych wszytkich na końcu czwarte mieli miejsce Wołochowie, najskrytszych kątów wynaleźce. PotWoj1924 95.
Daruymy naszey śmierci wynalezcom gniewy, Niech miłosne offiary przebłagaią Boga. FilipLeo 69.
# Użycia metajęzykowe:
#
IX. O słowach obfituiących.
Przez słowa obfituiące rozumiem te, które w tymże znaczeniu, mało się co odmieniają. takie są. [...] W oka mgnieniu, w ocemgnieniu. Wstydzę się, wstydam się. Wszystek, wszytek, Wynalazca, wynalezca. Wynurzam, wynarzam. Zachodni. DudzZbiór 14-16
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Patrz inwentor, sprawca, twórca, *wynaleziciel, wynalazca.