»zahamować rozwój czegoś, zdławić, zatamować, zgnieść; pokonać, upokorzyć, dać nauczkę«:
Rekcja: kogo co
Ten [Szujski] spraktykowawszy sobie mir y Strzelce tych ktorzy się z Electią ozywali zatłumił.ŻółkPocz7. Ták będzie ściskał Oleiek [szpikanardowy] ná doł bárzo pachniący/ ktory wonią swą przewyższa wszjtkie ine pachniące rzeczy/ ták/ że go w Aptekách muszą ná vstroniu chowáć/ by snadź Piżmu/ Ambrze/ Zybetu wonności nie odiął/ álbo ráczey niezatłomił.SyrZiel41. Zadné mu [słonecznikowi strączystemu] ziele nie szkodzi/ áni go zágłusza/ ále on sam wszytkim szkodliwy: bo ktoreby iedno przy nim rość chciáło/ ká żdé zátłumi y zádúsi.SyrZiel1036. A iesliż do zimná oná suchość iest przyłącżona; tedy ostátek ieszcże ciepłá przyrodzonego zátłumi się: y będzie przyprowádzone ono ciáło/ ad marasmum senilem.SykstCiepl140. Iuż vmierał Iákob ś. á dzień mu ten miły przed oczy bież[y]: śmierć zimná zágásić nie mogłá ogniá tego/ zátłumić płomieniá ziemiá/ ktora iuż nań pádłá byłá.BirkNiedz46. Sroga to byłá plagá Páńska/ á bliska bárzo Rzymowi; srożył się ten iad sekty Aryáńskiey práwie około sercá; Kościoł iednák Rzymski wszytkie one heretyctwá znosił/ one ognie pogásił/ sekty zátłumił.BirkNiedz151. Tyś tego nie doczekał Osmanie/ ále ná gárdle twoim kátowski powroz stánął/ áby pogromił/ y zátłumił okrutne wyroki ná Chrześciány/ ktore z niego/ iáko z otchłáni nieiákiey piekielney wypadáły.BirkOboz40. Ale cóż rzec? kiedy to in sterilem agrum padało, a inimicus homo przytém seminavit zizania, które życzliwe da Bóg pieczołowania moje zatłumiły.RadziwKSprawy53. Rzeczecie: á nam co do praw Cesárskich/ y Duchownych/ y do Biskupow Fráncuskich; mamy swoie Constitucye y práwá/ á iesli czego niedostáie/ proper casus emergentes, mamy rozum od tego/ ktorym Exorbitáncye wszytkie z Korony zniesiemy/ zwłaszczá pod to Interregnum, kiedy wolnych głosow nászych Máiestat żaden zátłumić nie może/ áni pochlebstwo iákie.BirkEgz25. Rozświeciwszy ią tedy/ mowi [pewien uczony człowiek] świeć ty lámpo iáko możesz/ á świátłem swoim nie popisuy się/ boć ty przecię słońcá ná niebie swoim świátłem nie zátłumisz.StarKazII, 144. A iako owo drzewku nowo sadzonemu Gdy wierzch złamiesz znisczeie albo nie podroscie Dawszy mu zasie pokoy owoc ci przyniesie Tak y tu na początku ciezary włozone zatłumią dalszy prowent.OpalKSat119v. Nie bez tego, że też złośliwość będzie chciáłá, y ten moy znowu zbijáć pismem iákiem Mánifest, boć to zabáwy iey, vstáwicznie pisáć Pásquile, y niemi lżyć poczciwych, będzie chciáłá pozorem Májestátu z fałszowáną niecnotę swoię, y niespráwiedliwość, pokryć y zátłumić niewinności sukienką, ále to kolory wszytko, y w słowách piękne, w sámey rzeczy pozno będzie.LubJMan157. [...] Bo Turcy niezliczoną osuwszy ich zgraią Acz się poki sił, poki broni opądzaią Nakoniec z znaczną swoią zatłumili szkodą mało co Zywcem z same[m] wzięli Woiewodą [...].PotWoj12. Tę przyiemną całey Rzeczyp:/ pocieszną Chrześciánstwu/ strászną nieprzyiaciołom/ przychylną I. K. M. Rycerskich głosow hármonią/ przeciwny głos zátłumił/ i rozerwał.PisMów II119. Nie wypychałá bonam avem z-domu moiego/ ácz w-krotkim czásie densis funeribus potrwożonego/ żadna necessitas: W-natrudnieyszych/ i zá niepodobnych spráwách doznawałem potoczney fortuny: Obfitowałem łaską pánuiących: miałem po sobie studia bonorum Civium, i częstokroć gratas voces, ob Rempublicam bene gestam: pozyskałem imięnia moiego znáiomość/ i auram ná wszytkich postronnych dworách: zátłumiłem inwidie/ ktore dmucháiąc/ bárziey sławy moiey płomień wzniecáły: Et longè invidiae fines virtute reliqui.PisMów II391. Zapomni się tym Fascelina dziwem, Słysząc tak wielkie, dusze swey pociechy, Y Ledwie stoi, kęs podobna Zywem, Affekt iey wszytkie zatłumieł oddechy, Tyzesto, rzecze: Bratem mymprawdziwem?PotSyl83. A uczyniwszy srogą w ziemi dziorę, Osypał nagle całą wyspę piaskiem, Ktory przez owę wypadł apertorę, Ze y nas wespoł zatłumieł z obrazkiem, Lecz Mars odziany w swoię armatore, Wziąwszy: oddał nas Neptunowi z trzaskiem, Ten przeniosł na wierzch pomienioney skały, Gdziesmy Dauleta więcey nie zastały.PotSyl94. Zły stárcze! ktory grzechom sprośnieyszym nád one Miástá pięć, ktore Boskim ogniem są spalone, Służysz? czemu zbáwienia to przepowiádánie; Przez ktore y ná ziemi, y ná Oceánie, To, co było okropną zewsząd otoczone Ciemnością, iest przyiemnym świátłem oświecone Przez ktore ná gościniec obłąkáni przyszli, A więźniowie z niewoley ná swobodę wyszli Vsiłuiesz zátłumić?DamKuligKról237. Dampf/ Párá; sehet welch ein Dampf fähret heraus/ pátrzcie jáká Párá wychodzi; dämpffen das Feuer/ tłumić (zátłumiáć) Ogień; ich dämpfe/ tłumię, (zátłumiam,) zátłumiłem, zátłumię.ErnHand152. [...] przegrał [książę] tak, że ledwie kiedy słyszana taka wiktorya i co przez lat sześć szczęście miał z wielkim awantażem sławą i chwałą imienia swego aż do tego stopnia, że usque ad tremorem gentium, że go nad wszystkich monarchow estymowano i preferowano, jeden dzień wszystko to zgładził i jedna praecox actio wszystko to zatłumiła.ZawiszaPam272-273. 59. Jeżeliby się miało pokazać, żeby ktora niewiasta dziecię miała zatracić albo otruć, tę odsyłam do artykułu dziewiątego. Także i śluby w takowych okolicznościach, aby poćciwość dziatek w takowych okolicznościach mieć mogli. Także podejźrzany białejgłowej żeby ktory gospodarz miał takową przechowywać. Zgwałcenie białejgłowej do artykułu dziewiątego odsyłam. 60. A jeżeli szałtys i bejzecerowie objekcje w artykule 59 zatłumić (chcieli) i pp. ekonomom nie donieśli, takowych magistrat ma karać według ś. sprawiedliwości.OrdPoznKutrz269-270. Zyie w pámięci wszystkich ludzi dobrych, żyie w sercach miłych Przyiacioł swych, żyie w dzielnych y wieczney pámięci godnych sprawach swoich, ktorych żadna zazdrość ludzka, żaden wiek záwisny, żadna czasu dawność zetrzeć y zátłumić nie może, y lubo kości iego w tym ciemnym złożone grobie skażeniu podległe być muszą, cnota iednak, sława y zacne sprawy iego żadney skazy uznáć nigdy nie mogą.DanOstSwadaVI, 10. Smierć nie ubłagana nie tylko samey korzeń, lecz (co żałosnieysza:) latorośli nadzieie poratowania utrapioney y zbolałey Oyczyzny podniosłe śmiertelną podcina Kosą, pożądane Rzeczypospolitey owoce w násieniu zátłumiła, pociech spodziewanych wynikaiące nadzieie ná samym wschodzie gasi.DanOstSwadaVI, 11. Kiedy pacyent nieostrożnie febrę zatłumi, y ztąd ciężkie dolegliwości inne cierpieć zaczyna, to naylepsza rada moiua znowu febrę naturze przywrocić, to przez pigułki Becherowe y Stablii, niemniey y przez moie bałzamiczne łatwo się dokaże.BeimJelMed147-148. Zębow Bolenie ledwie nie rowne z Podagrą y Kamieniem okrucienstwo wywierać zwykło. Bol ten do naywiększey niecierpliwości pacyentow przyprowadza. Dla tego do uśmierzaiących lekarstw uciekaią się z pokwapieniem, żeby iak nayprędzey okrutne boleści zatłumili; Lecz powierzchowne lekarstwa mało co częstokroć pomagaią; ieżeli pryncypalney przyczyny tego Bolu gruntownie niewykorzeniemy.BeimJelMed260-261. Zatłumiam, v. m. F. zatłumię, 1) dämpfen, ersticken. 2) stillen, besänftigen, vertreiben, schwächen. 3) unterschlagen, angreifen Geld. 1) domter, suprimer, reprimer. 2) apaiser, arrêter, chasser, adoucir, étoufer. 3) toucher, détourner, dérober, divertir les deniers de qu. § 1) zatłumił nieprzyiaciela, swawolę pospolstwa. 2) wino żal, smętek zatłumia; zatłumić chorobę. 3) zatłumił pieniądze Rzeczypospolitey. piiaństwo rozum zatłumia. die Trunkenheit schwächet den Verstand. l'ivrognerie afoiblit l'esprit, nuit à l'entendement.T III2915.
1.»zgaszony, zdławiony, zatamowany, zgnieciony, taki, którego rozwój został zahamowany; pokonany, pogrążony«: Niétonący/ niépogrążny. Immersabilis [...] Inobrutus vndis [...] nié zátłumiony/ nié zágrążony [...].Kn533. [...] wiele znowu znácznych przykłádow/ nagrodą vkontentowáney Cnoty/ ábo też zásłużoną kaźnią zátłumioney złości [jest w księgach].OvOtwWPrzem3 nlb. Ale Nibeus/ ktory tym fałszem świát zwodzieł/ Ze się z siedmiochodego Nilusá vrodzieł: Przetoż siedm rzek ná tarczy nosił rysowánych/ Częścią srebrem/ á częścią złotem powłaczánych/ Rzekł: znay Perseu/ domu początki moiego/ A pociechę tę zánieś do piekłá ciemnego/ Iże od ták zacnego mężá giniesz ręku. Rzekł: lecz głosu ostátnia część/ práwie w puł dźwięku Zostáłá zátłumiona. á przecię się zdáłá/ Iákby otwárta gębá mowić ieszcze miáłá.OvOtwWPrzem187. Nie o kogoć bárziey idzie, tylko o Wolności Oyczyste, tylko o Stan Szláchecki, ktorego głos wolny, y iego Praerogátiwá, wszytkim ná Swiecie rownáiąca się praerogátiwom zátłumiona, bo tym sposobem, iáko się w tey moiey stáło Spráwie, Izbá Poselska iuż zniesiona.LubJMan154. Pánowie Heretycy, wászá się to tu orácyia w-Ewángelyi snuie, iedni z-was stáre szpárgały, i kędyż zátłumione Księgi, i sekretne nauki przywodzą, áby błąd swoy wspieráli, A drudzy Pismo Swięte wszystkim nam iáwne, ktore kożdy w-domu mieć może.MłodzKazII, 415. Iákiegoż ty odemnie, szalonego rodu Człowiecze, potrzebuiesz lepszego dowodu, Nád ten opowiedziány? ábym Ci probował, Ze błąd z twych Mędrcow kłamstwá świát by opánował, A z nászych Apostołow prawdá rozgłoszona Kwitnie wszędzie. bo gdyby twoiá niezmyślona Wiárá była, záprawdę szczycąc się obroną Ták wielką, niebyłaby nigdy zátłumioną.DamKuligKról243-244. [...] das Feuer ist gedämpftet/ Ogień zátłumiony [...].ErnHand287. Słowo się o co odbiiá gdy bywá odgłos, ále iż słowo nie oraz wszytko się odbiiá, ále wprzod pierwsza syllabá, potym drugá, á potym inne, gdy się pierwsza odbiie nayduie przeciwko sobie drugie idące, y między niemi bywszy zatłumioná ginie y nie wracá się do mowiącego, y ták iey Echo nie bywá.TylkRoz212. [...] z swego przyrodzenia słony Ocean od tych potężnych będąc zatłumiony Rzek - inszego nabywa koloru i smaku Z żołtości się i z soli wyzuwszy do znaku.KorczWiz63. [...] moc kwaskowátego humoru do fermentácyéy należytego od śledziony pochodzącego zátłumiona bywa [...].CompMed19.
2.»przykryty, zasłonięty«: Bárláám zaś chcąc láment iego [królewicza] miec przerwány Powstał, y do modlitwy był przygotowány, A wzniozszy swe do Niebá ręce, ták do swego Stworcy rzekł: Boze Oycze Iezusá nászego Pána, ktoryś to wszytko, co było ciemnością Strászną w prźod zátłumiono, przeniknął iásnością Ktoryś wszytko to słowem, cokolwiek wzrok moze Obiąć ludzki, y czego doyść widzieć niemoze, Stworzył, y ktoryś nas twe rátował stworzenie, A niedopuściłeś nam iśc ná zátracenie Wieczne zá głupstwem nászem.DamKuligKról155. Samá Gora tá Tarpejus zwáła się saturninus, przed tym, potym rzeczona Tarpejus, od Tarpei Panny Westalney od Sabinow tam Tarczami zatłumioney: tandem taż Gorá názwaná Mons Capitolinus od Kapitolium, do ktorego było Grádusow 100.ChmielAteny II78. Turczyn w liczbie 70. tysięcy Koku [!] 1498. o Dniepr, Halicz, Sambor oparł się, ogniem y mieczem pustosząc, nie Marsowym Polákow upałem, ale mrozem cięszkim wymrożeni, y śniegami zátłumieni, w brzuchach koni rościętych szukali ciepła; ná 40. tysięcy ich wymarzło; drudzy od Wołochow pobici; ledwo 10000. ich uszło.ChmielAteny II351.