Słownik XVII wieku

Znaczenia:

1. »przypadek, traf«: [Rynald] był rad niepodobnie temu przypatkowi I niespodziewanemu swemu trafunkowi [...]. ArKochOrl 50v. Tréfunek/tráf/tráfunék. Fortuna [...]. Kn 1152. Ja za trafunkiem z jmcią panem Samuelem Trepką przyszedłem do malarza tego, które począł zakrywać, byśmy nie obaczyli, ale widzieliśmy tę rzecz, że nowo fingowaną to tak tworzyli. TrepNekLibDworz 690lw. [...] w tákich przyczynach gdzie się rozmáite tráfunki przydawáć mogą, ná przytomności iego [generała] bárzo wiele zależy. UffDekArch II, 148. A wielkie szczęście mieli rodzice iedni, gdy obaczyli iż ná nowozrodzonego synaczká vściech, śliczny słowik przyleciawszy wesoło y pięknie záśpiewał. [...] Iednak zá trafunek to ráczey á niżeli zá dar z niebá (zwłaszczá iż to między ludźmi Pogáńskiemu) máiąc: więcey mię Emblema iedno (Orłá w niebo pátrzącego, ktory się rossą z niebá chłodzi y odżywia) do uwagi pobudziło [...]. OkolNiebo 1 nlb. [...] chciałem cię przyjąć do opieki I w każdym złym trefunku Dodawać ci ratunku. ZimSRoks 95. Ani się uskarża, ani Serce me twej, Kasiu, surowości gani [...] Samem sobie winien i w takim trafunku Nie widzieć cię było potrzeba Albo zwątpić o ratunku. MorszAUtwKuk 290-291. Aby káżda ziemiá, iedno Miásto (Krolewskie iednák nie Szlácheckie) do fortyfikowánia obráłá sobie, álbo gdzie wielkie terytorium, dwoie mieyscá, gdzieby pignora złożyć mogłá Szláchtá beśpiecznie, idąc ná Pospolite ruszenie, y dla inszych nagłych tráfunków. FredKon 55. Lecz gdy Phoebus na Zachod obroci Booty I Hespery wznawiały sposobne przymioty Za iakimsis trafunkiem ieden Othomanin Strazy oczy Zmyliwszy by Synon Poganin wszed do miasta w maszkarce płonney niepoznany Sam na gardło odswoich iuz dekretowany Nietak Fałszerz Zopyra łudził błędne oczy Z nosa uszu porznionych, iako ten ochoczy Na własną zgubę trzebien. DrobOpow 14. Gdzie bezpámiętni Grekowie się rwiecie? Czemu się wiátrem złym nie támuiecie? Nie są trefunki, nie są to przypadki: Bog wam tą zwłoką ogłasza przypadki. OvChrośRoz 183. [...] była temu trefunkowi rádá [...]. ChrośZbiór ???. Szczęście álbo nieszczęście, pszczoły, kruki, kotki: Wszytko to mam zá brydnie, wszytko mam zá plotki. Coma sroká do gościa? do trefunku wrony? Wszytko to zá fabuły mam y zábobony. DuńKal Qq. Trafunek vid Trefunkowy T III 2328. Trefunek, g. trefunku. Zufall. accident rencontre, avanture, hazard, sort. § trefunek i szczęście tylko są wymysły pogańskie. T III 2333.

▲ Ustabilizowane połączenia wyrazowe: ▲ z trefunku przypadły: Tréfunkowy/ z-trefunku przypadły. Fortuitus concursus [...] Fortuitus euentus [...] Ktory się náwinął/ ábo/ Jako się kto náwinął. Kn 1153. z trefunku przypadły. Trefunkowy. zufällig, von ungefehr geschehen. fortuit, arrivé par hazard. § nie unikniesz razom trefunkowym. T III 2333.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Tréfunek podczas lépszy niż rozum. Szczęście podczás rozmysł przéchodzi. KnAd 1173.

a) »nieszczęśliwy wypadek«: [...] gdy łodká poczęłá się ná iednę stronę ważyć, á Panny w niey będące stráchem zdięte, ná drugą stronę się nagle obroćiły, iedną stroną przęładowany czołn muśiał się wywroćić, co ledwie przyczyną nie było niespodźianey wszystkim zguby. [...]. HIPPOLIT [...] uchwyćiwszy ią zá suknią, niepuśćił, áż do pomienioney wyspy doszedł, od ktorey nieladaiáko stał się był ten trefunek [...]. AulRaczHip 9.

TRAFONKIEM, TREFUNKIEM, TRAFUNKIEM
w funkcji przysłówka

Formy:

Znaczenia:

»przypadkowo«: Jeden Bulgarzyn szedł sobie w drogę. Trefunkiem złodziéj uciekający potkał go, i uchodząc o sobie dania wiadomości widząc prostotę bulgarską, w jeden dom wszedł, a zaraz tyłem wyszedł i umknął. SaadiOtwSGul 252. Tréfunkiem/ Fortè: fortè fortuna. [...] Przypadkiem. Tréfunkiem dostać czégo/ Sortiri casu amicum: sortiri mortalem animam [...]. Kn 1153. Beldowski zowiesię Alexander Ten zone miał z Gorlic zpodgorza dziewkę ministra Luterskie[g]o Tamze w Gorlicach naymował cła. Lieczełsię w Sączu A[nn]o 1632 u matiasza cerulika i za panię udawałsię, esz trafunkiem z Gorlic przyszła zona iego pieszo ieszcze brzęmięnna, a temu nie mieło beło y gryzsie w sobie na nię, isz mu tem zelzywosc uczynieła, a on za mozne[g]o udawałsię. TrepNekLib 25v. Tak gdy się rzeczom w nieznajomej stronie Przypatrujemy [...] Trafonkiem jakoś miejsce napadniemy Śliczne na pozór przymiotami swemi. BorzNaw 70. Proszę cię racz mię vwiadomic otem, Z ktoregos miasta: y ktorego rodu, Czys tu trefunkiem, czy vmyslnem wotem, Wniesiona, do tak dzikiego narodu, Bo mi to wielkie roztargnienie czyni, Zebys krwią ludzką służyła Bogini. PotSyl 79. Ztąd znáyduią się nieogárnione dziwne rzeczy, iáko mowi Author: podczás przez się czynią iedno, przez przypadek czynią przeciwną rzecz, podczás z umysłu, podczás tráfunkiem [...]. AlbSekr 308. Trefunkiem na cekauz wielki wziemi zakopany napadli. MikSil 172. trefunkiem, z trefunku, zufälliger Weise, von ohngefehr. par hazard, fortuitement, par fortune; par avanture; par accident. § trefunkiem czego dostać. T III 2333.

● Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: ● Dobrodziéystwo tréfunkiem dáne/ podło bywa szácowáne. KnAd 181. ● Dobrodzieystwo trefunkiem dáne, [...] lekko bywa szácowáne. ErnHand 367.

[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]