ZALĄŻEK ARTYKUŁU HASŁOWEGO Data ostatniej modyfikacji: 21.03.2016
PIENIĄDZ rzecz. m
Warianty fonetyczne: PIENIĄDZ, PINIĄDZ, PIENIĄŻ
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: post 1616
Formy: lp M. pieniąż; ~ lm D. pieniążów // pieniędzy // piniędzy; B. uż. nosob. pieniądze // piniądze
Znaczenia:
»środek płatniczy«: Pytam: czemu księża naszy [...] zbierają pieniądze bezdzieccy, I albo z nimi w ziemię wprzod, nim śmierć zapadnie, Albo zaś w księżą, jeśli krewna nie ukradnie. [...] jako bałwochwalce swego depozytu, Jako sługi Mamony do zębow ich zgrzytu, Głębiej piekła z Judaszem spychają pospołu. PotFraszBrück II 410. Awizuię Awizować kupca do oddania pieniędzy. T III 14.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: liczyć pieniądze (sz. zm.): Tych piniędzy ktores przyniosł nie liczył Podskarbi az poodiezdzie twoim. PasPam 64. Pytam [...] co to za piniądze liczą? Odpowie nam tez to na podkowy PP Mieszczanie ofiarowali z łaski. PasPam 153v. Kazałęm tedy gospodarzowi pilnować kiedy iuz będą liczyć piniądze. PasPam 153v. Liczemy piniadze zawarszy sie zemną w Sklepiku iednym bardzo cięmnym, o iednym tylko okięnku na Zamku w tyle S. Kazimirza. PasPam 180.
Związki frazeologiczne: pieniądze nie trzymają się kogoś »ktoś jest rozrzutny, łatwo wydaje pieniądze«: Nie miał szczęscia do piniędzy poprostu niechciały się go trzymac. PasPam 179. ◆ gołe pieniądze: Mnie tez bardziey appetyt pociągał ad pingvem Globum nizeli do gołych piniędzy. PasPam 220.
Związki nieprzyporządkowane do znaczeń:
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: oddać przez bank pieniądze: Oddáć przez Bánk pieniądze Argentum alicui rescribere, Perscribere pecuniam, nummos alicui scribere. DasHünDict Ooiij. ▲ dawać pieniądze na bank: Dáię ná lichwę pieniądzé/ ábo ná bánk/ Colloco pecuniam. Pecuniam in quaestu relinquo: pecunia in quaestum et fenerationem translata: [...] Dáć ná máiętność/ ná folwárk/ [...] Vwięzić pieniądzé/ robić pieniądzmi [!]. [...] vide Lichwę biorę. Kn 112. ▲ gotowe pieniądze: Tam ma apn Podskarbi zastać cos gotowych piniędzy. tedy obiecuie Wąm z tych zaraz wyliczyć [...] My iednak czym lepszym niezapomniemy was opatrzyc feliciori tempore. PasPam 179. ▲ oddawać pieniądze przez bank: Oddáię pieniądzé przéz bánk/ ná bánku vkázuię/ posyłam do bánkierzá ná się kártélusz pożyczálnikowi. Rescribo alicui argentum. Kn 594. ▲ języczne pieniądze »kara pieniężna za lekkomyślne mówienie«: Języczné pieniądzé/ winá pieniężna lékkomowności. Linguarium, [...] est pecuniaria multa incauti sermonis, seu quod penditur pro lingua temere locuta. [...] Linguarium dabo. Verba mea redimam. Damno castigabo promittendi temeritatem. quae omnia idem fonant. Non rectè [...] linguae thecam nomine linguarij hîc intelligit, quem refellit [...]. afferrens analogias vasarij, cesarij, vnguentarij, [...] pro pecunia data vafis, cerae, vnguentis parandis [...]. Kn 248.
Związki frazeologiczne: piniądze zbierać: ◆ pieniądze sypać, sypać pieniędzmi »lekkomyślnie wydawać pieniądze, nie liczyć się z wydatkami«: Francuzow w Warszawie więcey nizeli owych co Cerberowe rozdymaią ognie Piniądze Sypią praktyki czynią a naybardziey nocne. PasPam 188v. Sypano Piniądzmi w Polszcze ze by dopiąc swego. PasPam 197v.
Przysłowia, sentencje, skrzydlate słowa: Pięniędzmi bogactwy mądry władnié/ głupi iem służy. KnAd 837. ● Wolałbym ie (te pieniądzé ktorych prosisz/ ábo kupno) w błoto wrzucić. ábo do szpitalá dáć. KnAd 1252. ● Jak w błoto wrzucił pieniądzé/ koszt. KnAd 294. ● Chłopiętom do sádu/ Białogłowie do táiemnic/ Kosterze do pieniędzy. Nie powierzay kluczy. ŻabPol B4v. ● Każ temu smrodowi ábo béstyiey gębę pieniędzmi zátkáć. KnAd 242. ● Nie nasyci głodnego pełen wór pieniędzy, Jeśli chleba nie kupi [...]. PotFrasz4Kuk I 419. ● Iest Włoskie prouerbium. Chi spende piu, spende manco. Kto, według potrzeby pieniądzmi dzwoni, Tęn się tez większego kosztu ochroni. HaurEk 20.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas