W TRAKCIE OPRACOWANIA Data ostatniej modyfikacji: 09.10.2008
*TYŁ rzecz. m
Warianty fonetyczne: *TYŁ, *TEŁ
Słowniki:
nie notują
Najwcześniejsze poświadczenie: 1656-1688
Formy: lp D. tyłu // tełu; B. uż. nżyw. tył // teł; N. tyłem // tełem; Ms. tele // tyle
Znaczenia:
»strona przeciwna frontowi, część tylna czego; o kierunku, położeniu: za kim, za czym«: Stanelismy tedy tyłęm do owych a Frontem do Nieprzyiaciela. PasPam 94v. Stanęli frontem w Tył Nieprzyiacielowi. PasPam 107v. Dopowiedziano Woiewodzie że iuz proporce iego widać w tyle szykow Nieprzyiacielskich. Bał się że by ich tam niepognieciono. PasPam 107v. Kmiczyc Pułkownik wypadł gdzies z chałupy [...] biega między naszemi ręce w tył związane woła dla Boga Ratuycie takci go tam ktos rozerznął. PasPam 112v. Dosiągł iakos ławy głową uderzył się wtył. PasPam 229. Anibal gdy po Bitwie Rannych Censorował Nigdy godnoscią datkiem tych Niekontentował ktorzy mu w tyle szwanki swe prezentowali. PasPam 270v.
Ustabilizowane połączenia wyrazowe: z tyłu »od tylnej strony, zza pleców, znieniacka«: Dałęm mu z pięndziesiąt razy płazą nizeli przybiegli za owę zdradę comię z tyłu rąbnął w głowę. PasPam 89. Husarskie chorągwie skoczyły my tez tu z tyłu uderzęmy na nich. PasPam 95. Kiedy się niostroznie zabawił koło iednego to zas owi fugientes stełu siekli naszych po miiaiąc. PasPam 96v. Wydra znowu wstała co mi się układła była pod nogami y idzie cicho popodławiu zaszła iey [charcicy] znowu z tyłu kiedy ją wytnie przez łytkę charcica skoczy do drzwi. PasPam 253. ▲ w tyle »za frontem, na tyłach (czego)«: Mielismy ieszcze na przeszkodzie Insulę ALTEN [Alsen] ktora że nąm wtele zostawala dlatego tez nąm nawielkiey była przeszkodzie. PasPam 61v. Owe szance wtyle zostawiwszy z armat biią. PasPam 106. Liczemy piniądze zawarszy się zemną w Sklepiku iednym bardzo cięmnym, o iednym tylko okięnku na Zamku wtyle S. Kazimirza. PasPam 180. ▲ tyłem »tylną częścią ciała«: Przywiązał go na iegosz własnym koniu zdiąwszy kulbakę gębą do ogona a do głowy tyłęm. PasPam 177.
Związki frazeologiczne: pilnować tyłu »osłaniać za plecami, strzec odwrotu«: Moy wyrostek pilnował mi tyłu dwoch zas Czeladzi tuz polemnie. PasPam 181. ◆ tył wziąć (sz. zm.) »zaskoczyć tylne straże, zajść od tyłu«: Chcieli Szwedzi koniecznie teł wziąc Olędrom ale zadnym sposobem niemogli. PasPam 69. Poczęli nas miesiącem zaiezdzac dla tego że by nąm tył wziąc. PasPam 157. Iak wzięli teł Chorągwi Woiewody Ruskiego Hetmana koronnego zaraz Chorągiew husarska poczęła uciekać. PasPam 264v. ◆ tył podać »rozpocząć odwrót, zacząć uciekać«: Wszystkim impetem poslismy na nich, bos my widzieli że trzeba było ledwie niewszystkim ginąc gdy bysmy mieli byli teł podać. PasPam 94.
[więcej cytatów w Korpusie Barokowym]
Autor: SPas